Giáo án Ngữ văn 10 tiết 36: Cảnh ngày hè - Nguyễn Trãi

Ngày soạn: 07/10/2012 STTPPCT: 36 Ngày dạy: Lớp: 10A2 ngày 15 thỏng 10 năm 2012 Lớp: .........ngày..........thỏng.............năm........... .. Cảnh ngày hè Nguyễn Trãi I. Mục tiêu. 1. Kiến thức: Giúp học sinh: :- Giúp học sinh cảm nhận được vẻ đẹp độc đáo của bức tranh ngày hè. Qua bức tranh thiên nhiên là vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trái với tình yêu thiên nhiên, yêuđời, nặng lòng với nhân dân, đất nước. 2. Kĩ năng:- Có kỹ năng đọc hiểu một bài thơ Nôm của Nguyễn Trãi; Chú ý những câu thơ sáu chữ dồn nén cảm xúc, cách ngắt nhịp 3/4 trong câu 7 chữ có tác dụng nhấn mạnh. - Biết phân tích một bài thơ chữ Nôm. 3. Thái độ:- Bồi dưỡng tình yêu thiên nhiên, đất nước, tình cảm gắn bó với cuộc sống của người dân. II. chuẩn bị của GV và HS. 1. GV: SGK + SGV + TLTK + GA. 2. HS: Chuẩn bị bài theo câu hỏi hướng dẫn trong SGK. 3. Phương pháp: Đọc sáng tạo, gợi tìm, thảo luận, trả lời câu hỏi trong SGK. III. tiến trình dạy học. Hoạt động 1(5 phỳt) 1. Kiểm tra bài cũ: * Câu hỏi: Nghệ thuật diễn tả cảm xúc của tác giả Phạm Ngũ Lão trong bài “Tỏ lòng” có những đặc điểm gì? Vì sao nói bài thơ có vẻ đẹp của một tâm hồn mang lý tưởng? * Đáp án: Nét đẹp nghệ thuật độc đáo của bài thơ là chất liệu lãng mạn của hình tượng. Lời thơ giản dị không có những kết hợp ngôn ngữ đặc biệt nhưng sức mạnh tinh thần vẫn đầy ắp. Người đọc thấy sức mạnh phi thường và vẻ đẹp cao cả của ngọn giáo tung hoành vì non sông, đất nước, thấy hùng khí của ba quân dũng mãnh sẵn sàng chiến đấu và chiến thắng. Đặc biệt là thấy đằng sau đó là tâm hồn của một vị tướng lĩnh đang nóng lòng muốn lập công danh đền nợ nước thoả chí tang bồng. 2. Dạy bài mới: 4 * Giới thiệu bài mới: (1). Xuân Diệu đã từng viết “ Cảnh vật trong thơ Nguyễn Trãi là cảnh vật đầy tư tưởng. Nguyễn Trãi thở bằng phong cảnh, tỏ tình bằng phong cảnh, không bắt nó thành non bộ của mình, tình trong cảnh ấy, cảnh trong tình này” . Bài thơ Nôm “ Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi là một biểu hiện cụ thể của tinh thần ấy. HĐ của GV của HS Nội dung GHI BẢNG Hoạt động 2(5 phỳt) Hs đọc Tiểu dẫn- sgk. - Số lượng tác phẩm của tập thơ Quốc âm thi tập? - Các phần của tập thơ trên? - Nội dung và nghệ thuật của nó? GV gọi hs nờu nhan đề của bài thơ ? Hoạt động 3(25 phỳt) Yêu cầu hs đọc diễn cảm bài thơ với giọng đọc: thanh thản, vui. - Thể thơ của bài thơ? Tìm hiểu bố cục? Hs có thể nêu các cách chia bố cục khác nhau: + 2 phần: tiền giải (4 câu đầu) và hậu giải (4 câu sau). + 2 phần: câu 1-5 (vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên, cuộc sống) và câu 1,7-8 (vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi). + 4 phần: đề- thực- luận- kết. Gv hướng hs đến cách 2. - Bức tranh cảnh ngày hè được cảm nhận trong khoảng thời gian nào? - Những hình ảnh nào, âm thanh nào được Nguyễn Trãi miêu tả trong bức tranh thiên nhiên, cuộc sống ngày hè? - Tác giả dùng nhiều động từ diễn tả trạng thái của cảnh ngày hè. Đó là những động từ nào, trạng thái của cảnh được diễn tả ra sao? - Phân tích, chứng minh cảnh vật thiên nhiên và cuộc sống con người có sự hài hòa về âm thanh và màu sắc, cảnh vật và con người? - Em có nhận xét gì về bức tranh thiên nhiên, cuộc sống được Nguyễn Trãi miêu tả? Gợi mở: +Sức sống của cảnh vật? + Sự kết hợp giữa đường nét, màu sắc và âm thanh, con người và cảnh vật ntn? + Cảnh vật thiên nhiên ở đây mang vẻ đài các, sang trọng hay dân dã, giản dị đời thường? So sánh với cách miêu tả của tác giả thời Hồng Đức: Nước nồng sừng sực đầu rô trỗi/ Ngày nắng chang chang lưỡi chó lè( Lại vịnh nắng hè,3)? + Tác giả đã huy động các giác quan nào để cảm nhận và miêu tả bức tranh thiên nhiên, cuộc sống cảnh ngày hè? - Câu thơ đầu với 6 chữ đặc biệt cho thấy hoàn cảnh tác giả sáng tác bài thơ này ntn? Hs thảo luận, phát biểu. Gv bình giảng sâu hơn. - Từ câu 2-6, Nguyễn Trãi đã mở rộng hồn thơ của mình, huy động nhiều giác quan và cả sự liên tưởng để cảm nhận và diễn tả những vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên, cuộc sống cảnh ngày hè rất chân thực, sinh động và gợi cảm. Điều đó cho thấy ông có tình cảm ntn với thiên nhiên và cuộc sống con người? - Vẻ đẹp của tâm hồn Nguyễn Trãi qua 2 câu kết? Hs thảo luận, phát biểu. Gv nhận xét, bổ sung, bình giảng. Hoạt động 4(5 phỳt) - Nhận xét khái quát về những nét đặc sắc trong nội dung và nghệ thuật của bài thơ? I. Tìm hiểu chung: 1. Tập thơ Quốc âm thi tập: - Gồm 254 bài thơ Nôm. - Các phần của tập thơ: + Vô đề:Ngôn chí, Mạn thuật, Tự thán, Bảo kính cảnh giới,... + Môn thì lệnh: về thời tiết. + Môn hoa mộc: về cây cỏ. + Môn cầm thú: về thú vật. - Nội dung: Thể hiện vẻ đẹp của con người Nguyễn Trãi với 2 phương diện: + Người anh hùng với lí tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân. + Nhà thơ với tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước, cuộc sống, con người. - Nghệ thuật: + Việt hóa thơ thất ngôn bát cú Đường luật, sáng tạo thể thất ngôn xen lục ngôn. + Ngôn ngữ vừa trang nhã, trau chuốt vừa bình dị, tự nhiên, gần với đời sống thường ngày. 2. Bài thơ Bảo kính cảnh giới- số 43: - Nhan đề: Cảnh ngày hè do người biên soạn sgk đặt. - Là bài số 43 thuộc mục Bảo kính cảnh giới (Gương báu răn mình) cú 62 bài. II. Đọc- hiểu văn bản: 1. Đọc. 2. Thể thơ và bố cục: - Thể thơ: thất ngôn xen lục ngôn. - Bố cục: 2 phần + Câu 2- câu 6: vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên, cuộc sống. + Câu1, câu7-8: vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi. 3. Tìm hiểu văn bản: a. Vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên, cuộc sống: - Thời gian: tịch dương- lúc mặt trời sắp lặn" chiều muộn, ngày tàn. - Những hình ảnh của bức tranh thiên nhiên, cuộc sống được miêu tả: + Cây hòe. + Hoa lựu. + Hoa sen. + Âm thanh: lao xao chợ cá. + Âm thanh của tự nhiên: dắng dỏi cầm ve. - Sắc thái của cảnh vật: * Cây hoè: + Động từ mạnh “đùn đùn” + hình ảnh“tán rợp giương”- " Hình ảnh cây hoè đang ở độ phát triển, có sức sống mãnh liệt. * Hoa lựu: Động từ mạnh “phun” thiên về tả sức sống. Nó khác với tính từ “lập loè” trong thơ Nguyễn Du (Dưới trăng quyên đã gọi hè/ Đầu tường lửa lựu lập loè đơm bông) thiên về tạo hình sắc. " Động từ mạnh “phun” trạng thái tinh thần của sự vật, * Hoa sen: “tiễn mùi hương”- ngát mùi hương. Tính từ “ngát” gợi sự bừng nở, khoe sắc, toả hương ngào ngạt của hoa sen mùa hạ. " Các động từ mạnh, tính từ sắc thái hóa góp phần diễn tả một bức tranh thiên nhiên mùa hè tràn đầy sức sống. - Sắc thái của âm thanh: * Lao xao chợ cá: + Âm thanh đặc trưng của làng chài- dấu hiệu của sự sống của con người + Âm thanh từ xa vọng lại" cái nghiêng tai kì diệu, tinh tế và tấm lòng luôn hướng đến con người và cuộc sống của Nguyễn Trãi. * Dắng dỏi cầm ve- tiếng ve kêu inh ỏi như tiếng đàn. " Những âm thanh được gợi tả thật rộn rã, tươi vui. ]Nhận xét: - Bức tranh thiên nhiên, cuộc sống được miêu tả vào thời điểm cuối ngày nhưng ko gợi cảm giác ảm đạm. - Bức tranh thiên nhiên, cuộc sống còn hết sức sinh động. - Cảnh vật thiên nhiên ở đây mang vẻ dân dã, giản dị đời thường nhưng cũng hết sức tinh tế, gợi cảm. - Tác giả đã huy động: + Thị giác: + Khứu giác: + Thính giác: +: Thính giác và sự liên tưởng đ " Điều đó cho thấy tác giả có sự giao cảm mạnh mẽ và tinh tế với thiên nhiên cảnh vật và cuộc sống con người. b. Vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi: * Câu 1: Rồi- rỗi rãi" hoàn cảnh đặc biệt hiếm hoi trong cuộc đời con người “thân” ko nhàn mà “tâm” cũng ko nhàn. " Thời gian rảnh rỗi, tâm hồn thư thái, thanh thản. " Một ngày với khí trời mát mẻ, trong lành. " Hoàn cảnh lí tưởng cả điều kiện khách quan và chủ quan để Nguyễn Trãi làm thơ và yêu say cảnh đẹp. ức Trai là nhà thơ của thiên nhiên: - Nguyễn Trãi đã mở rộng hồn thơ, huy động nhiều giác quan và sự liên tưởng để cảm nhận, diễn tả những vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên, cuộc sống cảnh ngày hè chân thực, tràn đầy sức sống, sinh động , vừa dân dã, giản dị vừa gợi cảm. * Câu7-8: - Ngu cầm- đàn của vua Ngu Thuấn, bậc minh quân gắn với khúc hát Nam Phong " mơ ước cho nhân dân có cuộc sống giàu đủ. - Câu 8: 6 chữ dồn nén cảm xúc cả bài thơ " điểm kết tụ của hồn thơ ức Trai ko phải ở thiên nhiên tạo vật mà chính ở cuộc sống con người, ở nhân dân. " Khát vọng về cuộc sống thái bình, no ấm, hạnh phúc cho nhân dân và đó phải là cuộc sống thái bình, ấm no, hạnh phúc cho tất cả mọi người ở mọi nơi Nguyễn Trãi yêu thiên nhiên nhưng trước hết tấm lòng của ông luôn đau đáu một niềm với dân với nước: Bui một tấc lòng ưu ái cũ Đêm ngày cuồn cuộn nước triều đông. (Thuật hứng-5) III. Tổng kết bài học: 1. Nội dung: - Bức tranh cảnh ngày hè tràn đầy sức sống, sinh động vừa giản dị, dân dã đời thường vừa tinh tế, gợi cảm. - Tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu cuộc sống, tấm lòng vì dân, vì nước của tác giả. 2. Nghệ thuật: - Cách ngắt nhịp đặc biệt: 3/4 ở câu 3 và câu 4" tập trung sự chú ý của người đọc, làm nổi bật hơn cảnh vật trong ngày hè. - Thể thơ: thất ngôn xen lục ngôn. - Ngôn ngữ: giản dị mà tinh tế, biểu cảm.