Bài giảng Tiết 123: nghĩa tường minh và hàm ý

Trường THCS Duc Tan Giáo viên dạy : Do Thi Minh Anh Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . Nhận xét . Ví dụ : SGK Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý ? Qua câu “ Trời ơi chỉ còn có năm phút ! ” , em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì ? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với hoạ sĩ và cô gái ? Đoạn trích : Trời ơi , chỉ còn có năm phút ! Chính là anh thanh niên giật mình nói to , giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ . Anh chạy ra nhà phía sau , rồi trở vào liền , tay cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy . Cô gái cũng đứng lên , đặt lại chiếc ghế , thong thả đi đến chỗ bác già . Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này Với câu nói của anh thanh niên ta có thể có nhiều cách hiểu : (1): Anh thông báo thời gian chỉ còn có năm phút . (2) : Tiếc quá không còn đủ thời gian để tâm tình . (3):Thế là tôi lại thui thủi một mình . (4):Giá mà nhà hoạ sĩ và cô gái ở lại thêm một thời gian nữa thì hay biết mấy Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . Nhận xét . Ví dụ : SGK Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý Đoạn trích : Trời ơi , chỉ còn có năm phút ! Chính là anh thanh niên giật mình nói to , giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ . Anh chạy ra nhà phía sau , rồi trở vào liền , tay cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy . Cô gái cũng đứng lên , đặt lại chiếc ghế , thong thả đi đến chỗ bác già . Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này ? Qua các cách hiểu trên em hãy cho biết cách hiểu nào được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu còn cách hiểu nào không được diễn đạt bằng những từ ngữ trực tiếp trong câu đó ? - Cách hiểu (1) được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu -> Cách hiểu này được gọi là nghĩa tường minh . - Các cách hiểu 2,3,4 là những cách hiểu mà nó không được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy .-> Cách hiểu này gọi là hàm ý . Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . Nhận xét . Ví dụ : SGK Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý Đoạn trích : Trời ơi , chỉ còn có năm phút ! Chính là anh thanh niên giật mình nói to , giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ . Anh chạy ra nhà phía sau , rồi trở vào liền , tay cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy . Cô gái cũng đứng lên , đặt lại chiếc ghế , thong thả đi đến chỗ bác già . Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này Tương tự em hãy xét câu “ Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này ” có hàm ý không ? Câu này không có hàm ý mà chỉ diễn đạt sự việc thông báo cho cô kĩ sư bỏ quên chiếc khăn mùi soa mà thôi => Nghĩa này thông báo trực tiếp bằng từ ngữ trong lời nói => Nghĩa tường minh . Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . Nhận xét . Ví dụ : SGK Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý Đoạn trích : Trời ơi , chỉ còn có năm phút ! Chính là anh thanh niên giật mình nói to , giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ . Anh chạy ra nhà phía sau , rồi trở vào liền , tay cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy . Cô gái cũng đứng lên , đặt lại chiếc ghế , thong thả đi đến chỗ bác già . Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này ? Qua tìm hiểu ví dụ trên em hãy cho biết thế nào là nghĩa tường minh và thế nào là hàm ý ? Ghi nhớ : Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu . Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu những có thể suy ra từ những từ ngữ ấy . Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . Nhận xét . Ví dụ : SGK Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý - Trời ơi , chỉ còn có năm phút ! Chính là anh thanh niên giật mình nói to , giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ . Anh chạy ra nhà phía sau , rồi trở vào liền , tay cầm một cái làn .Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy . Cô gái cũng đứng lên , đặt lại chiếc ghế , thong thả đi đến chỗ bác già . Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này Anh thanh niên vừa vào , vừa kêu lên . Để người con gái khỏi trở lại bàn anh lấy chiếc khăn tay còn tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái . Cô kĩ sư mặt đỏ ửng , nhận lại chiếc khăn và vội quay đi II . Luyện tập . Bài tập 1 : Đọc lại đoạn trích đã cho ở mục I Câu nào cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên ? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy ? Câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy ”, đặc biệt là cụm từ tặc lưỡi cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên . Đây là cách dùng hình ảnh để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật . ? Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn . Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc khăn mùi soa ? Những từ miêu tả thái độ của cô gái liên uan tới chiếc khăn mùi soa : + mặt đỏ ửng ( ngượng ngùng ) + nhận lại chiếc khăn ( không tránh được ) + quay vội đi ( quá ngượng và e thẹn ) => Qua các hình ảnh này có thể thấy cô gái đang bối rối vụng về vì ngượng .Cô ngượng vì định kín đáo để khăn lại làm kỉ vật cho người thanh niên thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên , nên gọi cô để trả lại Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái : Đây , tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé . Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp .Anh đưa khách về nhà đi . Tuổi già cần nước chè : ở Lào Cai đi sớm quá . Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh (Nguyễn Thành Long – Lặng lẽ Sa Pa ) Nhận xét . Ví dụ : SGK Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý II . Luyện tập . Bài tập 2 . Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau ? Hàm ý của câu in đậm là : Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy . Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . Nhận xét . Ví dụ : SGK Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý II . Luyện tập . Bài tập 3 : Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý . Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh , nó phải gọi nhưng lại nói trổng : Vô ăn cơm ! Anh sáu vẫn ngồi im , giả vờ không nghe , chờ nó gọi “ Ba vô ăn cơm ”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra : Cơm chín rồi ! Anh cũng không quay lại . ( Nguyễn Quang Sáng –Chiếc lược ngà ) - Câu “ Cơm chín rồi ! ” có chứa hàm ý , đó là “ Ông vô ăn cơm đi ”. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . Nhận xét . Ví dụ : SGK Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý II . Luyện tập . Bài tập 4 : Đọc các đoạn trích sau cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không . Vì sao ? Các câu in đậm : – Hà nắng gớm , về nào … - Tôi thấy người ta đồn … Các câu in đậm ở đây không chứa hàm ý . Vì : Câu in đậm thứ nhất là câu nói lảng ( nói sang chuyện khác tránh đề tài đang bàn , còn gọi là đánh trống lảng ) . - Câu in đậm thứ hai là câu nói dở dang Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . Nhận xét . Ví dụ : SGK Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý II . Luyện tập . Bài tập 5 : Thi sử dụng và giải đoán hàm ý Trò chơi ai nhanh trí hơn + Hình thức: - Mỗi lượt chơi có hai người được tham gia trò chơi. - Người thứ nhất chọn ngôi sao có chứa hàm ý và diễn đạt hàm ý đó bằng lời nói - người thứ hai tự giải đoán hàm ý và trả lời cũng bằng hàm ý + Thể lệ: - Chỉ được diễn đạt hàm ý thông qua nghĩa tường minh ( Nếu vi phạm sẽ không được tính điểm). Thời gian cho mỗi lần hỏi ( hoặc trả lời) là 45”. Nếu diễn đạt hàm ý chưa thành công, có thể điều chỉnh hàm ý (tối đa) bằng lượt lời thứ 2. Muốn mượn cái bút . A: ồ ! Bút của mình hỏng rồi! Cậu có còn cái nào nữa không? B: May quá! Tớ có mang thêm một cái đây này! Muốn ngồi nhờ bàn với bạn Muốn đi nhờ xe về nhà Muốn bày tỏ thái độ phê bình khi bạn mắc lỗi đi học muộn Hướng dẫn về nhà. Đọc - hiểu phần ghi nhớ về nghĩa tường minh và hàm ý. Vận dụng và giải đoán hàm ý trong khi nói hoặc viết. Hoàn thành các bài tập. Chuẩn bị nội dung cho tiết “ Nghị luận về một đoạn thơ bài thơ ”: