Chuyên đề Sử dụng bản đồ tư duy góp phần đổi mới phương pháp dạy học và hỗ trợ công tác quản lí nhà trường

SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY GÓP PHẦN ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VÀ HỖ TRỢ CÔNG TÁC QUẢN LÍ NHÀ TRƯỜNG  MỞ ĐẦU Hiện nay, chúng ta thường ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường thẳng, con số. Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não - não trái, mà chưa sử dụng kỹ năng bên não phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về nhịp điệu, màu sắc, không gian ... và cách ghi chép thông thường khó nhìn được tổng thể của cả vấn đề. MỞ ĐẦU (tiếp) Qua nghiên cứu cho thấy, nhiều học sinh chưa biết cách học, cách ghi kiến thức vào bộ não mà chỉ học thuộc lòng, học vẹt, thuộc một cách máy móc, thuộc nhưng không nhớ được kiến thức trọng tâm, không nắm được “sự kiện nổi bật” trong tài liệu đó, hoặc không biết liên tưởng, liên kết các kiến thức có liên quan với nhau. Các tổ chức, công ty, đơn vị,… sử dụng phần mềm MindMap của Tony Buzan Bản đồ tư duy Nghĩa của cụm từ BĐTD không hiểu theo nghĩa bản đồ thông thường như bản đồ địa lí mà BĐTD được hiểu là một hình thức ghi chép theo mạch tư duy của mỗi người bằng việc kết hợp nét vẽ, màu sắc và chữ viết. Đặc biệt đây là một sơ đồ mở, việc thiết kế BĐTD theo mạch tư duy của mỗi người BĐTD không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết khắt khe như bản đồ địa lí, có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ một kiểu khác nhau, dùng màu sắc, hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác nhau, cùng một nội dung nhưng mỗi người có thể “thể hiện” nó dưới dạng BĐTD theo một cách riêng do đó việc lập BĐTD phát huy được tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người Sử dụng BĐTD trong dạy học Cho HS làm quen với bản đồ tư duy bằng cách giới thiệu cho HS một số “BĐTD” cùng với sự dẫn dắt của GV để các em làm quen. Tập “đọc hiểu” BĐTD, sao cho chỉ cần nhìn vào BĐTD bất kỳ HS nào cũng có thể thuyết trình được nội dung một bài học hay một chủ đề, một chương theo mạch lôgic của kiến thức. Sử dụng BĐTD trong dạy học Hướng cho HS có thói quen khi tư duy lôgic theo hình thức sơ đồ hoá trên BĐTD. Từ một vấn đề hay chủ đề chính đưa ra các ý lớn thứ nhất, ý lớn thứ hai, thứ ba... mỗi ý lớn lại có các ý nhỏ liên quan với nó, mỗi ý nhỏ lại có các ý nhỏ hơn ... các nhánh này như “bố mẹ” rồi “con, cháu, chắt, chút chít”... các đường nhánh có thể là đường thẳng hay đường cong Sử dụng BĐTD trong dạy học Cho HS thực hành vẽ BĐTD trên giấy: Chọn key words- tên chủ đề hoặc hình vẽ của chủ đề chính cho vào vị trí trung tâm, chẳng hạn: đường thẳng song song, hình bình hành, hình chữ nhật, bảo vệ môi trường, truyện Kiều, ... để HS có thể tự mình ghi tiếp kiến thức vào tiếp các nhánh “con”, “cháu”, “chắt”... theo cách hiểu của các em. Vẽ BĐTD theo nhóm hoặc từng cá nhân Sử dụng BĐTD trong dạy học 1. Sử dụng vào việc hình thành kiến thức mới: HS thảo luận nhóm hoặc làm việc độc lập vẽ BĐTD HS thuyết trình trước nhóm, lớp => GV, HS bổ sung điều chỉnh => hình thành kiến thức mới 2. Sử dụng ôn tập hệ thống hóa kiến thức: HS hoặc nhóm HD vẽ BĐTD=> trình bày=> chỉnh sửa, bổ sung=> hoàn thiện Điều cần tránh khi ghi chép trên BĐTD Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài dòng. Ghi chép quá nhiều ý vụn vặt không cần thiết. Dành quá nhiều thời gian để ghi chép. Tránh cầu kì ( tô vẽ nhiều quá) hoặc BĐTD đơn giản quá không có thông tin, chỉ có các đề mục như 2 bản đồ tư duy sau đây Bản đồ tư duy trong việc lập kế hoạch Sử dụng BĐTD để lập kế hoạch công tác. Việc sử dụng BĐTD lập kế hoạch giúp cán bộ chỉ đạo có cái nhìn tổng quát toàn bộ kế hoạch từ chỉ tiêu, phương hướng, biện pháp,… Dễ theo dõi quá trình thực hiện Nhìn được tổng thể nên không bỏ sót việc Dễ bổ sung thêm các chỉ tiêu, biện pháp,…so với việc viết kế hoạch theo cách thông thường thành các dòng chữ. Bản đồ tư duy trong quản lý nhà trường BĐTD giúp tiết kiệm thời gian báo cáo của Thủ trưởng tại các cuộc họp, làm cho nội dung họp được ngắn gọn, góp phần khắc phục được ở một vài nơi còn kéo dài các cuộc họp. Trình bày báo cáo bằng BĐTD sẽ làm nổi bật được trọng tâm, chỉ rõ được các giải pháp chủ yếu, phát huy được các ý tưởng, sáng kiến trí tuệ tập thể cán bộ, giáo viên trong trường qua việc phát triển thêm các nhánh Bản đồ tư duy trong quản lý nhà trường BĐTD giúp cán bộ, giáo viên cách ghi chép tóm tắt, giúp phát triển ý tưởng và triển khai nhanh chóng, sáng tạo những chỉ đạo, kế hoạch của Hiệu trưởng qua các cuộc họp hội đồng giáo dục nhà trường. Bản đồ tư duy trong quản lý nhà trường BĐTD duy giúp đổi mới việc họp tổ nhóm chuyên môn: Một BĐTD do các thành viên của tổ, nhóm thảo luận và cùng thiết kế ngay tại cuộc họp sẽ phát huy được trí tuệ tập thể, giúp cả tổ, nhóm tìm được các biện pháp, cách thức tổ chức dạy học các bài khó, bài ôn tập, ra đề kiểm tra,… một cách có hiệu quả nhất. GIỚI THIỆU MỘT SỐ BĐTD VẼ TRÊN MÁY TÍNH VÀ VẼ TRÊN BẢNG, GIẤY, BÌA… Phương tiện thiết kế BĐTD Phương tiện để thiết kế BĐTD khá đơn giản, chỉ cần giấy, bìa, bảng phụ, phấn màu, bút chì màu, tẩy,…hoặc dùng phần mềm Mindmap, vì vậy có thể vận dụng với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. Trước mắt dùng phấn màu vẽ BĐTD lên bảng và sử dụng bút màu vẽ trên giấy, bìa đối với HS Điều quan trọng là GV hướng cho HS có thói quen lập BĐTD trước hoặc sau khi học một bài hay một chủ đề, một chương, để giúp các em có cách sắp xếp kiến thức một cách khoa học, lôgic. Vận dụng Cán bộ quản lí giáo dục, GVCN có thể sử dụng BĐTD để lập kế hoạch công việc. GV, HS có thể sử dụng BĐTD hệ thống hoá một vấn đề, một chủ đề, ôn tập kiến thức… HS hoạt động nhóm thông qua BĐTD trên lớp học , hoặc hoạt động cá thể, ôn luyện tập ở nhà… Kết luận Sử dụng thành thạo và hiệu quả BĐTD trong dạy học sẽ mang lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của HS và PP giảng dạy của GV, có thể vận dụng nó cho các môn học ở trường phổ thông và cho lập kế hoạch công tác quản lí. Học sinh sẽ học được phương pháp học, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy. Kết luận Hình thành thói quen tư duy bằng BĐTD. Việc sử dụng BĐTD giúp cán bộ quản lí có cái nhìn tổng quát toàn bộ vấn đề, giúp GV đổi mới PPDH, giúp HS học tập tích cực đó chính là một trong những cách làm thiết thực triển khai nội dung dạy học có hiệu quả - một trong năm nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng Trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động . TÀI LIỆU THAM KHẢO Trần Đình Châu (kì 2, tháng 9/2009), Sử dụng bản đồ tư duy – một biện pháp hiệu quả hỗ trợ học sinh học tập môn toán, Tạp chí Khoa học Giáo dục Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (tháng 10, năm 2010), Thiết kế bản đồ tư duy giúp day- học tốt môn toán ở trường trung học, Nhà xuất bản giáo dục VN, 2011 Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (tháng 10, năm 2010), Thiết kế bản đồ tư duy giúp HS tự học và tập dượt nghiên cứu toán học, Tạp chí Toán học & Tuổi trẻ Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy, Dạy tốt, học tốt các môn học bằng BĐTD, Nhà xuất bản GD VN 2011 Stella Cottrell (2003), The study skills handbook (2nd edition), PalGrave Macmillian. Tony Buzan (2007), Bản đồ Tư duy trong công việc, NXB Lao động – Xã hội. Bài tập thực hành (45 phút) Đề nghị mỗi đ/c thiết kế một bản đồ tư duy (trên giấy bìa hoặc phần mềm) lập kế hoạch công tác, hoặc triển khai một ý tưởng hoặc một bài dạy học theo chuyên môn của mình. Nếu vẽ trên phần mềm cần ghi tên file là tên BĐTD + tên học viên DỰ ÁN PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC THCSII XIN CHÚC Đ/C VÀ GIA ĐÌNH MẠNH KHOẺ, HẠNH PHÚC, ĐÓNG GÓP VÀO THÀNH CÔNG CHUNG CỦA NGÀNH GIÁO DỤC XIN TRÂN TRỌNG CÁM ƠN !