Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 53: Tổng kết về từ vựng

NhiÖt liÖt chµo mõng c¸c thÇy c« gi¸o vÒ dù tiÕt häc !Tổng kết về từ vựngTừ đơnTừ phứcThành ngữNghĩa của từTừ nhiều nghĩaTõ ®ång ©m Tõ ®ång nghÜa Tõ tr¸I nghÜa CÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷ Tr­êng tõ vùngSù ph¸t triÓn cña tõ vùng Tõ m­în Tõ H¸n ViÖt ThuËt ng÷ BiÖt ng÷ XHTrau dåi vèn tõTừ vựngTõ t­îng thanh, tõ t­îng h×nh vµ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng Bµi 11 – TiÕt 53Ng÷ v¨n 9Tæng kÕt vÒ tõ vùng Tõ t­îng thanh, tõ t­îng h×nh vµ Mét sè phÐp tu tõ tõ vùngI. Từ tượng thanh – Tõ tượng hìnhÀo àoLinh tinhNgật ngưỡngLanh lảnhLui tớiLảo đảoMô phỏng các âm thanh của tự nhiên, của con người...Từ tượng thanhLắc lưChoe chóeTuần tựGập ghềnhLắt nhắtƯ ửRũ rượiVụn vặtHừ hừChoang choangLướt thướtTừ tượng hìnhGợi tả hình ảnh, dáng vẻ, trạng thái của sự vậtTõ t­îng h×nh, tõ t­îng thanh gîi ®­îc h×nh ¶nh, ©m thanh cô thÓ, sinh ®éng, cã gi¸ trÞ biÓu c¶m cao.1. ¤n l¹i kh¸i niÖmTừ tượng thanh – Tõ tượng hìnhMèoBòQuạTu húTắc kè... 2. Tìm những tên loài vật là từ tượng thanhCuốcChèo bẻoBắt cô trói cột...Từ tượng thanh – tượng hìnhLốm đốmLê thêLoáng thoángLồ lộ... 3. Xác định từ tượng hình và giá trị sử dụng của chúng trong đoạn trích sau: Đám mây lốm đốm, xám như đuôi con sóc nối nhau bay quấn sát ngọn cây, lê thê đi mãi, bây giờ cứ loáng thoáng nhạt dần, thỉnh thoảng đứt quãng, đã lồ lộ đằng xa một bức trắng toát. Miêu tả đám mây một cách cụ thể, sinh độngII – Mét sè phÐp tu tõ tõ vùng.1. ¤n l¹i c¸c kh¸i niÖmd. Lợi dụng tính đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước... làm câu văn hấp dẫn và thú vị.c. Dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác đau buồn, ghê sợ, nặng nề, tránh thô tục, thiếu lịch sự.g. Gọi tên sự vật, hiện tượng bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.b. Đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng, để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm.7. §iÖp ng÷ 6. Nãi gi¶m nãi tr¸nh5. Nãi qu¸ 4. Ho¸n dô 3. Nh©n ho¸ 2. Èn dô 1. So sánhi. Gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật... bằng những từ ngữ vốn được dùng cho con người; làm cho thế giới loài vật, đồ vật... trở nên gần gũi với con người, biểu thị được những suy nghĩ, tình cảm của con người.8. Ch¬i ch÷ a. Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.h. Phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.e. LÆp l¹i tõ ng÷ hoÆc c¶ c©u) ®Ó lµm næi bËt ý, g©y c¶m xóc7. §iÖp ng÷ 6. Nãi gi¶m nãi tr¸nh5. Nãi qu¸ 4. Ho¸n dô 3. Nh©n ho¸ 2. Èn dô 1. So sánh8. Ch¬i ch÷ b. Đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng, để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm.a. Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.c. Dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác đau buồn, ghê sợ, nặng nề, tránh thô tục, thiếu lịch sự.g. Gọi tên sự vật, hiện tượng bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.d. Lợi dụng tính đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước... làm câu văn hấp dẫn và thú vị.i. Gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật... bằng những từ ngữ vốn được dùng cho con người; làm cho thế giới loài vật, đồ vật... trở nên gần gũi với con người, biểu thị được những suy nghĩ, tình cảm của con người.h. Phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.e. LÆp l¹i tõ ng÷ hoÆc c¶ c©u) ®Ó lµm næi bËt ý, g©y c¶m xócC¸c phÐp tu tõ tõ vùng 2. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña nh÷ng c©u th¬ sau (trÝch tõ truyÖn KiÒu cña NguyÔn Du)a, Thµ r»ng liÒu mét th©n conHoa dï r· c¸nh l¸ cßn xanh c©y.b, Trong nh­ tiÕng h¹c bay qua,§ôc nh­ tiÕng suèi míi sa nöa vêi.TiÕng khoan nh­ giã tho¶ng ngoµi,TiÕng mau sÇm sËp nh­ trêi ®æ m­a.c. Lµn thu thuû nÐt xu©n s¬n,Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm xanh.Mét hai nghiªng n­íc nghiªng thµnh,S¾c ®µnh ®ßi mét tµi ®µnh häa hai.d. G¸c kinh viÖn s¸ch ®«I n¬i,Trong gang tÊc l¹i gÊp m­êi quan san.e. Cã tµi mµ cËy chi tµi,Ch÷ tµi liÒn víi ch÷ tai mét vÇn.C¸c phÐp tu tõ tõ vùng  Bài tập 2/a Thà rằng liều một thân conHoa dù rã cánh lá còn xanh câyẨn dụ tu từ Thúy Kiều Gia đình Thúy Kiều PhÐp Èn dô tu tõ ®­îc sö dông lµm cho c¸ch diÔn ®¹t thªm tÕ nhÞ vµ c¶m ®éng khi nãi vÒ viÖc Thuý KiÒu b¸n m×nh ®Ó cøu gia ®×nh.C¸c phÐp tu tõ tõ vùng 2. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña nh÷ng c©u th¬ sau (trÝch tõ truyÖn KiÒu cña NguyÔn Du)a, Thµ r»ng liÒu mét th©n conHoa dï r· c¸nh l¸ cßn xanh c©y.b, Trong nh­ tiÕng h¹c bay qua,§ôc nh­ tiÕng suèi míi sa nöa vêi.TiÕng khoan nh­ giã tho¶ng ngoµi,TiÕng mau sÇm sËp nh­ trêi ®æ m­a.c. Lµn thu thuû nÐt xu©n s¬n,Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm xanh.Mét hai nghiªng n­íc nghiªng thµnh,S¾c ®µnh ®ßi mét tµi ®µnh häa hai.d. G¸c kinh viÖn s¸ch ®«I n¬i,Trong gang tÊc l¹i gÊp m­êi quan san.e. Cã tµi mµ cËy chi tµi,Ch÷ tµi liÒn víi ch÷ tai mét vÇn.C¸c phÐp tu tõ tõ vùng  Bài tập 2/b Trong như tiếng hạc bay qua,Đục như tiếng suối mới sa nửa vời. Tiếng khoan như gió thoảng ngoài,Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa.So sánh Tiếng đàn của Thúy KiềuSo sánh tiếng đàn của Thuý Kiều với những âm thanh của tự nhiên gợi cho người ta sự liên tưởng, đồng thời góp phần ngợi ca tiếng đàn làm say đắm lòng người của Kiều.C¸c phÐp tu tõ tõ vùng  Bài tập 2/c Làn thu thủy nét xuân sơn,Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh. Một hai nghiêng nước nghiêng thành,Sắc đành đòi một tài đành họa hai.Nói quá Nhờ phép nói quá, Nguyễn Du đã thể hiện đầy ấn tượng một nhân vật tài sắc vẹn toàn (Thuý KiÒu).ghenhờnLàn thu thủy nét xuân sơnBªn c¹nh ®ã, phÐp Èn dô tu tõ vµ phÐp nh©n ho¸ còng ®­îc sö dông rÊt thµnh c«ng ®Ó bµy tá sù tr©n träng, ngîi ca cña t¸c gi¶ dµnh cho Thuý KiÒu.Nh©n ho¸ vµ Èn dô tu tõC¸c phÐp tõt tõ vùng  Bài tập 2/d Gác kinh viện sách đôi nơi,Trong gang tấc lại gấp mười quan san.Nói quáBằng lối nói quá, Nguyễn Du cực tả sự xa cách giữa thân phận, cảnh ngộ của Thuý Kiều và Thúc SinhC¸c phÐp tu tõ tõ vùng  Bài tập 2/e Có tài mà cậy chi tài,Chữ tài liền với chữ tai một vần.Chơi chữ Lợi dụng nét đặc sắc về ngữ âm để tạo ra một cách diễn đạt độc đáo. Tài năng và tai họa nhiều lúc đi liền với nhautàitàiPhÐp ®iÖp ng÷ ®­îc sö dông nh»m g©y sù chó ý tíi ng­êi ®äc.§iÖp ng÷ 3. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o trong nh÷ng c©u (®o¹n) th¬ sau :a. Cßn trêi cßn n­íc cßn non,Cßn c« b¸n r­îu anh cßn say s­a. (Ca dao) b. G­¬m mµi ®¸, ®¸ nói còng mßn, Voi uèng n­¬c, n­íc s«ng ph¶i c¹n. (NguyÔn Tr·I, “B×nh Ng« ®¹i c¸o”) c. TiÕng suèi trong nh­ tiÕng h¸t xa Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa. C¶nh khuya nh­ vÏ ng­êi ch­a ngñ, Ch­a ngñ v× lo nçi n­íc nhµ. (Hå ChÝ Minh “C¶nh khuya”)d. Ng­êi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ, Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬. (Hå ChÝ Minh, “Ng¾m tr¨ng”) e, MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn l­ng. (NguyÔn Khoa §iÒm, “Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ”)C¸c phÐp tu tõ tõ vùng  Bài tập 3/a Còn trời còn nước còn non,Còn cô bán rượu anh còn say sưa. Điệp ng÷- §iệp tõ “còn” vừa tạo nhịp điệu câu thơ vừa cho thÊy c¸ch nãi cã duyªn cña chµng trai. Ba tõ “cßn” ë c©u th¬ trªn ®Ó dÉn d¾t néi dung hai tõ “cßn” d­íi. Bằng việc dùng từ đa nghĩa “say sưa”. Chµng trai “say s­a”v× r­îu hay c« b¸n r­îu ? §©y lµ c¸ch bµy tá t×nh c¶m võa t×nh tø kÝn ®¸o,võa dÝ dám hµi h­íc mµ kh«ng kÐm phÇn m¹nh mÏ cña d©n gian. Chơi chữsay sưa3. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o trong nh÷ng c©u (®o¹n) th¬ sau :a. Cßn trêi cßn n­íc cßn non,Cßn c« b¸n r­îu anh cßn say s­a. (Ca dao) b. G­¬m mµi ®¸, ®¸ nói còng mßn, Voi uèng n­¬c, n­íc s«ng ph¶i c¹n. (NguyÔn Tr·I, “B×nh Ng« ®¹i c¸o”) c. TiÕng suèi trong nh­ tiÕng h¸t xa Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa. C¶nh khuya nh­ vÏ ng­êi ch­a ngñ, Ch­a ngñ v× lo nçi n­íc nhµ. (Hå ChÝ Minh “C¶nh khuya”)d. Ng­êi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ, Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬. (Hå ChÝ Minh, “Ng¾m tr¨ng”) e, MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn l­ng. (NguyÔn Khoa §iÒm, “Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ”)C¸c phÐp tu tõ tõ vùng  Bài tập 3/b Gươm mài đá, ®¸ núi cũng mòn.Voi uống nước, nước sông phải cạn.Nói quáT¸c gi¶ dïng phÐp nãi qu¸ ®Ó nãi vÒ sù lín m¹nh cña nghÜa qu©n Lam S¬n C¸c phÐp tu tõ tõ vùng  Bài tập 3/cTiếng suối trong như tiếng hát xa,Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.So sánh H×nh ¶nh so s¸nh thËt ®Ñp: TiÕng suèi gi÷a rõng mµ nghe nh­ tiÕng h¸t xa väng l¹i, nã lµm Êm lªn kh«ng gian rõng khuya vµ thÓ hiÖn niÒm l¹c quan cña con ng­êi sèng gi÷a thiªn nhiªn. ¸nh tr¨ng rõng s¸ng lång léng khiÕn c¶nh vËt hiÖn râ ®­êng nÐt. C¶nh ®ªm khuya nh­ bøc tranh ®Ñp léng lÉy lµm say ®¾m lßng ng­êi. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng  Bài tập 3/dNgười ngắm trăng soi ngoài cửa sổ,Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.Nhân hóa Trăng – người bạn tri âm, tri kỷ Nhµ th¬ ®· nh©n ho¸ ¸nh tr¨ng, biÕn tr¨ng thµnh ng­êi b¹n tri kØ “Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬.”. Nhê phÐp nh©n ho¸ mµ thiªn nhiªn trong bµi th¬ trë nªn sèng ®éng h¬n, cã hån h¬n vµ g¾n bã víi con ng­êi h¬n.C¸c phÐp tu tõ tõ vùng  Bài tập 3/eMặt trời của bắp thì nằm trên đồiMặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.Ẩn dụ MÆt trêi – Em bÐ trªn l­ng mÑ (em Cu Tai)PhÐp Èn dô tu tõ “MÆt trêi”ë c©u th¬ thø hai thÓ hiÖn sù g¾n bã cña ®øa con víi ng­êi mÑ, ®ã lµ nguån sèng, nguån nu«i d­ìng niÒm tin cña mÑ vµo ngµy mai.Tæng kÕt tõ vùng ®ång nghÜaTõ vùngCÊu t¹oNguån gècTõ gèc ViÖtNghÜaTõ ghÐpTõ l¸yTõ ®¬nTõ phøcMë réng Nguån gèc kh¸cH¸n ViÖtTõ m­în NghÜa cña tõ Tõ nhiÒu nghÜaTr¸i nghÜa §ång ©m Tr­êng tõ vùngNãi qu¸ Ho¸n dô So s¸nh Nh©n ho¸ Tõ t­îng h×nhTõ t­îng thanhPhÐp tu tõÈn dô Nãi gi¶m nãi tr¸nhCh¬I ch÷ §iÖp ng÷ CÊp ®é KQ cña nghÜa tõ ng÷Bµi tËp më réngH·y viÕt ®o¹n v¨n ng¾n ph©n tÝch c¸i hay cña biÖn ph¸p tu tõ ®­îc sö dông trong khæ th¬ sau :“MÆt trêi xuèng biÓn nh­ hßn löa. Sãng ®· cµi then, ®ªm sËp cöa. §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ l¹i ra kh¬i, C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i.” (“§oµn thuyÒn ®¸nh c¸” – Huy CËn)DÆn dßN¾m v÷ng kh¸i niÖm vÒ tõ t­îng thanh, tõ t­îng h×nh vµ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng. TËp ph¸t hiÖn c¸c phÐp tu tõ trong c¸c v¨n b¶n ®· häc, ph©n tÝch gi¸ trÞ sö dông cña nã. ChuÈn bÞ tiÕt 54 : TËp lµm th¬ t¸m ch÷.Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o vÒ dù tiÕt häc !