Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Ca dao - Tiếng hát ân tình

ca dao - d©n caChuyªn ®Ò tæ V¨nTr­êng thpt yªn müCa dao- tiÕng h¸t ©n t×nhI.PhÇn mét: Kh¸i niÖmYêu nhau cởi áo cho nhauVề nhà dối mẹ qua cầu gió bay.Gió mùa thu mẹ ru con ngủĐêm năm canh chày thức đủ vừa năm.* Ca dao là một thể thơ dân gian, lµ lêi cña c¸c bµi h¸t d©n ca ®· ®­îc t­íc bá ®i nh­ng tiÕng ®Öm, tiÕng l¸yYêu nhau cởi áo cho i a cho nhauVề nhà dối rằng cha dối mẹ này a í a qua cầu tình tình tình gió bay.Gió mùa thu mẹ ru mà con ngủĐêm năm à ạ á canh chày thức đủ vừa năm.1. Ca dao1. Ca dao2. Dân caI. PhÇn mét:Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân ca * Dân ca là những câu hát, bài hát dân gian trong ®ã cã c¶ phÇn lêi vµ phÇn giai ®iÖu hoặc một hình thức sinh hoạt ca hát dân gian (văn học hát).D©n caLêi ca(c©u, bµi)Giai ®i Öu( giäng, lµn ®i Öu)H×nh thøc sinh ho¹t(lèi h¸t)Ca dao - dân ca: là những sáng tác trữ tình dân gian kết hợp thơ với nhạc. Gi÷a ca dao vµ d©n ca kh«ng cã mét ranh giíi râ rµng. Khi nãi ®Õn ca dao lµ nghÜ tíi phÇn lêi, cßn khi nãi ®Õn d©n ca lµ nh¾c tíi lµn ®iÖu.Mèi quan hÖ gi÷a lêi vµ giai ®iÖu ®· gãp phÇn t¹o nªn sù phong phó cña thÓ lo¹i ( c¶ kh¶ n¨ng diÔn x­íng vµ néi dung tr÷ t×nh).I. PhÇn mét:Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII.PhÇn hai: Nội dung: Phản ánh đời sống, tư tưởng, tình cảm của người bình dânI. PhÇn mét:Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân ca1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcThổ lộ tâm tình và nói lên những suy nghĩ về cuộc sốngVí dụ: Người dưng có ngãi thì đãi người dưngAnh em vô ngãi thì đừng anh em.II.PhÇn hai: Nội dungI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân ca1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcThổ lộ tâm tình và nói lên những suy nghĩ về cuộc sốngVí dụ: Hát phường vải, hát ví dặm, quan họ b. Ca hát gắn với những sinh hoạt lao động, sinh hoạt cộng đồng, sinh hoạt xã hội Ca hát diễn tả sâu sắc những suy nghĩ, tâm trạng, tình cảm, cảm xúc tiêu biểu của người bình dân đối với cuộc sống, gia đình, xã hội ...ca dao - d©n caII. Nội dungII. Nội dung: Phản ánh đời sống, tư tưởng, tình cảm của người bình dânI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân ca Ca dao - dân ca được quần chúng nhân dân sáng tác và lưu truyền trong xã hội phong kiến nông nghiệp thời xưa. Vì vậy, bên cạnh nội dung diễn tả niềm vui lao động, có một bộ phận không nhỏ là những câu hát than thân, phản kháng.II. Nội dungII. Nội dung: Phản ánh đời sống, tư tưởng, tình cảm của người bình dân2. Những câu hát than thân, phản khánga. Nội dungCày đồng đang buổi ban trưaMồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày. - Nỗi vất vả, đắng cay, tủi nhục vì cuộc sống nghèo khó:Gánh cực mà đổ lên nonCo chân mà chạy cực còn chạy theo.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản khánga. Nội dung- Tiếng than thân của người phụ nữ1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộc- Nỗi vất vả, đắng cay, tủi nhục vì cuộc sống nghèo khó:Thân em như hạt mưa saHạt vào đài các hạt ra bãi bùn.Nhòng nhòng cõng chồng đi chơiĐi đến chỗ lội đánh rơi mất chồngChi em ơi cho tôi mượn cái gàu sòngĐể tôi tát nước vớt chồng tôi lên.- Tinh thần phản khángI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản khánga. Nội dung- Tiếng than thân của người phụ nữ1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộc- Nỗi vất vả, đắng cay, tủi nhục vì cuộc sống nghèo khó:- Tinh thần phản khángI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dungb. Đối tượng than thân- Quần chúng lao động- Người phụ nữc. Nguyên nhân- Thiên nhiên khắc nghiệt- Sự hà khắc của chế độ phong kiến- Tư tưởng trọng nam khinh nữ- Cuộc sống nghèo khó2. Những câu hát than thân, phản kháng1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dungThể hiện tâm trạng đau khổ, bất bình, nói lên những đòi hỏi có tính chất dân chủ, nhân đạo của người bình dân xưa Buồn tủi, cay đắng, bất bình là tâm trạng phản ánh hoàn cảnh sống của người bình dân xưa, đồng thời nói lên niềm khao khát sống đậm tình, nặng nghĩa. Niềm khao khát ấy được thể hiện trực tiếp trong những câu hát tình nghĩa.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩa1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtAnh đi anh nhớ quê nhàNhớ canh rau muống nhớ cà dầm tươngNhớ ai dãi nắng dầm sươngNhớ ai tát nước bên đường hôm nao. Nỗi nhớ, tình thương làng xóm, quê hương; niềm tự hào về quê hương đất nước.Bầu ơi thương lấy bí cùngTuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.Đất Thừa Thiên trai hiền, gái lịchNon xanh, nước biếc, điện ngọc, đền rồng.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiết1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản khángb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)Chồng em áo rách em thươngChồng người áo gấm xông hương mặc người.Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưaMiệng nhai cơm búng, lưỡi lừa cá xương.Khôn ngoan đá đáp người ngoàiGà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)Tỉnh cảm gia đình đằm thắm, nồng nàn, sâu nặng, thuỷ chung...1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)c. Tình yêu đôi lứa Tình yêu đôi lứa là nội dung phong phú nhất, đắc sắc nhất trong ca dao, dân ca. Mọi cung bậc tình cảm của con người từ rung động đầu đời đến yêu thương trách móc, giận hờn... đều được thể hiện trong ca dao - dân ca. Vì vậy, Xuân Diệu (ông chúa thơ tình) đã phải thốt lên "Ca dao là tiếng đàn muôn điệu của tâm hồn quần chúng nhân dân“.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)c. Tình yêu đôi lứa- Cách tỏ tình tế nhị, duyên dáng, đầy chất thơ1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)c. Tình yêu đôi lứa- Cách tỏ tình tế nhị, duyên dáng, đầy chất thơĐêm trăng thanh anh mới hỏi nàngTre non đủ lá đan sàng được chăng.Nước trong còn ở nguồn xanhTrà thơm có đợi chén sành hay không.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)c. Tình yêu đôi lứa- Cách tỏ tình tế nhị, duyên dáng, đầy chất thơ1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)c. Tình yêu đôi lứa- Cách tỏ tình tế nhị, duyên dáng, đầy chất thơ- Tình yêu mãnh liệt, sâu đậm cùng với nỗi nhớ thương da diết.Yêu nhau tam tứ núi cũng trèoNgũ lục sông cũng lội, thất bát đèo cũng qua.Nhớ ai bổi hổi bồi hồiNhớ ăn không được, nhớ ngồi không yên.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)c. Tình yêu đôi lứa- Cách tỏ tình tế nhị, duyên dáng, đầy chất thơ- Tình yêu mãnh liệt, sâu đậm cùng với nỗi nhớ thương da diết.- Sự thuỷ chung chờ đợi: Thuyền về có nhớ bến chăngBến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)c. Tình yêu đôi lứa- Cách tỏ tình tế nhị, duyên dáng, đầy chất thơ- Tình yêu mãnh liệt, sâu đậm cùng với nỗi nhớ thương da diết.- Sự thuỷ chung chờ đợi: - Niềm hạnh phúc bình dị:Đôi ta như thể con tằmCùng ăn một lá cùng nằm một nong.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)c. Tình yêu đôi lứa- Cách tỏ tình tế nhị, duyên dáng, đầy chất thơ- Tình yêu mãnh liệt, sâu đậm cùng với nỗi nhớ thương da diết.- Sự thuỷ chung chờ đợi: - Niềm hạnh phúc bình dị:- Sự nuối tiếc, giận hờn, trách móc:Trách ai ăn giấy bỏ bìaKhi thương thương vội, khi lìa lìa xa.1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng3. Những câu hát tình nghĩaa. Tình làng xóm, quê hương tha thiếtb. Tình cảm gia đình đằm thắm (cha mẹ, con cái, vợ chồng)c. Tình yêu đôi lứa- Cách tỏ tình tế nhị, duyên dáng, đầy chất thơ- Tình yêu mãnh liệt, sâu đậm cùng với nỗi nhớ thương da diết.- Sự thuỷ chung chờ đợi: - Niềm hạnh phúc bình dị:- Sự nuối tiếc, giận hờn, trách móc:Ca dao thể hiện tình yêu phong phú, đa dạng ở nhiều cấp độ, phương diện khác nhau. Thể hiện khát khao sống đậm tình nặng nghĩa.3. Những câu hát tình nghĩa Như vậy, người bình dân rất giàu tình, đồng thời cũng là người rất nặng nghĩa. Tình và nghĩa thường đi đối với nhau, thậm chí thay thế cho nhau. Nghĩa được xem là nền tảng của tình.Gươm vàng rớt xuống Tây hồCông cha cũng trọng, nghĩa thầy cũng sâu.3. Những câu hát tình nghĩa1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản kháng Nghĩa là nền tảng của tình, là đạo lý sống, quan niệm sống cao đẹp Như vây, ca dao - dân ca ngoài việc phản ánh những tư tưởng tình cảm, sinh hoạt của người bình dân, còn đưa đến cho chúng ta một quan niện sống, đạo lý làm người cao đẹp. Ca dao – dân ca là dòng sữa ngọt ngào nuôi dưỡng tâm hồn con người Việt Nam.3. Những câu hát tình nghĩa1. Ca hát là hình thức thổ lộ tâm tình quen thuộcI. Kh¸i niÖm 1. Ca dao2. Dân caII. Nội dung2. Những câu hát than thân, phản khángIII/ PhÇn ba:DiÔnx­íng ca daoNam: Hß ¬Chø anh ®Õn víi tr¨ng th× tr¨ng ®· mäcAnh ®Õn víi hoa th× hoa ®· nëAnh ®Õn víi ®ß th× ®ß ®· sang s«ngAnh ®Õn víi em th× em ®· lÊy chång,Em ®èi víi anh nh­ røa,Hái cã mÆn nång ch¨ng em?* D¹ng bµi cã nhiÒu c©uVÝ dô 1III/ PhÇnba:DiÔnx­íng ca daoD¹ng bµi cã nhiÒu c©uN÷:Hß ¬Anh ®Õn víi tr¨ng, tr¨ng ®Õn giê th× tr¨ng ph¶i mäcAnh ®Õn víi hoa, hoa ®Õn thêi th× hoa ph¶i nëAnh ®Õn víi ®ß, ®ß ®Çy th× ®ß ph¶i sang s«ngAnh ®Õn víi em, ®Õn duyªn th× em ph¶i lÊy chång.Em cßn ®èi víi anh nh­ røaCßn mÆn nång th× tuú anh.III/ PhÇnba:DiÔnx­íng ca daoVÝ dô 2:Ng­êi con trai:- Tèi qua anh ®i ngang qua tr­íc cöa nhµ nµngThÊy cha mÑ ®Ëp nµng,Nµng khãc, nµng vanNhµ nµng cöa sæ song loanAnh muèn ghÐ l­ng v« chÞu trËn ®ßn oan cho nµng !*D¹ng bµi cã nhiÒu c©uNg­êi con g¸i: B÷a c¬m em ®¬m hai b¸tB¸t ¨n, b¸t ®Ó§òa em so hai ®«i §«i ®øng, ®«i n»mVÝ dï cha mÑ cã ®Ëp emChÝn chôc, mét tr¨m§Ëp råi em ®øng dËyEm vÉn nhÊt t©m th­¬ng chµng.III/ PhÇnba:DiÔnx­íng ca dao( D©n ca h¸t vÝ NghÖ An)* D¹ng bµi cã nhiÒu c©uIII/ PhÇnba:DiÔnx­íng ca dao* D¹ng bµi cã nhiÒu c©uVÝ dô 3:TrÌo lªn c©y b­ëi h¸i hoaB­íc xuèng v­ên cµ h¸i nô tÇm xu©nNô tÇm xu©n në ra xanh biÕcEm cã chång råi anh tiÕc l¾m thay!Ba ®ång mét mí trÇu caySao anh ch¼ng hái nh÷ng ngµy cßn kh«ng?B©y giê em ®· cã chångNh­ chim vµo lång, nh­ c¸ c¾n c©u,C¸ c¾n c©u biÕt ®©u mµ gìChim vµo lång biÕt thuë nµo ra?III/ PhÇnba:DiÔnx­íng ca dao* D¹ng bµi 2 c©u Yªu nhau ch¼ng lÊy ®­îc nhau Em vÒ ®ãng cöa, gät ®Çu ®i tu.Tu ®©u cho anh tu cïngKhi nµo thµnh phËt ë chung mét chïa.VÝ dô 1:III/ PhÇnba:DiÔnx­íng ca dao* D¹ng bµi 2 c©uVÝ dô 2: - N­íc lªn nh©n nhÉn bê rµoNg­êi ta sang c¶, em cÇm sµo ®îi ai - N­íc lªn nh©n nhÉn bê rµoEm cßn ®îi ng­êi tri kØ cÇm sµo cho em sangIII/ PhÇnba:DiÔnx­íng ca dao* D¹ng bµi 2 c©uVÝ dô 3: §ªm tr¨ng thanh anh míi hái nµngTre non ®ñ l¸, ®an sµng nªn ch¨ng? §an sµng thiÕp còng xin v©ngTre võa ®ñ l¸, non ch¨ng hìi chµng?IV/ PhÇn bèn: B×nh ca daoNhãm 1( 10A4, 10A5)Hìi c« t¸t n­íc bªn ®µngSao c« móc ¸nh tr¨ng vµng ®æ ®i ?Nhãm 2( 11A7, 12A7)Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng senL¸ xanh, b«ng tr¾ng l¹i chen nhÞ vµngNhÞ vµng, b«ng tr¾ng, l¸ xanhGÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn.IV/ PhÇn bèn: B×nh ca daoNhãm 3( 12A8, 12A9)M×nh nãi víi ta m×nh h·y cßn sonTa ®i qua ngâ, thÊy con m×nh bßCon m×nh nh÷ng trÊu cïng troTa ®i g¸nh n­íc t¾m cho con m×nhCon m×nh võa ®Ñp võa xinhMét nöa gièng m×nh, nöa l¹i gièng ta.V/ PhÇn n¨m: §è ca dao§¸p ¸n 1Bµ giµ ®i chî cÇu §«ngBãi xem mét quÎ lÊy chång lîi ch¨ng?ThÇy bãi gieo quÎ ph¸n r»ng:Lîi th× cã lîi, nh­ng r¨ng ch¼ng cßn !V/ PhÇn n¨m: §è ca dao§¸p ¸n 2Cµy ®ång ®ang buæi ban tr­aMå h«i th¸nh thãt nh­ m­a ruéng cµyAi ¬i b­ng b¸t c¬m ®ÇyDÎo th¬m mét h¹t ®¾ng cay mu«n phÇnV/ PhÇn n¨m: §è ca dao§¸p ¸n 3Th»ng Bêm cã c¸i qu¹t mo Phó «ng xin ®æi ba bß chÝn tr©u Bêm r»ng Bêm ch¼ng lÊy tr©u Phó «ng xin ®æi ao s©u c¸ mÌ Bêm r»ng Bêm ch¼ng lÊy mÌ Phó «ng xin ®æi mét bÌ gç lim Bêm r»ng Bêm ch¼ng lÊy lim Phó «ng xin ®æi ®«i chim ®åi måi Bêm r»ng Bêm ch¼ng lÊy måi Phó «ng xin ®æi n¾m x«i , Bêm c­êiBuæi ngo¹i kho¸ cña tæ V¨nChuyªn ®Ò: Ca dao- TiÕng h¸t ©n t×nh®Õn ®©y kÕt thócXin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o cïng toµn thÓ c¸c em häc sinh ®· bít thêi gian tíi dù.