Bài giảng Tiết 34- Trau dồi vốn từ

C©u 1: ThÕ nµo lµ thuËt ng÷? H·y cho biÕt nhËn ®Þnh nµo sau ®©y nãi ®óng ®Æc ®iÓm cña thuËt ng÷? A. Mçi thuËt ng÷ chØ biÓu thÞ mét kh¸i niÖm. B. ThuËt ng÷ kh«ng cã tÝnh biÓu c¶m. C. C¶ A, B ®Òu ®óng. D. C¶ A, B ®Òu sai. C©u 2: Trong c¸c tr­êng hîp sau, tr­êng hîp nµo tõ “hçn hîp” ®­îc dïng nh­ mét thuËt ng÷? A.N­íc tù nhiªn ë ao, hå, s«ng, biÓn...lµ mét hçn hîp. B.§ã lµ mét ch­¬ng tr×nh biÓu diÔn hçn hîp nhiÒu tiÕt môc. Em h·y so s¸nh nghÜa cña c¸c cÆp c©u sau? a) - Trªn bµn bµy mét lä hoa. - Lä hoa bµy ë trªn bµn. b) - N­íc ë ®©u µo vµo nhµ. - N­íc ë ®©u ch¶y vµo nhµ. NghÜa cña 2 c©u gièng nhau. NghÜa cña 2 c©u cã sù kh¸c nhau. C¶ 2 c©u ë cÆp b cïng miªu t¶ mét hiÖn t­îng nh­ng s¾c th¸i diÔn t¶ kh¸c nhau. §iÓm kh¸c nhau thÓ hiÖn qua 2 tõ: µo vµ ch¶y. - Ch¶y cã c­êng ®é yÕu h¬n µo. µo võa gîi ®­îc søc m¹nh, ®é lín cña n­íc, võa gîi ®­îc tÝnh ®ét ngét. Qua ý kiến sau đây, em hiểu tác giả muốn nói điều gì? “ Trong tiếng ta, một chữ có thể dùng để diễn tả rất nhiều ý; hoặc ngược lại, một ý nhưng lại có bao nhiêu chữ để diễn tả.Vì vậy nếu nói tiếng Việt của ta có những khả năng rất lớn để diễn đạt tư tưởng và tình cảm trong nhiều thể văn thì điều đó hoàn toàn đúng. Không sợ tiếng ta nghèo, chỉ sợ chúng ta không biết dùng tiếng ta.” (Phạm Văn Đồng, Gĩư gìn sự trong sáng của tiếng Việt) (Cố thủ tướng Phạm Văn Đồng) * Tiếng Việt là một ngôn ngữ có khả năng rất lớn để diễn đạt tình cảm của người Việt. * Muốn phát huy tốt khả năng của tiếng Việt , phải không ngừng trau dồi ngôn ngữ của mình mà trước hết là trau dồi vốn từ. Trả lời: a) Việt Nam chúng ta có rất nhiều thắng cảnh đẹp.  Việt Nam chúng ta có rất nhiều thắng cảnh (cảnh đẹp) b) Các nhà khoa học dự đoán chiếc bình này đã có cách đây khoảng 2500 năm. Ước đoán, phỏng đoán, ước tính v× dù ®o¸n lµ ®o¸n tr­íc sù viÖc, t×nh h×nh nµo ®ã cã thÓ x¶y ra trong t­¬ng lai. c) Trong những năm gần đây, nhà trường đã đẩy mạnh quy mô đào tạo để đáp ứng nhu cầu học tập của xã hội. v× ®Èy m¹nh cã nghÜa lµ thóc ®Èy cho ph¸t triÓn nhanh lªn, m¹nh h¬n.  …mở rộng quy mô đào tạo… 1. C¸c c©u sau cã m¾c lçi dïng tõ kh«ng? §iÒn ch÷ "s" vµo c©u cã m¾c lçi vµ ch÷ "§" vµo c©u kh«ng m¾c lçi? H·y ph©n tÝch c¸c lçi ®ã. a. Nh÷ng ®øa trÎ ch©n ch¹y b. Tr«ng mÆt anh ta thËt lµ c. KiÕn thøc nhµ tr­êng ®· cho ta ®«i c¸nh. S S § liÕn tho¾ng trªn b·i c¸t. xÊu xa. tho¨n tho¾t xÊu xÝ c¸nh “ Từ lúc chưa có ý thức,cho tới lúc có ý thức chúng ta đã học chữ của Nguyễn Du.Chắc ai cũng đồng ý với tôi rằng nếu chữ nghĩa “Truyện Kiều” mà xoàng xĩnh thôi thì chắc “Truyện Kiều”, dù tư tưởng sâu xa đến đâu cũng chưa thể thành sách của mọi người.Tôi càng phục tài học với sức sáng tạo của Nguyễn Du trong chữ nghĩa, khi tôi đọc đến câu thơ ông viết ông đã “ở trong ruộng bãi để học câu hát hay của người trồng dâu”. Đó không phải là một câu nói bóng, mà đó là một tâm sự , một kế hoạch học chữ, hay là nói theo cách nói của chúng ta ngày nay: Nguyễn Du đã đi vào học lời ăn tiếng nói nhân dân, cơ sở sáng tạo ngôn ngữ của nhà thơ thiên tài đã dựa thẳng vào đấy. Xin kể hai ví dụ. Câu thơ Nguyễn Du có chữ “áy”( Cỏ áy bóng tà…) .Chữ “áy” ấy , tài giỏi đến độ dù ta không hiểu nghĩa, nó cũng hiện lên sự ảm đạm.Cho tới năm trước, có dịp đi Thái Bình, về huyện Thái Ninh, tôi được biết chữ “áy” là tiếng vùng quê đấy. Quê vợ Nguyễn Du ở Thái Bình, Nguyễn Du đã ở lâu đất Thái Bình, “cỏ áy” có nghĩa là cỏ vàng úa. Tiếng “áy” ở Thái Bình đã vào văn chương “Truyện Kiều” và trở thành tuyệt vời. Ví dụ nữa, ba chữ “bén duyên tơ” ở “Truyện Kiều”. Thông thường , ta hiểu “bén duyên” có thể gần gũi với câu tục ngữ “ Lửa gần rơm lâu ngày cũng bén”.Nhưng không phải.Trong nghề ươm tơ, lúc tháo con tằm lấy tơ thì người ta ngâm tằm vào nồi nước nóng, rồi đem guồng ra, vớt tơ lên quay vào guồng, lúc sợi tơ bắt đầu quay vào guồng, người nhà nghề gọi là “tơ bén”.Nếu chỉ viết bén duyên không thì còn có thể ngờ, chứ ‘ bén duyên tơ’ thì rõ ràng Nguyễn Du của chúng ta đã nghe , học và sáng tạo trên cơ sở công việc của người hái dâu chăn tằm.Nguyễn Du đã trau dồi ngôn ngữ , đêm ngày mài dũa chữ nghĩa kì khu biết chừng nào!” (Theo Tô Hoài, “Mỗi chữ phải là một hạt ngọc”…) * Bài tập nhanh: Tìm các từ ngữ cùng chỉ một nghĩa có trong các câu thơ sau: a. Lòng đâu sẵn mối thương tâm Thoắt nghe Kiều đã đầm đầm b. Nỗi mình thêm tức nỗi nhà Thềm hoa một bước, mấy hàng c. Nhìn càng lã chã Rỉ tai, nàng mới giãi lòng thấp cao. d. Nàng càng như chan Nỗi lòng luống những bàn hoàn niềm tây. châu sa lệ hoa giọt hồng giọt ngọc Hậu quả là : a. Kết quả sau cùng. b. Kết quả xấu. Đoạt là : a.Chiếm được phần thắng . b. Thu được kết quả tốt Tinh tú là : a. Phần thuần khiết và quý báu nhất . b. Sao trên trời (nói một cách khái quát ). 2. H·y cho biÕt nghÜa cña yÕu tè "tuyÖt" trong mçi tõ sau ®©y? vµ gi¶i nghÜa tõng tõ. tuyÖt chñng: tuyÖt ®Ønh: tuyÖt giao: tuyÖt mËt: tuyÖt t¸c: tuyÖt trÇn: tuyÖt tù: tuyÖt thùc: bÞ mÊt h¼n gièng nßi ®Ønh cao nhÊt, møc cao nhÊt c¾t ®øt mäi quan hÖ gi÷ bÝ mËt tuyÖt ®èi t¸c phÈm nghÖ thuËt hoµn mÜ nhÊt trªn ®êi, kh«ng g× s¸nh b»ng kh«ng cã con nèi dâi nhÞn ¨n hoµn toµn ®øt, kh«ng cßn g× cùc k×, nhÊt Bµi 3 Söa lçi dïng tõ trong nh÷ng c©u sau: a. VÒ khuya, ®­êng phè rÊt b. Trong thêi k× ®æi míi, ViÖt Nam ®· c. Nh÷ng ho¹t ®éng tõ thiÖn cña «ng khiÕn chóng t«i rÊt im lÆng. v¾ng lÆng. quan hÖ ngo¹i giao víi hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. thiÕt lËp thµnh lËp c¶m xóc. c¶m ®éng. hoảng loạn 6. Tìm từ ngữ thích hợp (B) - với mỗi chỗ trống (A) trong những câu sau: điểm yếu mục đích cuối cùng . đề đạt láu táu a. Nhuận bút / Thù lao - Nhuận bút: tiền trả công cho người viết một tác phẩm. Ví dụ: Tôi vừa nhận nhuận bút của bài thơ đăng trên báo “Văn nghệ” . - Thù lao :khoản tiền trả công để bù đắp vào sức lao động đã bỏ ra. Ví dụ: Tháng này, tiền thù lao cho công nhân làm việc ca đêm tăng lên. 7. Phân biệt nghĩa của những từ ngữ sau và đặt câu với những từ ngữ đó. b. Tay trắng / Trắng tay. - Tay trắng: không có chút vốn liếng, của cải gì. Ví dụ : Ông ấy đi lên từ hai bàn tay trắng. - Trắng tay: bị mất sạch hết của cải, tiền bạc, hoàn toàn không còn gì. Ví dụ : Nếu lao vào cờ bạc, có ngày bạn sẽ trắng tay. 7. Phân biệt nghĩa của những từ ngữ sau và đặt câu với những từ ngữ đó. * 8: Tìm 5 từ ghép và 5 từ láy có yêú tố cấu tạo giống nhau nhưng trật tự các yếu tố khác nhau: -Cảm thông -Thiết tha -Thương xót -Ao ước --Đợi chờ -Khai triển -Ca ngợi -Diệu kì -Cực khổ -Cầu khẩn -Nhiệm mầu -Bảo đảm -Than thở -Hắt hiu -Hững hờ -Dập dồn -Tăm tối -Bềnh bồng -Mối manh -Dào dạt Bµi 5 T×m hai tõ ghÐp cã yÕu tè H¸n ViÖt cã nghÜa sau ®©y? 1. BÊt: kh«ng, ch¼ng 2. BÝ: kÝn 3. Thuû: n­íc 4. Tr­êng: dµi 5. XuÊt: ®­a ra, cho ra bÊt chÝnh, bÊt c«ng... bÝ mËt, bÝ quyÕt... thuû chiÕn, thuû s¶n... tr­êng giang, tr­êng ca... xuÊt tr×nh, xuÊt ngò... *BT củng cố: Chọn từ đúng nhất để điền vào dấu hai chấm trong các câu sau: 1)Im lặng, làm như việc chẳng liên quan gì đến mình: Mặc nhiên Mặc niệm Mặc cả Mặc cảm 2) Trình ý kiến, nguyện vọng lên cấp trên: Đề bạt Đề cử Đề đạt Đề xuất 3) Điều quy định, làm căn cứ để đánh giá: Tiêu chuẩn Tiêu chí Tiêu bản Tiêu đề 4)Kiếm ăn một cách lén lút về ban đêm: Ăn sương Ăn năn Ăn vạ Ăn gian *BT củng cố: Chọn từ đúng nhất để điền vào dấu hai chấm trong các cấu sau: 5) 5) Tưởng nhớ người đã mất trong tư thế nghiêm trang, lặng lẽ: Mặc cả Mặc cảm Mặc niệm Mặc nhiên 6)Tính chất, dấu hiệu làm căn cứ để xếp loại: Tiêu bản Tiêu chí Tiêu chuẩn Tiêu đề 7)Cử giữ chức vụ cao hơn: Đề cử Đề đạt Đề xuất Đề bạt 8)Cảm thấy ray rứt về lỗi lầm của mình: Ăn sương Ăn gian Ăn năn Ăn vạ SGK trang 101,102, 103, 104. * HS cÇn nhí: - B¶n chÊt cña viÖc trau dåi vèn tõ. - Vai trß, ý nghÜa cña viÖc trau dåi vèn tõ. - Nh÷ng viÖc cÇn lµm khi trau dåi vèn tõ. * Bµi tËp vÒ nhµ: - Bµi tËp: 2 (b); 4; 5; 7(c,d). - C¸c tõ cßn l¹i cña bµi 9. - §äc bµi ®äc thªm. - Xem tr­íc bµi: Tæng kÕt tõ vùng SGK trang 122,123.