Bài giảng môn Ngữ văn lớp 11 - Tiết 51, 52: Đọc hiểu tác phẩm của Nam Cao - Chí Phèo

( Tiết 51, 52 ) Đọc hiểu tác phẩm của Nam Cao I. Giới thiệu chung: - Đầu tiên tác phẩm được đặt tên là Cái lò gạch cũ, nhà xuất bản Đời mới in 1941 đổi tên thành Đôi lứa xứng đôi và năm 1946, tác giả chính thức đặt tên là Chí Phèo.Câu hỏi: Mỗi cách đặt tên TP có lý do riêng, có ý nghĩa riêng.Em hãy nêu ý nghĩa của từng cách đặt tên đó?Trả lời: Cái lò gạch cũ: Kiếp người bế tắc quẩn quanh. Đôi lứa xứng đôi: Mối tình rất độc đáo có một không hai, gây chú ý để bán sách. Chí Phèo: Nhấn sâu bi kịch tha hóa của người nông dân.Lương thiệnLưu manh hóaKhát vọng trở về lương thiệnBị cự tuyệt làm ngườiGiết Bá Kiến và tự sátBá Kiến, nhà tùTình yêu Thị NởXã hội (Bà cô Thị Nở)Uất ức, tuyệt vọng2. Tóm tắt tác phẩm theo nhân vật Chí Phèo II.Đọc hiểu1.Böùc tranh hieän thöïc:a. Hình aûnh laøng Vuõ Ñaïi:Địa lí: Làng Vũ Đại có thế đất phong thủy đàn cá tranh mồi, “quÇn ngư tranh thực”, daân ít, xa phuû, xa tænh.Thµnh phÇn c­ d©n trong lµng: phøc t¹p, nhiÒu loại người: §Þa chñ c­êng hµo: B¸ KiÕn , §éi T¶o, T­ §¹m, B¸t Tïng...Thµnh phÇn cïng ®inh tha hãa: Binh Chøc, N¨m Thä, ChÝ PhÌo, Tự Lãng....D©n lµnh an phËn : ThÞ Në, Mô hµng r­îu... Coøn coù moät haïng cuøng hôn caû daân cuøng, soáng taêm toái nhö thuù vaät, khoâng ñöôïc coâng nhaän laø ngöôøi.=> Bức tranh hiện thực điển hình về noâng thoân Việt Nam tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm.Câu hỏi: Hình ảnh làng quê Vũ Đại được miêu tả như thế nào?+ Bức tranh toàn cảnhTrong làng Vũ Đại, nhà văn đã miêu tả những vây cánh cường hào ngấm ngầm tranh giành, hại nhau, những người dân bị bần cùng hóa, những tên du côn mãn tù về làng phá phách. Đời sống dân nghèo khổ lại càng cơ cực và cùng đường. Một bộ phận người dân bị biến đổi cả nhân hình và nhân tính, làm cho xã hội làng xã thêm phức tạp, thêm đen tối. Lµng x· phong kiÕn khÐp kÝn, tï ®äng, ngét ng¹t. Vò §¹i lµ h×nh ¶nh thu nhá cña n«ng th«n ViÖt Nam tr­íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m.b. Nhaân vaät Baù Kieán: - Xuất thân 4 đời làm tổng lý “uy thế nghiêng trời”, “giọng nói rất sang”, “có cái cười Tào Tháo”, Có cách cai trị dân “mềm nắn rắn buông”,” lấy thằng đầu bò trị thằng đầu bò”, “khôn róc đời”, đẩy người ta xuống rồi lại ra tay cứu để họ trả ơn. - Bá Kiến tạo dựng thế lực, vây cánh để cai trị và bóc lột dân. Y còn háo sắc, rất ghen tuông và sợ vợ, dù có 4 vợ nhưng vẫn cướp vợ người khác. Y làm tan nát bao người dân lương thiện... Câu hỏi: Nhân vật Bá Kiến được miêu tả như thế nào? Câu hỏi: Em có nhận xét gì về nhân vật Bá Kiến? Víi sù gian hïng vµ x¶o quyÖt, nh÷ng kÎ nh­ b¸ KiÕn ®· biÕn nh÷ng ng­êi n«ng d©n chÊt ph¸c, hiÒn lµnh thµnh nh÷ng tªn l­u manh, ®· c­íp ®i cña hä phÇn Ng­êi quý gi¸ vµ ®Èy hä vµo con ®­êng kh«ng lèi tho¸t.Nh©n vËt B¸ KiÕn lµ hiÖn th©n tµn ¸c, xÊu xa cña giai cÊp thèng trÞ cường hào phong kiến làng xã Việt Nam trước 1945.c. Nhaân vaät baø coâ Thò Nôû:“Ai laïi ñi laáy caùi thaèng khoâng cha, ai laïi ñi laáy caùi thaèng chæ coù moät ngheà laø raïch maët aên va”ï Đaïi dieän cho ñònh kieán xaõ hoäi phân biệt giàu nghèo, địa vị, đã chặn đường về của Chí Phèo.Baø thaáy töùc chaùu baø, thaáy tuûi cho caùi thaân baø  ganh tò, nhoû nhen, ích kyû.Câu hỏi: Em có nhận xét gì về nhân vật bà cô Thị Nở?a/ Lai lịch, bản chất con người:2. Hình töôïng nhaân vaät Chí Pheøo: Lai lịch: Con hoang  Con nuôi  Đi ở  Bị bỏ rơi, mồ côi, vô gia cư; đi ở hết nhà này đến nhà khác; làm canh điền cho nhà Bá Kiến. Cảnh ngộ hắn thật đáng thương.- Bản chất – trước khi vào tù:+ Sống bằng sức lao động của chính mình.+ Chất phác, hiền lành, lương thiện.+ Giàu lòng tự trọng: thấy nhục khi phải bóp chân cho bà Ba, vợ Bá Kiến.+ “ao ước có một gia đình nho nhỏ”, giản dị, đời thường “chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải, nuôi con lợn, khá giả thì mua dăm ba sào ruộng làm.” => Chí Phèo có một tâm hồn trong sáng và bản chất lương thiện.Câu hỏi: Em hãy nêu những chi tiết chính về nhân vật Chí Phèo?zxTieáng chöûi: một chi tiết đặc sắc. Em hãy tìm chi tiết này ? Chöûi trôøiChöûi ñôøiChöûi taát caû laøng Vuõ ÑaïiChöûi ñöùa naøo khoâng chöûi nhau vôùi haénChöûi ñöùa naøo ñeû ra Chí Pheøo Không ai lên tiếng cả.“Chắc nó chừa mình ra”.Em hãy nêu ý nghĩa nghệ thuật của chi tiết tiếng chửi của Chí Phèo? Tiếng chửi thể hiện tâm trạng bi phẫn cùng cực của Chí Phèo đối với xã hội đã sinh ra kiếp sống bi kịch của hắn.Đằng sau những tiếng chửi là sự vật vã, tuyệt vọng của một tâm hồn khổ đau, khát khao giao tiếp với con người. Đó có thể là tiếng kêu của con người cô độc nhất thế gian, đang sống nhưng bị chính đồng loại từ chối, xua đuổi.Chi tiết tiếng chửi gây ấn tượng sâu sắc về số phận Chí Phèo: cô độc, đáng thương, nhỏ bé giữa cuộc đời, giữa làng quê lam lũ. Bá Kiến ghen, đẩy Chí Phèo vào tù 7, 8 năm Nhaø tuø Thöïc daân phong kiếnNgöôøi noâng daân löông thieänTeân löumanhb/ Quá trình tha hóa - sau khi ra tùDiÖn m¹o: “Hắn về lớp này trông khác hẳn trông như thằng săng -đá! Cái đầu thì trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen mà rất cơng cơng, hai mắt gườm gườm trông gớm chết! Hắn mặc quần nái đen với cái áo tây vàng. Cái ngực phanh ,đây những nét chạm trổ rồng phượng với một ông tướng cầm chùy, cả hai tay cũng thế. Trông gớm chết!”=> Chí Phèo xuất hiện với hình dáng của những tên côn đồ, lưu manh, sản phẩm của xã hội thị thành Âu hóa.  Laø saûn phaåm + phöông tieän cuûa boïn thoáng trò. Bò taøn phaù taâm hoàn, bò huûy dieät töø nhaân hình ñeán nhaân tính.Trước khi vào tù Sau khi ra tù(Hình ảnh minh họa trích từ phim Làng Vũ Đại ngày ấy- diễn viên Bùi Cường đóng) Tính cách:+ Uống rượu triền miên, chửi bới, đập đầu, rạch mặt, ăn vạ; dọa nạt lấy ăn, chỉ biết vòi tiền+ Nhân tính: du côn, du đãng, lưu manh, tính cách méo mó, quái dị khác thườngTóm lại: Chí Phèo bị tàn phá về thể xác, bị hủy diệt về linh hồn, bị xã hội cự tuyệt quyền làm người  giá trị hiện thực mới mẻ, độc đáo của tác phẩm. Hắn đại diện cho người nông dân lao động bị bóc lột, bị đè nén đến cùng cực không lối thoát. Đó còn là nhân chứng kết tội chế độ Thực dân phong kiến đương thời đã cướp đi quyền sống chính đáng của con người . Hắn bị biến dạng cả hình hài, thay đổi cả nhân tính. Từ một trai làng hiền lành thành thằng Chí Phèo hung hãn, côn đồ, thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Chí Phèo chưa bao giờ hết say( Hình ảnh minh họa trích phim Làng Vũ Đại ngày ấy)c/ Quá trình thức tỉnh:ChÝ thøc tØnh lµ nhê cuéc gÆp gì vô tình víi ThÞ Në. Chính thị với 5 ngày sống như vợ chồng, đã làm thay đổi, đã đưa hắn trở về hiện tại,B¸t ch¸o hµnh và sù ch¨m sãc gi¶n dÞ, vµ t×nh yªu méc m¹c cña ThÞ: lµm cho ChÝ biÕt c¶m nhËn cuéc sèng:- Thấy trời đã sáng, nghe thÊy tiÕng chim hãt ríu rít, nghe tiếng người đi chợ, tiÕng anh thuyÒn chµi gâ m¸i chÌo ®uæi c¸...C¶m gi¸c, t©m tr¹ng: lßng b©ng khu©ng, m¬ hå buån, xãt xa cho hiÖn t¹i, nhí l¹i mµ nuèi tiÕc qu¸ khø vµ lo l¾ng cho t­¬ng lai Và ChÝ PhÌo ®· bÞ ThÞ Në tõ chèi: -Ý thức nỗi đau thân phận Thấy rõ tội ác của kẻ đã biến mình thành con quỷ dữ. -ChÝ ngÈn ng­êi ra .Söng sèt, cố níu kÐo. -§au khæ l¹i uèng r­îu nh­ng cµng uèng cµng tØnh.-¤m mÆt khãc r­ng røc.=>Hi väng sôp ®æ. CÇu nèi bÞ c¾t ®øt. ChÝ ®au ®ín vËt v· trong bi kÞch bÞ cù tuyÖt quyÒn lµm ng­êi.Tranh minh họa “bát cháo hành tình yêu”. Tình cảm và hành động của Chí Phèo+ C¶m ®éng, hình như m¾t ­¬n ­ít. + Võa vui, võa nao nao buån, võa nh­ lµ ¨n n¨n... + ThÊy lßng thµnh trÎ con, muèn lµm nòng...C­êi thËt hiÒn+ Nãi chuyÖn, ®ïa vui, c¶m nhËn ®­îc h¹nh phóc.+ Tù nhñ ph¶i uèng thËt Ýt r­îu: ®Ó dµnh tiÒn vµ ®Ó tØnh t¸o cßn yªu nhau. Kh¸t khao lµm ng­êi l­¬ng thiÖn+ Muèn sèng víi ThÞ, muèn lµm hßa víi mäi ng­êi.+ Hi väng “ThÞ Në sÏ më ®­êng” cho m×nh.+ §Õn nhµ B¸ KiÕn lÇn thø 3, ChÝ chØ ®ßi l­¬ng thiÖn. Söùc maïnh töø tình yeâu moäc maïc, chaân thaønh cuûa Thò Nôû có thể chöõa laønh taâm hoàn đã töøng bị tàn phá và ñaùnh thöùc baûn chaát löông thieän cuûa Chí. ChÝ PhÌo ®i ®ßi B¸ KiÕn mãn nî l­¬ng thiÖn.Trong đoạn đối thoại ngắn, Chí Phèo đã tỉnh táo nêu lên tội ác và kết tội Bá Kiến: ai cho tao lương thiện? Làm thế nào hết những vết mảnh chai trên mặt này?.. Chỉ còn một cách biết khôngbiết không!Chí Phèo đã đâm chết Bá Kiến và tự sát.>Cái chết của Chí là kết thúc cuộc đời con người khi bất mãn với cuộc đời, tha thiết muốn trở về làm người nhưng không được chấp nhận. Chí đã chết trên ngưỡng cửa trở về cuộc sống làm người. Bi kịch đau đớn của người nông dân dưới chế độ cũ.Theo em, cái chết của nhân vật Chí Phèo có ý nghĩa xã hội như thế nào?.Cái chết có ý nghĩa tố cáo mãnh liệt xã hội thực dân nửa phong kiến không những đẩy người nông dân vào con đường bần cùng hóa mà còn đẩy họ vào chỗ chếtTóm lại: Cái chết của nhân vật Chí Phèo đã thể hiện ngòi bút hiện thực và nhân đạo sâu sắc và mới mẻ khi viết về đề tài người nông dân nghèo trước Cách mạng. Ông đã phát hiện, miêu tả thành công và khẳng định bản chất tốt đẹp, dù có bị thay đổi cả hình hài, tâm tính, người dân quê vẫn khát khao sống lương thiện, khát khao hạnh phúc gia đình.Nam Cao đặt ra câu hỏi có tính thời đại: Làm thế nào để con người được sống lương thiện? Nhận xét:Nam Cao đã phát hiện và khẳng định nhân phẩm đẹp đẽ của người nông dân ngay cả khi họ bị vùi dập, mất cả nhân hình nhân tính. Đó là tinh thần nhân đạo mới mẻ, sâu sắc của tác giả về đề tài người nông dân trước Cách mạng tháng 8 năm 1945.Từ việc phân tích trên, em hãy cho biết tác giả viết về người nông dân với thái độ ngợi ca hay phê phán?II. Đọc hiểu:- Nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình sắc nét.3. Đặc sắc nghệ thuật:- Sở trường miêu tả, phân tích tâm lí, nội tâm nhân vật.- Kết cấu mới mẻ.- Ngôn ngữ sống động, điêu luyện, gần với lời ăn tiếng nói hàng ngày. Ngôn ngữ trần thuật linh hoạt, ngôn ngữ nghệ thuật đặc sắc. - Cốt truyện hấp dẫn, tình tiết đầy kịch tính, quyết liệt, bất ngờ.- Giọng điệu biến hóa linh hoạt. - Tác phẩm là một kiệt tác của văn xuôi ViệtNam hiện đại. Truyện ngắn có giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc, mới mẻ.- Tác phẩm thể hiện tài năng viết truyện bậc thầy của Nam Cao: Xây dựng nhân vật, xây dựng cốt truyện, miêu tả tâm lý, tả cảnh; sử dụng ngôn ngữ điêu luyện...III. Tổng kếtVì sao nói “Chí Phèo” là kiệt tác của nền văn học Việt Nam? Giá trị tư tưởng, giá trị hiện thực, và nhân đạo sâu sắc, mới mẻ.Nghệ thuật viết truyện ngắn bậc thầy.“Chí Phèo” là kiệt tác của nền văn học Việt NamIV.Củng cốClick to add TitleV. Dặn dò1. Học bài và nắm vững các giá trị nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn Chí Phèo.2. Làm bài tập 1 và 2 trang 156 vào vở soạn văn. - Chuẩn bị bài mới, tiết 53, Ngôn ngữ báo chí (tiếp theo).Tìm đọc tập truyện ngắn của Nam Cao của NXB Văn họcCảm ơn các thầy cô và các em!