Bài giảng Tiết 104: tìm hiểu chung về phép lập luận giải thích

phßng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o huyÖn tiªn yªn kÝnh chµo quý thÇy c« tíi dù giê m«n ng÷ v¨n líp 7B TiÕt 104: t×m hiÓu chung vÒ phÐp lËp luËn gi¶i thÝch * Câu hỏi cần giải thích: Vì sao nước biển mặn? Vì sao có lụt? Vì sao hôm qua bạn Tuấn nghỉ học? Vì sao lại có nguyệt thực?... * Câu hỏi cần giải thích: Thế nào là hạnh phúc? Trung thực là gì? Thế nào là Có chí thì nên? Lòng hiếu thảo là gì?... Giải thích trong đời sống Giải thích trong văn nghị luận * Mục đích: làm cho ta hiểu rõ những điều chưa biết trong mọi lĩnh vực * Mục đích: làm sáng tỏ các vấn đề về tư tưởng, đạo lí, chuẩn mực hành vi của con người - Giới thiệu về lòng khiêm tốn - Nêu cái lợi của khiêm tốn - Định nghĩa về khiêm tốn - Liệt kê các biểu hiện của khiêm tốn - Nêu nguyên nhân vì sao khiến con người phải khiêm tốn - Khái quát ý nghĩa của khiêm tốn - Nhấn mạnh tầm quan trọng của khiêm tốn * Bố cục: ba phần * Mối quan hệ giữa các phần: mạch lạc, liên kết, có lớp lang * Ngôn từ: trong sáng, dễ hiểu * Cách giải thích: Ghi nhí: . Trong ®êi sèng, gi¶i thÝch lµ lµm cho hiÓu râ nh÷ng ®iÒu ch­a biÕt trong mäi lÜnh vùc. . Gi¶i thÝch trong v¨n nghÞ luËn lµ lµm cho ng­êi ®äc hiÓu râ c¸c t­ t­ëng, ®¹o lÝ, phÈm chÊt, quan hÖ,... cÇn ®­îc gi¶i thÝch nh»m n©ng cao nhËn thøc, trÝ tuÖ, båi d­ìng t­ t­ëng, t×nh c¶m cho con ng­êi. . Ng­êi ta th­êng gi¶i thÝch b»ng c¸c c¸ch: nªu ®Þnh nghÜa, kÓ ra c¸c biÓu hiÖn, so s¸nh, ®èi chiÕu víi c¸c hiÖn t­îng kh¸c, chØ ra c¸c mÆt lîi, h¹i, nguyªn nh©n, hËu qu¶, c¸ch ®Ò phßng häc noi theo,... cña hiÖn t­îng hoÆc vÊn ®Ò ®­îc gi¶i thÝch. . Bµi v¨n gi¶i thÝch ph¶i cã m¹ch l¹c, líp lang, ng«n tõ trong s¸ng, dÔ hiÓu. Kh«ng nªn dïng nh÷ng ®iÒu kh«ng ai hiÓu ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng ®iÒu ng­êi ta ch­a hiÓu. . Muèn lµm ®­îc bµi gi¶i thÝch tèt, ph¶i häc nhiÒu, ®äc nhiÒu, vËn dông tæng hîp c¸c thao t¸cgi¶i thÝch phï hîp Bµi tËp - VÊn ®Ò gi¶i thÝch: Lßng nh©n ®¹o - Ph­¬ng ph¸p gi¶i thÝch: + Nªu ®Þnh NghÜa: Lßng nh©n ®¹o lµ lßng biÕt th­¬ng ng­êi + §Æt c©u hái: ThÕ nµo lµ biÕt th­¬ng ng­êi vµ thÕ nµo lµ lßng nh©n ®¹o? + KÓ nh÷ng c¶nh khæ khiÕn mäi ng­êi xãt th­¬ng: . ¤ng l·o hµnh khÊt . §øa bÐ nhÆt tõng mÈu b¸nh + Noi theo: Qua ra c©u nãi cña th¸nh G¨ng-®i Nhãm 1: X¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p lËp luËn cña hai ®o¹n v¨n sau vµ cho biÕt v× sao em x¸c ®Þnh ®­îc nh­ vËy? Thµnh nghÜa lµ g×? NghÜa lµ thËt lßng, kh«ng dèi m×nh, dèi ng­êi, kh«ng gi¶ nh©n, gi¶ nghÜa; viÖc ph¶i th× dï cã nguy hiÓm ®Õn tÝnh mÖnh còng kh«ng tõ; viÖc phi nghÜa dï cã ®­îc phó quý còng kh«ng t­ëng. (NguyÔn B¸ Häc) 2. Khi cha mÑ cßn, hÕt lßng nu«i nÊng, khi cha mÑ mÊt, hÕt lßng th­¬ng nhí, ®ã thùc lµ c¸i ®¹o hiÕu cña con ®èi víi cha mÑ vËy. Lµm tr¸i l¹i h¼n nh­ thÕ lµ bÊt hiÕu, mang c¸i téi rÊt to... ( NguyÔn V¨n Ngäc – TrÇn Lª Nh©n) Nhãm 2: Cã b¹n häc sinh cho r»ng: LËp luËn chøng minh vµ lËp luËn gi¶i thÝch ®Òu ph¶i dïng dÉn chøng. H·y nªu suy nghÜ cña em vÒ vÊn ®Ò trªn. Nhãm 3: H·y t×m ®o¹n v¨n cã tÝnh chÊt gi¶i thÝch trong v¨n b¶n “§øc tÝnh gi¶n dÞ cña B¸c Hå. Qua ®ã em cã nhËn xÐt g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a v¨n gi¶i thÝch vµ v¨n chøng minh? Nhãm 1: X¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p lËp luËn cña hai ®o¹n v¨n sau vµ cho biÕt v× sao em x¸c ®Þnh ®­îc nh­ vËy. Thµnh nghÜa lµ g×? NghÜa lµ thËt lßng, kh«ng dèi m×nh, dèi ng­êi, kh«ng gi¶ nh©n, gi¶ nghÜa; viÖc ph¶i th× dï cã nguy hiÓm ®Õn tÝnh mÖnh còng kh«ng tõ; viÖc phi nghÜa dï cã ®­îc phó quý còng kh«ng t­ëng. (NguyÔn B¸ Häc) 2. Khi cha mÑ cßn, hÕt lßng nu«i nÊng, khi cha mÑ mÊt, hÕt lßng th­¬ng nhí, ®ã thùc lµ c¸i ®¹o hiÕu cña con ®èi víi cha mÑ vËy. Lµm tr¸i l¹i h¼n nh­ thÕ lµ bÊt hiÕu, mang c¸i téi rÊt to... ( NguyÔn V¨n Ngäc – TrÇn Lª Nh©n) 1. - Ph­¬ng ph¸p lËp luËn: Gi¶i thÝch - LÝ do: Ng­êi viÕt ®· tr¶ lêi c©u hái: Thµnh nghÜa lµ g×? 2. – Ph­¬ng ph¸p lËp luËn: Chøng minh - LÝ do: Ng­êi viÕt nªu nh÷ng dÉn chøng cô thÓ ®Ó lµm râ thÕ nµo lµ ®¹o hiÕu cña con c¸i ®èi víi cha mÑ, thÕ nµo lµ téi bÊt hiÕu. Nhãm 2: Cã b¹n häc sinh cho r»ng: LËp luËn chøng minh vµ lËp luËn gi¶i thÝch ®Òu ph¶i dïng dÉn chøng. H·y nªu suy nghÜ cña em vÒ vÊn ®Ò trªn. ý kiÕn trªn lµ ®óng. Tuy nhiªn dÉn chøng trong bµi v¨n gi¶i thÝch kh¸c víi dÉn chøng trong bµi v¨n chøng minh ë chç: + VÒ môc ®Ých: DÉn chøng trong bµi v¨n gi¶i thÝch lµm næi bËt mét sè lÝ lÏ, lµm cho lÝ lÏ t¨ng thªm søc thuyÕt phôc. + VÒ sè l­îng: DÉn chøng trong v¨n gi¶i thÝch Ýt h¬n vµ kh«ng cÇn liªn tôc , th­êng xuyªn nh­ dÉn chøng trong v¨n chøng minh Nhãm 3: H·y t×m ®o¹n v¨n cã tÝnh chÊt gi¶i thÝch trong v¨n b¶n “§øc tÝnh gi¶n dÞ cña B¸c Hå. Qua ®ã em cã nhËn xÐt g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a v¨n gi¶i thÝch vµ v¨n chøng minh? - §o¹n v¨n gi¶i thÝch: Nh­ng chí hiÓu lÇm r»ng ... nªu g­¬ng s¸ng trong thÕ giíi ngµy nay. - Mèi quan hÖ: Cã sù ®an xen gi÷a gi¶i thÝch vµ chøng minh (trong chøng minh cã gi¶i thÝch vµ trong gi¶i thÝch cã chøng minh v× trong thùc tÕ kh«ng cã phÐp lËp luËn nµo thuÇn tuý lµ gi¶i thÝch hoÆc chøng minh). Hai c¸ch Ba c¸ch C C¸ch gi¶i thÝch rÊt ®a d¹ng D B A ChØ cã mét c¸ch duy nhÊt Cã mÊy c¸ch gi¶i thÝch trong mét bµi v¨n viÕt theo phÐp lËp luËn gi¶i thÝch? H­íng dÉn vÒ nhµ: Bµi cò: Häc ghi nhí Lµm hÕt bµi tËp §äc hai bµi v¨n phÇn ®äc thªm vµ cho biÕt c¸ch gi¶i thÝch cña t¸c gi¶ trong tõng bµi v¨n 2. Bµi míi: - So¹n v¨n b¶n “Sèng chÕt mÆc bay” cña Ph¹m Duy Tèn