Bài giảng môn Ngữ văn lớp 11 - Tiết 39, 40: Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân)

Tiết 39 -40 - Đọc văn Chữ người tử tù ( Nguyễn Tuân) I/Tác giả : Nguyễn Tuân ( 1910 -1987 )- Nguyễn Tuân quê ở Hà Nội. Ông xuất thân trong một gia đình nhà nho khi Hán học đã tàn.- Trước cách mạng tháng Tám, ông là một cây bút tiêu biểu trong Tự lực văn đoàn.-Sau cách mạng tháng Tám, ông là một nhà văn có nhiều đóng góp cho hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc.=> Nguyễn Tuân là một nhà văn lớn, một nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp; là cây bút có phong cách nghệ thuật độc đáo, có sở trường về thể loại tuỳ bút.A/ Tìm hiểu chung II/ Tập truyện “Vang bóng một thời”:- Là tập truyện bao gồm 11 truyện ngắn của Ngyễn Tuân viết về một thời đã qua, nay chì còn “vang bóng”. - Nhân vật chính trong các truyện ngắn “Vang bóng một thời” là những nho sĩ cuối mùa - những người tài hoa nhưng bất đắc chí. Họ mặc dù buông xuôi, bất lực trước những nhố nhăng của xã hội nhưng không a dua theo thời, không chạy theo danh lợi mà vẫn cố giữ “thiên lương” và “sự trong sạch của tâm hồn” bằng cách thực hiện “cái đạo sống của người tài tử”. - Mỗi truyện đường như đi vào một cái tài, một thú chơi tao nhã, phong lưu của nhà nho tài hoa lỡ vận : chơi chữ, thưởng thức chén trà buổi sớm, làm đèn trung thu, thú chơi hoa, thưởng nguyệt => Qua tập truyện, nhà văn không chỉ thể hiện sự nuối tiếc vẻ đẹp của một thời quá vãng, mà còn bộc lộ niềm trân trọng và tự hào về truyền thống văn hoá lâu đời của dân tộc. III.Truyện ngắn “Chữ người tử tù”:1. Xuất xứ : Là một trong 11 truyện ngắn in trong tập truyện “Vang bóng một thời” của Nguyễn Tuân. -Tác phẩm có nguyên mẫu lịch sử từ cuộc đời Cao Bá Quát - một danh sĩ đời Nguyễn mà tài thơ văn và tính cách ngang tàng đã trở thành huyền thoại.2. Cốt truyện : Tác phẩm chỉ khoảng 2.500 chữ nhưng hàm chứa một dung tư tưởng sâu sắc. Truyện kể về Huấn Cao - một người có tài viết chữ đẹp và có khí phách hiên ngang, vì chống lại triều đình mục nát nên bị kết án tử tù bị giam ở nhà ngục tỉnh Sơn Tây. Ông được một viên quan coi ngục đối đãi tử tế và tha thiết xin chữ vì cảm phục vẻ đẹp tài hoa và nhân cách. Hiểu được tấm lòng yêu và trọng cái đẹp chân chính của quan ngục, Huấn Cao đã cho chữ và cho lời khuyên quản ngục trước khi bị tử hình. Ngục quan nhận chữ và lời khuyên trong tâm trạng xúc động và kính nể người tử tù. - Nhaân vaät:+ Huaán Cao, caàm ñaàu boïn phaûn nghòch, teân töû tuø nguy hieåm.+ Vieân quan coi nguïc, coù “tính caùch dòu daøng” vaø “bieát troïng ngöôøi ngay”.+ Thaày thô laïi.- Söï kieän:+ Vieân quan coi nguïc nhaän saùu teân tuø aùn cheùm, trong ñoù coù Huaán Cao.+ Vieân quaûn nguïc coù yù bieät ñaõi Huaán Cao  Cuoäc dieän kieán laàn thöù nhaát giöõa Huaán Cao vaø vieân quaûn nguïc.+ Cuoäc dieän kieán laàn thöù hai : Khung caûnh cho chöõ. Huaán Cao khuyeân thaày quaûn neân “thay choán ôû ñi”.I. Đọc và giải nghĩa từ khó : - Đọc chính xác; diễn cảm ( thể hiện được tính cách và nội tâm của từng nhân vật : Qủan ngục thì băn khoăn, trăn trở, nể phục tử tù; Huấn Cao thì khí phách, ung dung - lạc quan trước cái chết).- Hiểu và nắm vững nghĩa của các từ được chú thích sau văn bản trong sgk. B/ Đọc hiểu II. Tìm hiểu văn bản : 1. Tình huống truyện:- Cuộc gặp gỡ khác thường của hai con người khác thường :+Viên quản ngục - kẻ đại diện cho bạo lực tăm tối nhưng lại khát khao ánh sáng của chữ nghĩa.+ Huấn Cao - người tử tù có tài viết chữ đẹp nổi tiếng.=> Cuộc gặp gỡ giữa chốn tù ngục và trong một tình thế éo le : cuộc chạm trán giữa một người bị xem là “đại nghịch” với kẻ đại diện cho trật tự xã hội đương thời. Kịch tính của câu chuyện đã lên tới đỉnh điểm khi quản ngục nhận được công văn khẩn của quan Hình bộ Thượng thư về việc chuyển các tử tù vào pháp trường trong kinh.2. Vẻ đẹp tài hoa và thiên lương của những biết giữ nhân cách:a.Nhân vật Huấn Cao : a1. Hoàn cảnh của nhân vật:*Đọc tác phẩm “Chữ người tử tù”, em có cảm nhận gì về cảnh ngộ của nhân vật Huấn Cao? + Vì chống lại triều đình phong kiến thối nát, nên bị kết án tử tù, sắp đi vào cõi chết. Chí lớn không thành – cái chết kề bên. a2.Những vẻ đẹp của nhân vật Huấn Cao : @/ Tài viết chữ và việc cho chữ :-Tài viết chữ:+ Viết chữ nhanh và đẹp.+ Xem chữ như báu vật.+Chữ đẹp và vuông.  Vẻ đẹp tài hoa - nghệ sĩ của một bậc danh sĩ.* Ca ngợi chữ viết của Huấn Cao, Nguyễn Tuân muốn nói đến điều gì?=> Nhà văn muốn gửi gắm tấm lòng yêu quí cái đẹp và trân trọng vẻ đẹp văn hoá cổ truyền một thời đã qua của dân tộc. - Việc cho chữ : +Tính ông vốn “khoảnh”, trừ tri kỷ, ông ít chịu cho chữ. + Chỉ cho ba người bạn thân. + Không vì vàng ngọc hay quyền thế mà cho chữ. +Cho chữ quản ngục vì cảm được tấm lòng trọng liên tài của ngục quan. Là một người giàu lòng trọng nghĩa, khinh thường danh lợi, có tài - có tâm. Huấn Cao là một nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật viết thư pháp. Huấn Cao trở thành biểu tượng của cái đẹp : đẹp chữ, đẹp nhân cách làm người @/ Hành động ,thái độ ,cử chỉ của Huấn Cao : - Dám ngang nhiên chống lại triều đình phong kiến thối nát không phải vì “mưu đồ bá vương” mà để “cứu vớt dân đen đang đói khổ” - Khi bị bắt, bị tù, sẵn sàng “bẻ khoá vượt ngục”  coi thường độ nhà tù tàn bạo của chế độ phong - Lúc mới đến nhà ngục tỉnh Sơn Tây : + Bất chấp lời doạ dẫm của bọn lính, ông vẫn lạnh lùng “rỗ gông” đập rệp. Chí lớn không thành mà vẫn hiên ngang, bất khuất trước kẻ thù. - Khi được quan ngục biệt đãi : +”Thản nhiên nhận rượu thịt” như “việc vẫn làm trong cái hứng sinh bình”. Phong thái ung dung,coi cái chết nhẹ tựa lông hồng.- Khi được ngục quan thăm hỏi, ông tỏ thái độ lạnh lùng, khinh bạc, coi những kẻ đại diện cho quyền lực thống trị làm chỉ là “những trò tiểu nhân thị oai”. - Thái độ “lễ phép” , “xin lĩnh ý” và sự thừa nhận của ngục quan đã khẳng định : Huấn Cao là một “người chọc trời quấy nước” * Tóm lại, Huấn Cao là một người vừa có tài, vừa có tâm ; có thiên lương cao đẹp; yêu quí cái thiện; sợ phụ lòng tấm lòng cao đẹp và biết cảm động trước thiên lương của quản ngục. Ông còn là một trang anh hùng dũng liệt, Có khí phách hiên ngang - bất khuất trước cái ác, cái xấu. => Đó là hai mặt thống nhất trong một nhân cách lớn của Huấn Cao. * Từ đó thể hiện quan điểm nghệ thuật tiến bộ của nhà văn : Cái tài phải đi đôi với cái tâm; Cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau trong một con người và trong cuộc sống.* Thái độ của nhà văn với nhân vật Huấn Cao : -Yêu mến, ca ngợi và nuối tiếc Huấn Cao . -Kín đáo thể hiện tình cảm yêu mến,trân trọng với những giá trị văn hoá truyền thống Tinh thần dân tộc , lòng yêu nước kín đáo của nhà văn. * Cách giới thiệu nhân vật của Nguyễn Tuân thật độc đáo, sáng tạo bằng cách : + Lấy xa để nói gần, lấy bóng để làm lộ hình. + Sử dụng lối tả gián tiếp để làm rõ tính cách nhân vật một cách sinh động.  Cách giới thiệu này vừa để nhân vật xuất hiện một cách tự nhiên, vừa tạo ra sự cuốn hút cho người đọc. b.Vieân quaûn nguïc- Coi tuø trong xaõ hoäi nhieãu nhöông, ly loaïn phaûi “aên ñôøi ôû kieáp vôùi luõ quay quaét”. - Là ngöôøi coù “tính caùch dòu daøng vaø loøng bieát giaù ngöôøi, bieát troïng ngöôøi ngay”  coù tö caùch. - Nghe tin Huaán Cao saép bò giaûi ñeán: baên khoaên, lo laéng, traèn troïc vaø mang taâm söï. Trong hoaøn caûnh ñeà lao, tính caùch vieân quaûn nguïc “laø moät thanh aâm trong treûo chen vaøo giöõa moät baûn ñaøn maø nhaïc luaät ñeàu hoãn loaïn xoâ boà”.- Nhaän tuø vôùi “caëp maét hieàn laønh”, laïi coøn “coù bieät nhôõn ñoái rieâng vôùi Huaán Cao”.- Bieät ñaõi Huaán Cao suoát nöûa thaùng. - Gaëp Huaán Cao trong buoàng kín, kheùp neùp, cung kính mong nuoán ñöôïc chu taát vôùi oâng Huaán.- Bò hieåu laàm, nhöng vaãn tieáp tuïc bieät ñaõi Huaán Cao vaø naêm baïn ñoàng chí cuûa Huaán Cao. Khoå taâm vì chöa xin ñöôïc chöõ cuûa Huaán Cao. Nhaän xeùt:Trong hoaøn caûnh ñeà lao, ngöôøi ta soáng baèng taøn nhaãn, baèng löøa loïc, thì sôû nguyeän (“coù ñöôïc chöõ oâng Huaán maø treo laø coù moät baùu vaät treân ñôøi”) vaø noãi khoå taâm nhaát cuûa quaûn nguïc (“coù moät oâng Huaán Cao trong tay mình, döôùi quyeàn mình maø khoâng bieát laøm theá naøo ñeå xin ñöôïc chöõ”) ñaõ theå hieän roõ phaåm chaát ñaùng quyù – THIEÂN LÖÔNG cuûa vieân quaûn nguïc vaø taám loøng bieát yeâu quyù, traân troïng Caùi Ñeïp cuûa oâng.c. Caûnh Huấn Cao cho chöõ –và cho lời khuyên : c1. Cảnh cho chữ :@/ “Cảnh tượng xưa nay chưa từng có”: - Hoàn cảnh và địa điểm cho chữ: + Xưa nay việc cho chữ thường chỉ diễn ra ở những nơi thư phòng, trong những lúc tâm hồn thanh thản. + Còn ở đây, cảnh cho chữ lại diễn ra giữa nhà tù – nơi ngự trị của bóng tối và tội ác ( những thứ được xem là thù địch của cái đẹp).- Người cho và nhận chữ cũng hết sức đặc biệt : + Người cho chữ là một tử tù, “cổ mang gông, chân viếng xiềng”, ung dung, đường bệ  là người sáng tạo và ban phát cái đẹp. + Kẻ nhận chữ : quan ngục- đại diện cho quyền lực của chính quyền phong kiến tàn bạo lại “ khúm núm, sợ sệt” kẻ lĩnh hội cái đẹp . * Nghệ thuật miêu tả : - Thủ pháp tương phản, đối lập : + Giữa ánh sáng ( của ngọn đuốc) và bóng tối ( phòng giam chật hẹp ) +Giữa sự hỗn độn xô bồ > Làm nổi bật hình ảnh của Huấn Cao , tô đậm sự thắng thế của cái đẹp : Cái đẹp được sản sinh trên một mảnh đất chết , từ một tử tù sắp chết.  Cái đẹp luôn trường tồn và bất tử. Nhưng cái đẹp không thể sống chung cùng một nơi với tội ác. - Nhịp điệu chậm rãi, câu văn giàu hình ảnh.- Sử dụng nhiều từ Hán Việt  tạo không khí trang nghiêm của cuộc cho chữ.c2. Cho lời khuyên : - Nội dung của lời khuyên của Huấn Cao : + Qủan ngục hãy thay chỗ ở. - Ý nghĩa của lời khuyên : + Muốn chơi chữ đẹp phải có thiên lương cao đẹp. +Cái đẹp không thể sống chung cùng một nơi với tội ác. -Tác dụng của lời khuyên : Cảm hoá sâu sắc tình cảm và nhận thức của viên quan ngục. Caâu hoûi thaûo luaän:Caâu noùi “Keû meâ muoäi naøy xin baùi lónh” cuûa vieân quaûn nguïc luùc keát thuùc taùc phaåm coù yù nghóa gì ? Theo em, vieân quaûn nguïc roài seõ “thay ñoåi choã ôû” khoâng ? Sô keát: Caûnh vieát chöõ trong phoøng giam chính laø söï gaëp gôõ cuûa nhöõng con ngöôøi coù “thieân löông” vaø bieát quyù troïng, naâng niu Caùi Ñeïp. - Hình töôïng nhaân vaät Huaán Cao caøng khaúng ñònh phaåm chaát “baàn tieän baát naêng di, phuù quyù baát naêng khinh, uy vuõ baát naêng khuaát” cuûa moät trang anh huøng duõng lieät, moät ngheä só taøi hoa.3. YÙ nghóa- Caùi Ñeïp “chaân - thieän - myõ” coù theå saûn sinh trong loøng caùi aùc - nôi caùi aùc, caùi xaáu ngöï trò.- Caùi Ñeïp coù theå caûm hoùa ñöôïc con ngöôøi.4. Ngheä thuaät- Keå chuyeän sinh ñoäng- Döïng caûnh, taû tình ñoäc ñaùo- Chi tieát ñaày kòch tính, loâi cuoán. - Vaên phong vöøa coå kính (töø ngöõ, ñoái thoaïi nhaân vaät) vöøa hieän ñaïi (noäi taâm, taâm traïng nhaân vaät).5. Chuû ñeà Qua hình töôïng Huaán Cao, taùc giaû ñeà cao caùi Ñeïp “chaân – thieän - myõ “  Baøi ca ca ngôïi, ñoäng vieân con ngöôøi gìn giöõ ñöôïc “thieân löông” trong baát kyø hoaøn caûnh naøo.III. Toång keát- Hình töôïng Huaán Cao mang daùng daáp cuûa nhaân vaät lyù töôûng - moät baäc quaân töû , “ñaáng tröôïng phu” - theo quan nieäm trong xaõ hoäi phong kieán ngaøy xöa.- “Chöõ ngöôøi töû tuø” noùi rieâng vaø “Vang boùng moät thôøi” noùi chung tieâu bieåu cho vaên phong taøi hoa, taøi töû cuûa Nguyeãn Tuaân tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm.