Bài giảng Ngữ văn 11: Phong cách ngôn ngữ chính luận

PHAN LOẠI VĂN BẢN THEO PCNNPHONG CÁCH NGƠN NGỮ SINH HOẠTPHONG CÁCH NGƠN NGỮ KHOA HỌCPHONG CÁCH NGƠN NGỮ BÁO CHÍPHONG CÁCH NGƠN NGỮ NGHỆ THUẬTPHONG CÁCH NGƠN NGỮ HÀNH CHÍNHPHONG CÁCH NGƠN NGỮ CHÍNH LUẬNCâu 1: Đọc đoạn văn bản sau: Thuyền tôi trôi qua một nương ngô nhú lên mấy lá ngô non đầu mùa. Mà tịnh không một bóng người. Cỏ gianh đồi núi đang ra những nõn búp. Một đàn hươu cúi đầu ngốn búp cỏ gianh đẫm sương đêm. Bờ sông hoang dại như một bờ tiền sử. Bờ sông hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích ngày xưa (Nguyễn Tuân)Cho biết đoạn văn thuộc phong cách ngôn ngữ nào sau đây? a . Phong cách ngôn ngữ báo chí b. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật c. Phong cách ngôn ngữ chính luận d. Phong cách ngôn ngữ khoa học? Quan sát và cho biết văn bản thuộc phong cách ngơn ngữ nào?Thứ sáu 09.11.2007, 10:00                                                    Tay cơ Lương Chí Dũng thắng nhà cựu vơ địch thế giới Ngày 7/11, tay cơ Việt Nam Lương Chí Dũng đã giành thắng lợi trước nhà vơ địch thế giới người Mỹ Earl Strickland với tỷ số 8-10 tại vịng 1/64 của Giải vơ địch Thế giới bi-a 9 bĩng, đang diễn ra tại Philíppin. Mặc dù là một tay cơ trẻ, lại bị Strickland dẫn trước, nhưng với bản lĩnh thi đấu vững vàng, Lương Chí Dũng đã lần lượt san bằng tỷ số và vươn lên dẫn trước Strickland.Sau thắng lợi tại ván đấu này, tay cơ Lương Chí Dũng đã giành một suất lọt vào vịng 1/32. Tại vịng 1/32, Lương Chí Dũng sẽ phải đối mặt với hạt giống số 2 của giải là tay cơ người Đức Ralf Soquet.Lương Chí Dũng cũng vừa giành một huy chương bạc tại Đại hội Thể thao trong nhà châu Á lần thứ hai diễn ra ở Ma Cao, Trung Quốc hồi đầu tháng 11 vừa qua./. TTXVNPhong c¸ch ng«n ngữ chÝnh luËn I. Khái quát về phong cách ngơn ngữ chính luậnTìm hiểu ngữ liệu : “ Về luân lí xã hội ở nước ta” ( Trích Đạo đức và luân lí Đơng Tây – Phan Châu Trinh).Thảo luận: Bài diễn thuyết của Phan Châu Trinh cĩ nội dung gì? Nội dung đĩ được thể hiện như thế nào ? Thái độ của người viết về vấn đề đĩ ? Đặt trong hồn cảnh xã hội, bài diễn thuyết của Phan Châu Trinh nhằm mục đích gì? Nội dung: bàn về luân lí xã hội nước ta Tác giả đã bày tỏ cơng khai quan điểm của mình về vấn đề luân lí xã hội và thắng thắn phê phán xã hội quân chủ đương thời khơng cĩ luân lí Thuyết phục, kêu gọi gây dựng nền luân lí xã hộiI. Khái quát về phong cách ngơn ngữ chính luậnTìm hiểu ngữ liệu : “Xin lập khoa luận” (Nguyễn Trường Tộ)Thảo luận: Bản điều trần của Nguyễn Trường Tộ cĩ nội dung gì? Nội dung đĩ được thể hiện như thế nào ? Thái độ của người viết về vấn đề đĩ ? Đặt trong hồn cảnh xã hội, Bản điều trần của Nguyễn Trường Tộ nhằm mục đích gì? Nội dung: vai trị của luận pháp và việc yêu cầu cần thiêt phải lập khoa luậtThể hiện trực tiếp với Thái độ dứt khốt, thắng thắn phê phán Nho gia khơng cĩ tác dụng bằng pháp luât Thuyết phục, tranh thủ sự đồng tình ủng hộ.I. Khái quát về phong cách ngơn ngữ chính luậnTìm hiểu ngữ liệu : “ Về luân lí xã hội ở nước ta” ( Trích Đạo đức và luân lí Đơng Tây – Phan Châu Trinh).Tìm hiểu ngữ liệu : “Xin lập khoa luận” (Nguyễn Trường Tộ)Phong cách ngơn ngữ chính luận là gì?I. Khái quát về phong cách ngơn ngữ chính luậnKhái niệm:Là loại phong cách ngơn ngữ dùng trong những văn bản trực tiếp bày tỏ tư tưởng, lập trường, thái độ đối với những vấn đề thiết thực, nĩng bỏng của đời sống,đặc biệt trong lĩnh vực chính trị, xã hội. Mục đích: Tuyên truyền, cổ động, giáo dục, thuyết phục người đọc, người nghe để cĩ nhận thức và hành động đúng.2. Các dạng tồn tại và phạm vi sử dụng:I. Khái quát về phong cách ngơn ngữ chính luậnKhái niệm:Là loại phong cách ngơn ngữ dùng trong những văn bản trực tiếp bày tỏ tư tưởng, lập trường, thái độ đối với những vấn đề thiết thực, nĩng bỏng của đời sống,đặc biệt trong lĩnh vực chính trị, xã hội. Mục đích: Tuyên truyền, cổ động, giáo dục, thuyết phục người đọc, người nghe để cĩ nhận thức và hành động đúng.2. Các dạng tồn tại và phạm vi sử dụng: - Dạng viết: tác phẩm lí luận ,tài liệu chính trị - Dạng nĩi: phát biểu hội nghị, các cuộc thảo luận, tranh luận..mang tính chất chính trịI. Khái quát về phong cách ngơn ngữ chính luậnKhái niệmCác dạng tồn tạiĐặc điểm chung “Hỡi đồng bào tồn quốc! Chúng ta muốn hồ bình, chúng ta đã nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta một lần nữa. Khơng! Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định khơng chịu mất nước, nhất định khơng chịu làm nơ lệ. Hỡi đồng bào! Chúng ta phải đứng lên! Bất kỳ đàn ơng, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, khơng chia tơn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp cứu Tổ quốc. Ai cĩ súng thì dùng súng, ai cĩ gươm thì dùng gươm, khơng cĩ gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân cứu nước ()”. Hà Nội, ngày 19 tháng 12 năm 1946 Hồ Chí MinhLỜI KÊU GỌI TỒN QUỐC KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP Hãy cho biết quan điểm, tư tưởng được bày tỏ trong đoạn trích là gì? Quan điểm , tư tưởng đĩ được triển khai như thế nào trong bài viết? Cảm nhận về giọng điệu câu văn?“Hỡi đồng bào tồn quốc!Chúng ta muốn hồ bình, chúng ta đã nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta một lần nữa.Khơng! Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định khơng chịu mất nước, nhất định khơng chịu làm nơ lệ.Hỡi đồng bào!Chúng ta phải đứng lên! Bất kỳ đàn ơng, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, khơng chia tơn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp cứu Tổ quốc. Ai cĩ súng thì dùng súng, ai cĩ gươm thì dùng gươm, khơng cĩ gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân cứu nước ()”. Hà Nội, ngày 19 tháng 12 năm 1946 Hồ Chí MinhLỜI KÊU GỌI TỒN QUỐC KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP- Thể hiện rõ lập trường chính nghĩa của cuộc kháng chiến, thái độ dứt khốt với thực dân Pháp, kêu gọi cả nước quyết tâm đánh giặc Dùng lí lẽ, dẫn chứng để phơi bày dã tâm xâm lược của kẻ thù. Giải thích, thuyết phục mọi người cần tham gia đánh giặc cứu nước như thế nào-> xác đáng, chặt chẽ Giọng văn hùng hồn, đanh thép, cĩ sức truyền cảm mãnh mẽ . “Cái xã hội chủ nghĩa bên Âu châu rất thịnh hành như thế, đã phĩng đại ra như thế, thế mà người bên ta thì điềm nhiên như kẻ ngủ khơng biết gì là gì. Thương hại thay! Người nước ta khơng hiểu cái nghĩa vụ lồi người ăn ở với lồi người đã đành, đến cái nghĩa vụ mỗi người trong nước cũng chưa biết gì cả. Bên Pháp mỗi khi người cĩ quyền thế, hoặc chính phủ, lấy sức mạnh mà đè nén quyền lợi riêng của một người hay của hội nào, thì người ta hoặc kêu nài, hoặc chống cự, hoặc thị oai, vận dụng kì cho đến cơng bằng mới nghe. Vì sao mà người ta làm được như vậy? Là vì người ta cĩ đồn thể, cĩ cơng đức biết giữ lợi chung vậy. Họ nghĩ rằng nếu nay để cho người cĩ quyền lực đè nén người này thì mai ắt cũng lấy quyền lực để đè nén mình, cho nên phải hiệp nhau lại phịng ngừa trước. Người ta cĩ ăn cĩ học biết xét kĩ thấy xa như thế, cịn người nước mình thì sao? Người nước mình thì phải ai tai nấy, ai chết mặc ai! Đi đường gặp người bị tai nạn, gặp người yếu bị kẻ mạnh bắt nạn cũng ngơ mắt đi qua, hình như người bị nạn khốn ấy khơng can thiệp gì đến mình” ( Phan Châu Trinh – Đạo đức và luân lí Đơng Tây)”- Giọng điệu, cảm xúc của người viết được thể hiện trong bài viết như thế nào? Bên cạnh sự chặt chẽ trong lập luận, yếu tố biểu cảm đĩ phát huy tác dụng gì?ĐẶC ĐIỂM CHUNGCƠNG KHAI VỀ CHÍNH KIẾN, TƯ TƯỞNG, LẬP TRƯỜNG CHÍNH TRỊ, XÃ HỘICHẶT CHẼ TRONG LẬP LUẬNTRUYỀN CẢM MẠNH MẼI. Khái quát về phong cách ngơn ngữ chính luậnII. Cách sử dụng phương tiện ngơn ngữCách sử dụng phương tiện ngơn ngữ2.Từ ngữ1.Ngữ âm Chữ viết3.Kiểu câu4.Biện pháp tu từ5.Bố cụcTrình bàyII. Cách sử dụng phương tiện ngơn ngữ1. Về ngữ âm - chữ viết:- Tơn trọng chữ viết của ngơn ngữ gọt giũa: chính tả, cách trình bày chữ viết, dấu câu, ... trên trang giấy. Tơn trọng âm thanh của ngơn ngữ gọt giũa: phát âm chuẩn xác phù hợp với ngữ điệu. Quan điểm - Quang điểm. Khẳng định - hảng định. Mất mãn - Bất mãn. Trính trị - Chính trị . Lập trường - Lập chường. Soay sở - Xoay xở. Tư hữu - Tư hĩu. II. Cách sử dụng phương tiện ngơn ngữ2. Từ ngữ“ Vì vậy, đạo đức cách mạng là vơ luận trong hồn cảnh nào cũng phải quyết tâm đấu tranh chống mọi kẻ địch Đạo đức cách mạng là hĩa mình với quần chúng thành một khối, tin quần chúng, hiểu quần chúng, lắng nghe quần chúng” ( Đạo đức cách mạng – Hồ Chí Minh). Sử dụng vốn từ ngữ chung cho mọi phong cách ( trong trường hợp cần thiết cĩ thể dùng cả khẩu ngữ). Kết hợp với những từ ngữ riêng của phong cách ngơn ngữ chính luận: Từ ngữ chính trị II. Cách sử dụng phương tiện ngơn ngữ3. Kiểu câu “Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của quý. Cĩ khi được trình bày trong tủ kính, trong bình pha lê rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng cĩ khi cất giấu trong rương trong hịm”. ( Hồ Chí Minh) “ Từ phong trào này sẽ nảy nở tài năng mới. Làm cho đội ngũ những người làm cơng tác văn nghệ đơng đảo hơn lên , sáng tác, biểu diễn và phê bình văn nghệ dồi dào thêm, sinh hoạt văn nghệ trở nên phong phú” (Đặng Thai Mai)“ Một dân tộc đã gan gĩc chống ách nơ lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan gĩc đứng về phe đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đĩ phải được tự do! Dân tộc đĩ phải được độc lập” ( Hồ Chí Minh)Câu tỉnh lượcCâu đặc biệt Câu cảm thán, câu cầu khiến Sử dụng linh hoạt các kiểu câu  => Đạt hiệu quả tâm lí, tăng sức thuyết phục.II. Cách sử dụng phương tiện ngơn ngữ4. Biện pháp tu từ: ““Một dân tộc đã gan gĩc chống ách nơ lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan gĩc đứng về phe Đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đĩ phải được tự do ! Dân tộc đĩ phải được độc lập.”  (Hồ Chí Minh)  “Sự nghiệp của chúng ta giống như rừng dương lên, đầy nhựa sống và ngày càng lớn nhanh chĩng. Đi sâu vào từng nhĩm cây, từng cây chúng ta thấy cĩ những cây của chúng ta cịn cĩ bệnh, cong queo, chưa phải tốt lắm, nhưng phải thấy những cây ấy cĩ sức vươn lên bởi vì nĩ cĩ rừng che chở và tất cả những cây cộng lại thành rừng”.  (Phạm Văn Đồng) Cái xã hội Âu chẳng ra Âu, Hán chẳng ra Hán này, há chẳng phải các nhân vật giả dối Âu chẳng ra Âu, Hán chẳng ra Hán ấy múa bút khua lưới mà gây nên ư? ( Ngơ Đức Kế) Điệp ngữSo sánhCâu nghi vấn, lối nĩi cường điệu, trùng điệp Sử dụng tất cả các biện pháp tu từ  - Tu từ từ vựng: So sánh, ẩn dụ, hốn dụ, cường điệu, đối.  - Tu từ cú pháp: Điệp ngữ, liệt kê, chêm xen, câu đặc biệt, lặp cú pháp, câu hỏi tu từ . => Đạt hiệu quả tâm lí, tăng sức thuyết phục.“Hỡi đồng bào tồn quốc!Chúng ta muốn hồ bình, chúng ta đã nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta một lần nữa.Khơng! Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định khơng chịu mất nước, nhất định khơng chịu làm nơ lệ.Hỡi đồng bào!Chúng ta phải đứng lên! Bất kỳ đàn ơng, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, khơng chia tơn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp cứu Tổ quốc. Ai cĩ súng thì dùng súng, ai cĩ gươm thì dùng gươm, khơng cĩ gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân cứu nước ()”. Hà Nội, ngày 19 tháng 12 năm 1946 Hồ Chí MinhLỜI KÊU GỌI TỒN QUỐC KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP5. Bố cục – trình bày - Luận điểm rõ ràng, - Lập luận chặt chẽ, - Luận cứ đáng tin cậy=> Logic, khoa học, cĩ sức thuyết phục cao.Cách sử dụng phương tiện ngơn ngữ2.Từ ngữ1.Ngữ âm Chữ viết3.Kiểu câu4.Biện pháp tu từ5.Bố cụcTrình bàyLuyện tập: Bài tập 1. Đâu là đoạn văn bản thuộc phong cách ngơn ngữ chính luận? Vì sao?1. “Đánh cho tiếng chiêng vượt qua sàn nhà vang xuống đất! Đánh cho tiếng chiêng vượt qua mái nhà vang lên trời và lan ra khắp cả xứ! Hãy đánh cho đến lúc voi và tê giác phải lắng tai nghe và quên cho con bú! Đánh cho ếch nhái và dế cũng phải lắng tai nghe và khơng kêu nữa”.  (Trường ca Đăm San)2. “ Nhân nghĩa là nhân dân. Trong bầu trời khơng cĩ gì quý bằng nhân dân. Trong thế giới khơng gì mạnh bằng lực lượng đồn kết của nhân dân. Thiện nghĩa là tốt đẹp, vẻ vang. Trong xã hội khơng gì tốt đẹp, vẻ vang bằng phục vụ cho lợi ích của nhân dân”. (Hồ Chí Minh). Bài tập 2: Làm bài tập số 2 SGK/120.I. Khái quát về phong cách ngơn ngữ chính luậnII. Cách sử dụng phương tiện ngơn ngữPHONG CÁCH NGƠN NGỮ CHÍNH LUẬN Hướng dẫn học bài ở nhà:Vận dụng kiến thức để đọc hiểu văn bản chính luận. làm bài tập 3, 4 Chuẩn bị bài: Ba cống hiến vĩ đại Các Mác. Chú ý tìm hiểu thao tác lập luận của tác giả.