Giáo án Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 75+76 - Năm học 2020-2021 - Trường PTDTBT THCS Tà Mung

1 Ngày dạy: 18/01/2021 (6a2) TIẾT 75 – BÀI 20 Văn bản: BỨC TRANH CỦA EM GÁI TÔI Tạ Duy Anh I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức - Nắm được những nét cơ bản về tác giả. - Những nét đặc sắc nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật và nghệ thuật kể chuyện. - HS thấy được tâm trạng của người anh khi thấy em mình tự chế màu vẽ . - Diễn biến tâm trạng của anh khi thấy tài năng hội hoạ của em được phát hiện. - Tình cảm của người em gái đối với người anh. - Thấy được sự chiến thắng của tình cảm trong sáng, nhân hậu đối với lòng ghen ghét, đố kị. - Cách thức thể hiện vấn đề giáo dục nhân cách của câu chuyện : không khô khan, giáo huấn mà tự nhiên, sâu sắc qua sự tự nhận thức của nhân vật chính. 2. Phẩm chất : - Chăm chỉ : Chăm chỉ học tập 3. Năng lực a. Năng lực chung: - Năng lực tự chủ, tự học: tự ý thức trong việc học. - Năng lực giao tiếp và hợp tác: Nhận biết yếu tố tự sự kết hợp với miêu tả tâm lý nhân vật . - Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Bước đầu biết phân tích diễn biến tâm lí nhân vật qua một số chi tiết tiêu biểu trong truyện. b. Năng lực đặc thù: - Năng lực ngôn ngữ : Có kĩ năng trình bày trước nhóm, trước lớp - Năng lực văn học : biết trân trọng những tình cảm ruột thịt, biết chia sẻ niềm vui, nỗi buồn với nhau trong cuộc sống. Không nên ghen tị, đố kị nhau. II. CHUẨN BỊ 1. GV: phiếu học tập, bảng phụ. 2. HS: Đọc trước bài, trả lời câu hỏi III. PHƯƠNG PHÁP, KĨ THUẬT 1. Phương pháp: Thuyết trình, vấn đáp. 2. Kỹ thuật: Kĩ thuật đặt câu hỏi IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định 2. Kiểm tra bài cũ: ? Nêu những nét chính về nội dung, nghệ thuật văn bản: Bài học đường đời đầu tiên. 3. Bài mới * HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG Từ ví dụ kiểm tra bài mới GV dẫn dắt vào bài. * HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC, KỸ NĂNG MỚI 2 Hoạt động của GV- HS Nội dung kiến thức trọng tâm GV: Cho HS đọc chú thích * ? Nêu những nét chính về tác giả? GV mở rộng: Tạ Duy Anh là hội viên hội nhà văn VN; hiện công tác tại nhà xuất bản Hội Nhà văn. Ông đã từng nhận giải thưởng truyện ngắn nông thôn do báo Văn nghệ, báo Nông nghiệp và Đài tiếng nói VN tổ chức; giải thưởng truyện ngắn của tạp chí Văn nghệ quân đội... - Bút danh: Lão Tạ, Bình Tâm, Chu Quý ? Nêu những hiểu biết của em về tác phẩm GV: “ Bức tranh cuả em gái tôi” đoạt giải nhì trong cuộc thi viết.... Tác giả kể 1 câu chuyện khá gần gũi trong đời sống bình thường cuả lứa tuổi thiếu niên những đã gợi lên những điều sâu sắc về mối quan hệ, thái độ, cách ứng xử giữa người này với người khác. Gv: Một số tác phẩm khác: Trò đùa của số phận (2008), Lão khổ (Tiểu Thuyết năm 1992), Hiệp sĩ áo cỏ (Truyện vừa Thiếu nhi năm 1993), con Dế Ma (1999) - GV nêu yêu cầu đọc, đọc mẫu 1 đoạn. GV: Yêu cầu HS kể tóm tắt theo bố cục - Giải nghĩa từ khó: Các chú thích: 4 chú thích trong SGK ? Theo em trong câu truyện này ai là nhân vật chính? ? Truyện được kể theo lời của nhân vật nào ? Việc lựa chọn vai kể có tác dụng gì ? I. Đọc, tìm hiểu chung văn bản 1. Tác giả - văn bản a. Tác giả - Tạ Duy Anh sinh 9/9/1959 quê ở Chương Mỹ, Tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội) là cây bút trẻ nổi lên trong thời kì đổi mới văn học những năm 1980. b. Tác phẩm - Truyện ngắn Bức tranh của em gái tôi đạt giải nhì trong cuộc thi viết “Tương lai vẫy gọi ” của báo thiếu niên tiền phong năm 1998. 2. Đọc, tìm hiểu chú thích a. Đọc, tóm tắt b. Chú thích 3. Nhân vật - Nhân vật chính: Kiều Phương, Người anh (Nhân vật trung tâm là người anh) 4. Ngôi kể - Ngôi kể: Thứ nhất. -> Tác dụng: + Cho phép tác giả miêu tả tâm trạng của nhân vật một cách tự nhiên ( Mang tính chủ quan) 3 ? Thể loại của truyện? ? Phương thức biểu đạt? ? Chia bố cục bài văn. GV: Nhân vật người anh được miêu tả chủ yếu ở đời sống tâm trạng. Theo dõi truyện, em thấy tâm trạng người anh diễn biến qua các thời điểm nào? - 4 thời điểm: Khi phát hiện em chế thuốc vẽ. Khi tài năng hội hoạ của em được phát hiện. Khi lén xem những bức tranh của em đoạt giải. Khi đứng trước bức tranh của em trong phòng trưng bày. GV: Cho HS đọc từ đầu đến vui vẻ lắm ? Trong cuộc sống hàng ngày thái độ của người anh đối với em được tác giả miêu tả qua chi tiết nào? ? Khi phát hiện Kiều Phương chế thuốc vẽ người anh đã có hành động gì? Trời ạ ! thì ra nó chế thuốc vẽ. ? Để diễn tả những hành động, tâm trạng của người anh theo em tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì? ? Ý nghĩ đó nói lên thái độ gì của người anh đối với em? + Để nhân vật tự soi xét tình cảm, ý nghĩ của chính mình để tự vươn lên. 5. Thể loại và phương thức biểu đạt chính - Thể loại: truyện ngắn - Phương thức biểu đạt : Tự sự + Miêu tả + Biểu cảm 6. Bố cục Gồm 4 phần: - P1: Từ đầu -> “ em không phá là được”: giới thiệu về nhân vật người em. - P2: Tiếp theo -> phát huy tài năng: Người em bí mật vẽ, tài năng được phát hiện. - P3: Tiếp theo -> chọc tức tôi: Tâm trạng thái độ của người anh. - P4: Còn lại: Đi thi đoạt giải, người anh hối hận. II. Đọc – hiểu văn bản 1. Nhân vật người anh a, Diễn biến tâm trạng người anh trước và khi thấy em gái tự chế màu vẽ - Gọi em là “ Mèo” - Em gái tự chế màu vẽ -> bí mật theo dõi. - Nghệ thuật: Miêu tả, sử dụng thán từ thể hiện tâm trạng, biện pháp liệt kê - > Ngạc nhiên, vui vẻ xen lẫn thái độ xem thường em. HOẠT ĐỘNG 3: Hoạt động luyện tập - Kể tóm tắt đoạn trích. - Đọc phân vai đoạn hai anh em HOẠT ĐỘNG 4: Hoạt động vận dụng Viết đoạn văn cảm nhận về nhân vật anh trai và em gái HOẠT ĐỘNG 5: Mở rộng, bổ sung, phát triển ý tưởng sáng tạo Sưu tầm những câu truyện khác có chủ đề tương tự giống bài học trên V. HƯỚNG DẪN CHUẨN BỊ BÀI SAU TIẾT HỌC - Về nhà học bài. - Tìm hiểu phần tiếp theo của văn bản. 4 Ngày giảng: 19/01/2021 (6a2) TIẾT 76 – BÀI 20 Văn bản: BỨC TRANH CỦA EM GÁI TÔI (Tiếp) Tạ Duy Anh I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức - Những nét đặc sắc nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật và nghệ thuật kể chuyện. - HS thấy được tâm trạng của người anh khi thấy em mình tự chế màu vẽ . - Diễn biến tâm trạng của anh khi thấy tài năng hội hoạ của em được phát hiện. - Tình cảm của người em gái đối với người anh . - Thấy được sự chiến thắng của tình cảm trong sáng, nhân hậu đối với lòng ghen ghét, đố kị. - Cách thức thể hiện vấn đề giáo dục nhân cách của câu chuyện : không khô khan, giáo huấn mà tự nhiên, sâu sắc qua sự tự nhận thức của nhân vật chính . 2. Phẩm chất : - Chăm chỉ : Chăm chỉ học tập 3. Năng lực a. Năng lực chung: - Năng lực tự chủ, tự học: tự ý thức trong việc học. - Năng lực giao tiếp và hợp tác: Nhận biết yếu tố tự sự kết hợp với miêu tả tâm lý nhân vật . - Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Bước đầu biết phân tích diễn biến tâm lí nhân vật qua một số chi tiết tiêu biểu trong truyện. b. Năng lực đặc thù: - Năng lực ngôn ngữ : Có kĩ năng trình bày trước nhóm, trước lớp - Năng lực văn học : biết trân trọng những tình cảm ruột thịt, biết chia sẻ niềm vui, nỗi buồn với nhau trong cuộc sống. Không nên ghen tị, đố kị nhau. II. CHUẨN BỊ 1. GV: phiếu học tập, bảng phụ. 2. HS: Đọc trước bài, trả lời câu hỏi III. PHƯƠNG PHÁP, KĨ THUẬT 1. Phương pháp: Thuyết trình, vấn đáp. 2. Kỹ thuật: Kĩ thuật đặt câu hỏi IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định 2. Kiểm tra bài cũ: ? Kể tóm tắt văn bản khoảng 7 - 10 dòng. 3. Bài mới * HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG Khi tài năng của em gái được phát hiện, lúc này người anh có những biểu hiện gì về hành động, đặc biệt tâm lý thay đổi như thế nào? 5 * HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC, KỸ NĂNG MỚI Hoạt động của GV - HS Nội dung kiến thức trọng tâm GV: Cho HS đọc đoạn tiếp ? Nội dung đoạn này nói đến điều gì? ? Ai là người phát hiện ra tài năng vẽ của Kiều Phương ? - Chú Tiến Lê. ? Chú Tiến Lê đã phát hiện ra tài năng của Kiều Phương trong hoàn cảnh nào - HS kể tóm tắt. ? Thái độ của mọi người trong nhà ra sao khi tài năng của Mèo được phát hiện? - Mọi người vui vẻ ? Tìm những chi tiết miêu tả thái độ của mọi người khi phát hiện tài năng của Kiều Phương? - HS tìm SGk. ? Riêng thái độ của người anh ra sao? ? Với tâm trạng ấy, người anh xử sự với em gái như thế nào? ? Vì sao người anh tự cảm thấy không vui, không thể thân với em như trước ? ? Em hãy nhận xét về tâm trạng của người anh lúc này ? GV: Người anh vẫn có tình cảm với em nhưng tình cảm mờ nhạt đi, tình cảm anh em đã vô tình có bức tường thành chắn ngang đó chính là lòng ghen ghét, đố kị ? Với tâm trạng đó người anh đã có hành động gì? ? Khi xem tranh của em người anh có cảm nhận gì? ? Tại sao người anh lại trút ra một tiếng thở dài khi xem tranh của em gái. Thấy em có tài thật còn mình thì kém cỏi. GV: Người anh không kìm được sự buồn chán thất vọng nên lén trút ra 1 tiếng thở dài và thầm cảm phục tài năng II. Đọc - hiểu văn bản b, Diễn biến tâm trạng người anh khi tài năng của em gái được phát hiện - Người anh: Buồn rầu thất vọng vì mình bất tài, bị đẩy ra ngoài, bị cả nhà quên lãng....chỉ muốn khóc. - Không thể thân với Mèo như trước. - Hay gắt gỏng với em. -> Tự ái, mặc cảm, tự ti. => Tâm trạng: buồn, bực bội, khó chịu, ghen tị c. Diễn biến tâm trạng người anh khi lén xem trộm tranh của em - Các tranh em vẽ ngộ nghĩnh, dễ mến. - ... Trút tiếng thở dài. 6 của em gái mình. Gv: với tài năng của mình và sự giúp đỡ của chú Tiến Lê cùng sự động viên của bố mẹ, Kiều Phương đã tham gia dự thi. ? Kết quả thi như thế nào? ? Khi đạt giải trở về nhà Kiều Phương đã ôm anh mình nhưng người anh đã có cử chỉ gì trước hành động đó của Kiều Phương? - Đẩy em ra ? Tại sao người anh lại có thái độ không thân thiện ấy? Bình: Sự ích kỉ ấy còn thể hiện ở hành động đẩy em ra khi em bộc lộ tình cảm vui mừng và muốn chung vui cùng anh. Thực ra ðây là một biểu hiện tâm lí dễ gặp ở mọi ngýời, nhất là ở tuổi thiếu niên, ðó là lòng tự ái và mặc cảm, tự ti khi thấy ở người khác có tài năng nổi bật. Ngòi bút tinh tế của nhà văn đã khám phá và miêu tả rất thành công nét tâm lý ấy. GV: Đứng trước thành công của người em, người anh có phần đố kị, ghen ghét (GV dẫn dắt) ? Khi đi xem phòng tranh, bức tranh bé Phương vẽ là hình ảnh của ai? - người anh ? Người anh trong tranh với người anh trong thực tế như thế nào ? - Khác nhau GV dẫn dắt chuyển ý ? Khi này người anh có tâm trạng như thế nào? ? Tìm đoạn văn thể hiện tâm trạng đó? - HS tìm. ? Tại sao người anh lại có tâm trạng đó. Bình: Ngỡ ngàng, hãnh diện rồi xấu hổ. Xấu hổ trước nét vẽ và tấm lòng nhân hậu của người em. Và quan trọng hơn là vì cậu đã nhận ra thiếu xót của mình. Chắc chắn lúc này, cậu đã hiểu rằng -> Người anh ghen ghét, đố kị với em, thấy mình bất tài. d. Diễn biến tâm trạng người anh khi đứng trước bức tranh đạt giải của em gái - Giật sững người, bám chặt lấy tay mẹ. - Ngỡ ngàng, hãnh diện, xấu hổ, muốn khóc. 7 những ngày qua, mình đối xử không tốt với em gái, mình không xứng đáng với tình yêu và niềm hãnh diện của em gái, bức chân dung của mình được vẽ nên bằng tâm hồn và lòng nhân hậu của cô em gái. Đây chính là lúc nhân vật tự thức tỉnh để hoàn thiện nhân cách của mình. ? Qua nhân vật người anh chúng ta rút ra bài học gì? Bài học: Không nên ghen tị, đố kị đó là thói xấu, làm con người nhỏ bé đi. GV liên hệ. ? Cuối truyện người anh muốn nói với mẹ: " Không phải con đâu. Đấy là tâm hồn và lòng nhân hậu của em con đấy." Em có nhận xét gì về câu nói đó. ? Theo em, người anh đáng trách hay đáng ghét. ? Tại sao bức tranh chứ không phải nhân vật nào khác lại có sức mạnh cảm hoá người anh đến thế ? ( Để bức tranh cảm hóa, thức tỉnh một con người đã thể hiên quan niệm gì của tác giả) GV bình: Bức tranh là nghệ thuật. Sức mạnh của nghệ thuật là tìm kiếm cái đẹp, làm cho con người, nâng con người lên bậc thang cao nhất của cái đẹp, đó là chân - thiện - mĩ. ? Hãy nhận xét về nghệ thuật miêu tả ở đây? GV cho Hs quan sát tranh, dẫn dắt chuyển ý ? Nhân vật người em được miêu tả qua những từ ngữ, hình ảnh nào về ngoại hình, cử chỉ (hành động), tài năng, thái độ? -> Người anh đó nhận ra thói xấu của mình, nhận ra tình cảm trong sáng, nhân hậu của em gái, biết xấu hổ. -> Qua bức tranh "Anh trai tôi" tác giả đã khẳng định sức mạnh của nghệ thuật: hướng con người tới cái thiện, cái đẹp. => Miêu tả tinh tế diễn biến tâm lí nhân vật 2. Nhân vật Kiều Phương - Ngoại hình: Mặt luôn bị dính bụi bẩn, lọ lem. 8 ? Qua đó, cho thấy Kiều Phương là cô bé có tính cách như thế nào? ? Theo em tài năng hay tấm lòng của Kiều phương đó cảm hóa được người anh? ? Tại sao tác giả cho Kiều Phương vẽ anh trai mình hoàn hảo đến thế? - Bức tranh là tình cảm tốt đẹp của em dành cho anh. Em muốn anh mình thật tốt đẹp. Bức tranh “Anh trai tôi” không chỉ thể hiện tài năng đặc biệt của Mèo mà còn thể hiện tâm hồn trong sáng, nhân hậu của cô bé. Soi vào bức tranh ấy là người anh soi vào tấm gương sáng để tự nhận rõ hơn chính mình, tự vượt lên tính tự ái, tự ti, đố kị cá nhân. GV bình: Cái gốc của nghệ thuật là ở tấm lòng tốt đẹp của con người dành cho con người. Sứ mệnh của nghệ thuật là hoàn thiện vẻ đẹp của con người. đây là một ý tưởng nghệ thuật sâu sắc mà tác giả gửi gắm vào tác phẩm này. ? Nêu nét chính về nghệ thuật? ? Nêu nét chính về nội dung? ? Qua câu truyện trên em rút ra bài học gì cho bản thân mình. GV: Cho HS liên hệ bản thân ? Viết 1 đoạn văn nêu cảm nghĩ của em về nhân vật người anh. ? Tìm một số câu ca dao tục ngữ về tình cảm anh em. - Cử chỉ, hành động: + Lục lọi đồ vật + Tự chế màu vẽ,... - Tài năng: Vẽ rất đẹp - Thái độ: Hồn nhiên, gần gũi, yêu quý anh,... => Là cô bé hồn nhiên, trong sáng, đáng yêu, có tài năng hội họa. => Lòng nhân hậu của Kiều Phương đã đánh thức người anh, chiến thắng lòng đố kị, ghen ghét. III. Tổng kết 1. Nghệ thuật - Kể truyện bằng ngôi thứ nhất tạo nên sự chân thật cho câu truyện. - Miêu tả chân thực diễn biến tâm lí của nhân vật 2. Nội dung - Truyện đề cao lòng nhân hậu của người em, phê phán tính ích kỉ nhỏ nhen của người anh. 3. Ý nghĩa - Tình cảm trong sáng, nhân hậu bao giờ cũng lớn hơn, cao đẹp hơn lòng ghen ghét, đố kị. IV. Luyện tập 9 HOẠT ĐỘNG 3: Hoạt động luyện tập - Thực hiện ở mục IV HOẠT ĐỘNG 4: Hoạt động vận dụng - Viết 1 đoạn văn ngắn thuật lại tâm trạng của người anh khi đứng trước bức tranh được đạt giải của em gái. HOẠT ĐỘNG 5: Mở rộng, bổ sung, phát triển ý tưởng sáng tạo Sưu tầm những câu truyện khác có chủ đề tương tự giống bài học trên V. HƯỚNG DẪN CHUẨN BỊ BÀI SAU TIẾT HỌC - Về nhà học bài. - Chuẩn bị bài: Sông nước Cà Mau. Tìm hiểu tác giả và hoàn cảnh sáng tác văn bản, chia bố cục.