Giáo án Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 116: Mùa xuân nho nhỏ - Năm học 2018-2019

Ngày soạn : 17/2/2019 Ngày dạy: 19/2/2019 – 9B Tiết 116 - Văn bản : MÙA XUÂN NHO NHỎ - Thanh Hải - I. Môc tiªu cÇn ®¹t: 1. Kiến thức - Vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên và mùa xuân đÊt nước. - Lẽ sống cao đẹp của một con người chân chính. 2. Kĩ năng - Đọc - hiểu một văn bản thơ trữ tình hiện đại. - Trình bày những suy nghĩ, cảm nhận về một hình ảnh thơ, một khổ thơ, một văn bản thơ. 3. Thái độ, tình cảm: - GDHS tình yêu thiên nhiên. 4. Năng lực cần đạt - Năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tiếp nhận, năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực cảm thụ thẩm mỹ. II. CHUẨN BỊ: 1. GV: Đọc SGK, SGV, tư liệu tham khảo có liên quan bài dạy, soạn kế hoạch dạy học. 2. HS: Chuẩn bị bài theo câu hỏi trong sách giáo khoa III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY - HỌC: 1. Ổn định: ..................................................... 2. Kiểm tra bài cũ: Nêu khái quát nội dung bài thơ “Con cò” và truyện ngắn “Bến quê” ? 3. Bài mới : Hoạt động của GV Hoạt động của HS Nội dung Hoạt động 1 : Hoạt động khởi động Thời gian : 2 phút * Giới thiệu bài : Tố Hữu – nhà thơ cùng quê hương xứ Huế với Thanh Hải – đã viết trong bài “Một khúc ca xuân” những lời tâm niệm thật chân thành, giản dị và tha thiết. Đó là “lặng lẽ dâng cho đời”. Còn Thanh Hải khi viết bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” trước lúc ra đi, không những đã giải bày những suy ngẫm mà còn mong ước được dâng hiến một mùa xuân nho nhỏ của mình cho mùa xuân vĩ đại của đất nước Việt Nam. Hoạt động 2 : Hoạt động hình thành kiến thức Thời gian : 30 phút ? Nêu những hiểu biết của em về tác giả ? GV: Thanh Hải là nhà thơ cách mạng, tham gia cả hai cuộc kháng chiến. Trong những năm tháng khó khăn nhất của cách mạng miền Nam, những bài thơ của Thanh Hải như: Mồ anh hoa nở (1956), Cháu nhớ Bác Hồ (sgk Tiếng Việt 2/2) đã cùng với những tiếng thơ khác của văn học cách mạng miền Nam vượt lên sự khủng bố tàn bạo của kẻ thù, khẳng định niềm tin vào chiến thắng của cách mạng và nhân dân ( HCM, Tố Hữu, Xuân Thủy, Sóng Hồng, - những nhà thơ cách mạng tiêu biểu thế kỉ XX). ? Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh nào ? - Hoàn cảnh hết sức đặc biệt : tháng 11/ 1980 Thanh Hải lâm bệnh nặng phải vào điều trị tại bệnh viện, ông đã sáng tác bài thơ này ngay trên gường bệnh, không bao lâu sau thì nhà thơ qua đời. - GV hướng dẫn đọc: giọng say sưa trìu mến khi diễn tả cảm xúc về mùa xuân đất trời ( khổ 1), nhịp nhanh, hối hả, phấn chấn khi nói về mùa xuân của đất nước (Khổ 2, 3), giọng thiết tha trầm lắng khi bày tỏ suy nghĩ, ước nguyện được góp “mùa xuân nho nhỏ” vào “mùa xuân lớn” của đất nước ( Khổ 4, 5, 6). - GV đọc bài thơ, nhận xét cách đọc của HS. ? Cho biết cảm nhận ban đầu của em về bài thơ ? - Chan chứa niềm vui và sự tin yêu cuộc đời. ? Nêu đại ý của bài thơ ( bài thơ thể hiện điều gì ?) GV : Bài thơ như một lời tâm niệm chân thành, lời gửi gắm tha thiết của nhà thơ để lại cho đời trước lúc ra đi. Khi bài thơ ra đời, cũng chính là thời điểm đất nước ta đang gặp phải rất nhiều khó khăn, đòi hỏi mỗi người Việt Nam cần phải ra sức đóng góp, cống hiến dù chỉ là một phần nhỏ bé sức lực, trí tuệ, tài năng của mình vào sự nghiệp chung của đất nước. Bài thơ giống như lời thúc giục thể hiện niềm mong mỏi của tác giả dành cho tất cả những người Việt Nam lúc bấy giờ : hãy sống và cống hiến như một mùa xuân. ? Bài thơ được sáng tác theo thể thơ nào ? Em có nhận xét gì về nhịp điệu , giọng điệu của bài ? - Giọng điệu , nhịp điệu biến đổi theo mạch cảm xúc : Say sưa , trìu mến -> Hối hả , phấn chấn -> Thiết tha trầm lắng. ? Chỉ ra mạch cảm xúc bài thơ , từ đó cho biết bố cục của bài ? - Bài thơ bắt đầu bằng những cảm xúc trực tiếp, hồn nhiên, trong trẻo trước vẻ đẹp, sức sống của mùa xuân thiên nhiên. Từ đó mở rộng ra là hình ảnh mùa xuân của đất nước vừa cụ thể, vừa khái quát. Từ cảm xúc, mạch thơ chuyển sang biểu hiện suy nghĩ, ước nguyện của nhà thơ được nhập vào bản hòa ca cuộc đời “một nốt trầm xao xuyến” của riêng mình, một “mùa xuân nho nhỏ” góp vào mùa xuân lớn . Bài thơ kết thúc bằng sự trở về với những cảm xúc thiết tha, tự hào về quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế. GV chốt bố cục: - Phần 1: Khổ thơ đầu: Mùa xuân của thiên nhiên, đất trời. - Phần 2: Hai khổ thơ tiếp: Cảm xúc về mùa xuân đất nước. - Phần 3: Hai khổ thơ tiếp: Suy nghĩ và ước nguyện của nhà thơ trước mùa xuân đất nước. - Phần 4: Khổ thơ cuối: Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế. ? Trong bài thơ tác gải đã sử dụng phương thức biểu đạt nào ? - Miêu tả, biểu cảm, miêu tả để biểu cảm. - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Đọc - Nêu cảm nhận - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung I. TÌM HIỂU CHUNG: 1. Tác giả - Thanh Hải ( 1930 - 1980) tên khai sinh là Phạm Bá Ngoãn, quê Phong Điền – Thừa Thiên Huế. - Là một nhà thơ cách mạng. 2. Tác phẩm - Hoàn cảnh ra đời: Viết tháng 11 - 1980 , ngay trên gường bệnh. - Thể thơ : 5 chữ tự do - Bố cục : 4 phần : + P1 : Khổ thơ 1 + P2 : Khổ thơ 2, 3 + P3 : Khổ thơ 4, 5 + P4 : Khổ thơ cuối GV chuyển ý. ? Mùa xuân ở khổ thơ đầu được dùng với ý nghĩa gì ? ? Hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên được nhà thơ phác hoạ qua những hình ảnh, chi tiết nào ? - Dòng sông xanh - Bông hoa tím biếc - Tiếng chim chiền chiện (sơn ca) hót vang trời ? Những chi tiết đó có tác dụng gợi tả khung cảnh mùa xuân như thế nào ? Chỉ bằng vài nét phác họa nhưng nhà thơ đã vẽ ra được cả một không gian cao rộng (với dòng sông, mặt đất, bầu trời bao la), cả sắc màu tươi thắm của mùa xuân (sông xanh, hoa tím biếc - màu tím đặc trưng của xứ Huế), cả âm thanh vang vọng, tươi vui của chim chiền chiện (hót vang trời) => Mùa xuân với những sắc màu lung linh cùng âm thanh rộn rã. ? Có những phương thức biểu đạt nào được sử dụng trong khổ thơ đầu ? Miêu tả : những hình ảnh của mùa xuân thiên nhiên : sông, hoa, chim. Biểu cảm : cảm xúc của tác giả trước mùa xuân của thiên nhiên. - Biện pháp đảo ngữ -> gợi sức sống mãnh liệt của mùa xuân Mọc giữa dòng sông xanh -> Bức tranh mùa xuân xứ Huế giản dị nhưng đẹp, có hồn, căng đầy sức sống. ? Trong khổ thơ đầu, câu thơ nào thể hiện cảm xúc của tác giả trước cảnh đất trời vào xuân ? Từng giọt long lanh rơi Tôi đưa tay tôi hứng ? Em hiểu hai câu thơ cuối như thế nào ? Cảm xúc của tác giả ở đây là gì ? Có hai cách hiểu: Từng giọt là giọt mùa xuân long lanh trong ánh sáng của trời xuân ; nhưng còn có thể hiểu hai câu này gắn với hai câu trước : nhà thơ đưa tay hứng từng giọt âm thanh tiếng chim. Hiểu theo cách hai thì ở đây có sự chuyển đổi cảm giác: tiếng chim từ chỗ là âm thanh cảm nhận được bằng thính giác chuyển thành từng giọt có hình khối, cảm nhận được bằng thị giác. Từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng, màu sắc có thể cảm nhận được bằng cả xúc giác “Tôi đưa tay tôi hứng”. Hiểu theo cách này thì câu thơ có nghệ thuật hơn, nhưng cũng có vẻ cầu kì. => Hai câu thơ thể hiện niềm say sưa, ngây ngất của nhà thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên, trời đất lúc vào xuân. Ông đã lắng nghe những âm thanh của thiên nhiên bằng cả trái tim của mình. GV : Từ mùa xuân của thiên nhiên, đất trời, nhà thơ chuyển sang cảm nhận về mùa xuân của đất nước. ? Mùa xuân của đất nước được tác giả cảm nhận từ những hình ảnh nào ? - Người cầm súng, người ra đồng ? Tại sao tác giả lại nhắc tới hai đối tượng này ? - Đây là hai lực lượng biểu trưng cho 2 nhiệm vụ quan trọng là chiến đấu bảo vệ Tổ quốc và lao động sản xuất xây dựng đất nước -> Họ chính là linh hồn của mùa xuân đất nước . GV: Hai câu thơ này ý thơ không mới nhưng tác giả đã tạo nên sức gợi cảm cho câu thơ bằng hình ảnh lộc non của màu xuân gắn với người cầm súng, người ra đồng“lộc gắt dầy trên lưng”, “lộc trải dài nương mạ”. ? Tác giả đã sử dụng các biện pháp nghệ thuật nào trong khổ thơ thứ 2 ? - Dùng nhiều điệp ngữ: mùa xuân, lộc, tất cả như; từ láy: hối hả, xôn xao; biện pháp lặp cấu trúc cú pháp: C1 – C3, C2 – C4, C5 – C6; dấu chấm lửng được đặt ở cuối khổ thơ gợi bao điều chưa nói hết. ? Những yếu tố nghệ thuật đó giúp ta cảm nhận được điều gì ? - Sức sống của mùa xuân đất nước được nhà thơ cảm nhận trong nhịp điệu hối hả, những âm thanh xôn xao. -> Sứ sống, nhịp điệu của màu xuân đất nước. ? Em nhận thấy cảm xúc nào của tác giả từ trong lời thơ náo nức này ? Say mê, tin yêu con người, cuộc sống của quê hương, đất nước khi vào xuân. ? Đâu là suy tư của tác giả về đất nước ? Ông suy tư những gì ? - Khổ thơ 3 : + 2 câu đầu : đất nước nhiều vất vả gian lao. + 2 câu sau : đất nước tươi sáng. Nhà thơ tự hào về đất nước với 4 ngàn năm lịch sử về quá khứ gian lao nhưng cũng rất đỗi hào hùng. Ông tin tưởng vào đất nước trong tương lai. ? Hai câu cuối khổ thơ 3 tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ? Tác dụng ? - So sánh : đất nước - vì sao => Đất nước của những vẻ đẹp, ánh sáng, hy vọng. Mùa xuân của đất nước là một mùa xuân tràn trề hy vọng. GV : Nằm trên gường bệnh, sống những giờ phút cuối cùng của cuộc đời mà thấy được như vậy thật đáng quý biết nhường nào. ? Với những hiểu biết của em về tình hình đất nước ta hiện nay, em có đồng tình với Thanh Hải khi ông có suy nghĩ rằng đất nước ta giống như vì sao cứ mãi tiến lên phía trước ? GV nhận xét, đánh giá. HS đọc 2 khổ thơ đầu - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Suy nghĩ, trả lời - Trả lời, nhận xét, bổ sung - HĐ cặp đôi, trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Nêu cảm nhận - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung - HS tự bộc lộ III. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 1. Hình ảnh mùa xuân * Mùa xuân của thiên nhiên, đất trời : - Không gian cao rộng, màu sắc tươi thắm của mùa xuân, âm thanh vang vọng của tiếng chim chiền chiện. * Mùa xuân của đất nước : - Sôi động, hứa hẹn nhiều điều tốt đẹp. Hoạt động 3 : Hoạt động luyện tập, vận dụng Thời gian: 5 phút ? Đọc diễn cảm bài thơ GV nhận xét, đánh giá. - Đọc Hoạt động 4: Hoạt động tìm tòi mở rộng Thời gian : 1 phút Tìm hiểu thêm 1 số bài thơ khác của tác giả. - Những đồng chí trung kiên (1962) - Huế mùa xuân (tập 1-1970, tập 2-1972 - Thực hiện theo hướng dẫn IV. Rút kinh nghiệm: -------------------------------------- Ngày soạn : 17/2/2019 Ngày dạy: 20/2/2019 – 9B Tiết 117 - Văn bản : MÙA XUÂN NHO NHỎ (tiếp) - Thanh Hải - I. Môc tiªu cÇn ®¹t: 1. Kiến thức - Vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên và mùa xuân đÊt nước. - Lẽ sống cao đẹp của một con người chân chính. 2. Kĩ năng - Đọc - hiểu một văn bản thơ trữ tình hiện đại. - Trình bày những suy nghĩ, cảm nhận về một hình ảnh thơ, một khổ thơ, một văn bản thơ. 3. Thái độ, tình cảm: - GDHS tình yêu thiên nhiên. 4. Năng lực cần đạt - Năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tiếp nhận, năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực cảm thụ thẩm mỹ. II. CHUẨN BỊ: 1. GV: Đọc SGK, SGV, tư liệu tham khảo có liên quan bài dạy, soạn kế hoạch dạy học. 2. HS: Chuẩn bị bài theo câu hỏi trong sách giáo khoa III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY - HỌC: 1. Ổn định: ...................................................... 2. Kiểm tra bài cũ: Nêu nội dung 2 khổ thơ đầu của bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”? 3. Bài mới : Hoạt động của GV Hoạt động của HS Nội dung Hoạt động 1 : Hoạt động khởi động Thời gian : 1 phút * Giới thiệu bài : Từ phần kiểm tra bài cũ, GV dẫn vào bài mới. Hoạt động 2 : Hoạt động hình thành kiến thức Thời gian : 30 phút GV: Hi vọng, tin tưởng vào tương lai của đất nước, vậy nhà thơ đã tâm niệm như thế nào? Từ cảm xúc về mùa xuân của thiên nhiên, đất nước, tác giả chuyển sang bày tỏ những suy ngẫm, tâm niệm của mình. Cách chuyển đổi mạch thơ thật tự nhiên: mùa xuân thường gợi lên trong con người niềm vui và ước vọng. ? Điều tâm niệm của tác giả là gì ? - Khổ thơ 4, 5 ? Tâm niệm ấy được thể hiện qua những hình cụ thể nào? Nét đặc sắc của những hình ảnh ấy là gì ? GV chốt ý. GV bổ sung: Điều tâm niệm ấy được thể hiện 1 cách chân thành trong những hình ảnh tự nhiên, giản dị và đẹp: 1. Những hình ảnh đẹp của thiên nhiên: con chim hót, cành hoa: những chi tiết này đã được tác giả sử dụng để phác họa hình ảnh mùa xuân ở phần đầu bài thơ. Đây là cách cấu tứ lặp, tạo sự đối ứng chặt chẽ. Những hình ảnh chọn lọc ấy đã trở lại nhưng mang một ý nghĩa mới: niềm mong muốn được sống có ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên như con chim mang đến tiếng hót, bông hoa tỏa hương sắc cho đời: Nếu là con chim, chiếc lá Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh Lẽ nào vay mà không có trả Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình. ( Một khúc ca xuân – Tố Hữu ) - Hay như mong muốn của người con từ miền Nam lần đầu ra viếng lăng Bác trong Viếng lăng Bác của Viễn Phương. 2. Giá trị NT: một nốt trầm xao xuyến ( ẩn dụ), một mùa xuân nho nhỏ (ẩn dụ), tuổi 20 (trẻ - hoán dụ), tóc bạc ( già – hoán dụ). => Quan niệm cống hiến của nhà thơ: phải cống hiến những gì là tinh túy tốt đẹp (như mùa xuân). Ước vọng được làm con chim, làm cành hoa, làm một nốt trầm nhưng là nốt trầm xao xuyến. Cống hiến cả khi còn trẻ tới lúc đã già. ? Khi bày tỏ ước nguyện của mình, tác giả đã có sự thay đổi đại từ nhân xưng “tôi” ở khổ 1 sang “ta”. Theo em tác giả muốn thể hiện điều gì ? - Ước ao, khát vọng của nhà thơ như giục giã, vẫy gọi muôn người chúng ta. Lời thơ của một người lay động trái tim muôn người. Với Thanh Hải, đây không chỉ là ước vọng của riêng tác giả mà còn là ước nguyện của nhiều người. Nỗi niềm riêng trở thành nỗi niềm chung. Mỗi người chúng ta phải biết sống và cống hiến. ? Miền quê nào được gợi lên ở khổ thơ cuối ? - Quê hương của nhà thơ: xứ Huế ? Xứ Huế được nhắc đến trong thơ Thanh Hải như thế nào ? Đẹp thơ mộng với những làn điệu dân ca, nhạc khí và “nước non ngàn dặm”. ? Giọng điệu thiết tha, trầm lắng ở khổ thơ cuối giúp người đọc hiểu được tình cảm của nhà thơ dành cho quê hương như thế nào ? Yêu thương, gắn bó, tự hào, ngợi ca. Được hát lại một số làn điệu dân ca xứ Huế là ước nguyện cuối cùng thể hiện tình cảm yêu quê hương tha thiết của Thanh Hải đã khép lại bài thơ tạo sự xúc động mạnh mẽ. - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Nêu cảm nhận - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Trả lời, nhận xét, bổ sung II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 1. Hình ảnh mùa xuân 2.Tâm niệm (ước nguyện) của nhà thơ - Khát vọng được hòa nhập, cống hiến phần tốt đẹp - dù nhỏ bé của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước. ? Nêu những nét đặc sắc về NT của bài thơ ? - Thể thơ 5 chữ, âm hưởng nhẹ nhàng tha thiết, gieo vần liền. - Kết hợp những hình ảnh tự nhiên giản dị từ thiên nhiên với những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu trưng, khái quát. - Cấu tứ của bài thơ chặt chẽ, dựa trên sự phát triển của hình ảnh mùa xuân. - Giọng điệu bài thơ thể hiện đúng tâm trạng, cảm xúc của tác giả. ? Khái quát nội dung bài thơ ? Bài thơ thể hiện ước nguyện của tác giả. Nhà thơ nguyện làm một mùa xuân, nghĩa là sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình nhưng rất khiêm nhường là một mùa xuân nho nhỏ góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời chung. GV chốt toàn bài, gọi HS đọc ghi nhớ. - Trả lời, nhận xét, bổ sung - Nêu cách hiểu - Đọc ghi nhớ IV. TỔNG KẾT 1. Nghệ thuật - Thể thơ năm chữ gần với các điệu dân ca. - Kết hợp hình ảnh tự nhiên giản dị với hình ảnh giàu ý nghĩa biểu trưng, khái quát. - Cấu tứ của bài thơ chặt chẽ. - Giọng điệu của bài thơ thể hiện đúng tâm trạng, cảm xúc của tác giả. 2. Nội dung - Bài thơ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời; thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp 1 “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc. *Ghi nhớ: SGK Hoạt động 3 : Hoạt động luyện tập Thời gian: 5 phút ? Trong bài thơ, em thích nhất khổ thơ nào ? Điều mà em cảm nhận được từ khổ thơ đó là gì ? Cho HS nghe bài hát Một mùa xuân nho nhỏ - Nhạc Trần Hoàn, thơ Thanh Hải. - Trả lời, nhận xét, bổ sung V. LUYỆN TẬP Hoạt động 4 : Hoạt động vận dụng Thời gian: 2 phút ? Đọc diễn cảm bài ? Nêu nội dung bài thơ ? GV nhận xét, đánh giá. - Trả lời, nhận xét, bổ sung Hoạt động 5: Hoạt động tìm tòi mở rộng Thời gian : 1 phút ? Em hiểu như thế nào về nhan đề “Mùa xuân nho nhỏ”? Hãy nêu chủ đề của bài thơ? Gợi ý: “Mùa xuân nho nhỏ” là một sáng tạo bất ngờ, độc đáo mà tự nhiên, hợp lý của nhà thơ , bởi mùa xuân vốn là một khái niệm chỉ thời gian thế mà ở đây “ mùa xuân” lại có khối ,có hình, một  hình hài nho nhỏ thật xinh xắn. Mùa xuân  đã trở thành một ẩn dụ nói về khát vọng, một lẽ sống cao đẹp, một ý thức khiêm nhường góp sức mình làm đẹp thêm mùa xuân  của thiên nhiên, đất nước. Điệp từ “dù là” đặt ở đầu hai câu thơ liên tiếp có ý nghĩa khẳng định cho khát vọng dâng  hiến miệt mài, không mệt mỏi của tác giả. ? Học thuộc lòng bài thơ và phần phân tích. ( Về nhà) - Thực hiện theo hướng dẫn IV. Rút kinh nghiệm: