Bài giảng môn Ngữ văn lớp 11 - Thực hành về thành ngữ và điển cố

THÖÏC HAØNH VEÀ THAØNH NGÖÕToå 4I)OÂân laïi baøi cuõCaùc baïn haõy nhaéc laïi cho mình bieát thaønh ngöõ vaø ñieån coá laø gì?Điển cố: Thuật ngữ của giới nghieân cứu nhằm mô tả một trong những đặc điểm nổi bật của văn học trung đại Việt Nam, vốn chịu ảnh hưởng văn học cổ và trung đại Trung Hoa. Do những nguyên nhân khác nhau, đã hình thành một tâm thế, một phong cách của những người làm văn: trong hành văn thường hay nhắc đến một sự tích xưa hoặc một vài câu thơ, câu văn cổ để diễn tả ý mình, nhưng đây không phải là trích dẫn nguyên văn, mà là lối dùng lại vài chữ cốt gợi nhớ được đến tích cũ ấy, câu văn cổ ấy Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định nhằm diễn đạt một khái niệm, môt ý tưởng nào đó. Thí dụ: Bảy nổi ba chìm, Dãi gió dầm mưa, Lên thác xuống ghềnh, Thuận buồm xuôi gió, Vững như kiềng ba chân...II) Baøi taäp1/Baøi taäp 1 SGK/66 Lặn lội thân cò khi quãng vẵng,                   Eo sèo mặt nước buổi đò đông.                   Một duyên hai nợ âu đành phận,                   Năm nắng mười mưa dám quản công. Thaønh ngöõ - “Moät duyeân hai nôï”: Do Tuù Xöông saùng taïo, töø khaùi nieäm nhaân duyeân cuûa nhaø phaät, “Duyeân” laø do nam, nöõ gaëp nhau, hoøa hôïp, gaén boù thaønh vôï choàng. “Nôï laø traùch nhieäm phaûi traû, laø gaùnh naëng, khoå ñau “duyeân” chæ coù moät ít maø “nôï” laïi ñeán hai - “Naêm naéng möôøi möa” chæ söï vaát vaû, cöïc nhoïc, chòu ñöïng daõi daàu naéng möa Caùc cuïm töø coù daùng daáp thaønh ngöõ - “Laën loäi thaân coø”: Tuù Xöông ñaõ saùng taïo raa thaønh ngöõ môùi töø hình aûnh “con coø” trong ca dao ñeå chæ söï vaát vaû cuûa baø Tuù - “Eo seøo maët nöôùc”: Loøi tieáng kì keøo, coù khi caõi coï nôi beán soâng ñoâng ngöôøi. Khaéc hoïa ñaäm neùt baø Tuù vaát vaû, ñaûm ñöông, thaùo vaùt trong cuoäc soáng möu sinh. Thaønh ngöõ coù caáu taïo oån ñònh, coù giaù trò ôû nhöõng maët sau +Tính hình töôïng +Tính khaùi quaùt +Tính bieåu caûm +Tính caân ñoái 2/ BÀI TẬP 2: SGK tr.66Câu 1: “Người nách thước, kẻ tay đao Đầu trâu, mặt ngựa ào ào như sôi” (Nguyễn Du – Truyện Kiều)Thành ngữ” Đầu trâu mặt ngựa”Tính hình tượng, hàm súc: thể hiện sự hung hãn, ngang ngược của bọn sai nha đến nhà Thuý Kiều, khi gia đình nàng bị vu oan.Tính biểu cảm: bộc lộ thái độ lên án, căm ghét đối với bọn sai nha.Câu 2: “Một đời được mấy anh hùng Bõ chi cá chậu chim lồng mà chơi” (Nguyễn Du – Truyện Kiều)Thành ngữ”Cá chậu chim lồng”Tính hình tượng, hàm súc: bị giam hãm, sống tù túng, chật hẹp, mất tự doTính biểu cảm: biểu hiện thái độ chán ghét đối với lối sống gò bó, mất tự doCâu 3: “Đội trời đạp đất ở đời Họ Từ tên Hải vốn người Việt Đông” (Nguyễn Du – Truyện Kiều)Thành ngữ”Đội trời đạp dất”Tính hình tượng, hàm súc: thể hiện hành động, lối sống tự do, ngang tàng, không chịu bó buộc, khuất phục bất cứ uy quyền nào.Tính biểu cảm: thái độ ca ngợi, ngưỡng mộ khí phách anh hùng của Từ Hải 3/BÀI TẬP 3: SGK Tr.66 “Giường kia treo cũng hững hờ Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn” (Nguyễn Du – Truyện Kiều)Ý nghĩa các điển cố:“Giường kia”: Trần Phồn đời Hận HÁn có người bạn thân là Trừ Trĩ. Phồn dành riêng cho bạn một cái giường, khi bạn đến chơi thì mời ngồi, lúc bạn về lại treo lên.“Đàn kia”: Bá Nha và Chung Tử Kì là hai người bạn. Bá Nha là người chơi đàn giỏi, Chung Tử Kì có tài nghe tiếng đàn mà hiểu được Bá Nha đang nghĩ gì. Sau khi Tử Kì mất, Bá Nha đã treo đàn không gãy nữa.  Cả hai điển cố này đều thể hiện tình bạn thắm thiết keo sơn. => Điển cố là những sự việc hay câu chữ trong sách đời trước được dẫn trong thơ văn.4/BÀI TẬP 4: SGK Tr.67Câu 1: “Saàu ñong caøng laéc caøng ñaày,Ba thu doïn laïi moät ngaøy daøi gheâ”_ “Ba thu” Nguyeãn Du laáy yù töø Kinh Thi “Nhaát nhaát baùch kieán nhö tam thu (Moät ngaøy khoâng thaáy maët nhau laâu nhö ba thu)Duøng ñieån coá naøy, Nguyeãn Du muoán noùi: Khi Kim Troïng töông tö Thuùy Kieàu thì moät ngaøy khoâng gaëp coù caûm giaùc laâu nhö ba naêm.Câu 2: “Nhôù ôn chín chöõ cao saâu, Moät ngaøy moät ngaû boùng daâu taø taø” (Nguyeãn Du – Truyeän Kieàu)-“Chín chöõ”: Kinh thi keå chín chöõ noùi veà coâng lao cuûa cha meï ñoái vôùi con caùi laø: + Sinh (sinh ñeû) + Cuùc (naâng ñôõ) + Phuû ( voã veà) + Suùc (cho buù, cho aên) + Tröôûng (nuoâi cho lôùn, tröôûng thaønh) + Duïc (daïy doã) + Coá (troâng nom, quan taâm) + Phuïc (theo doõi, uoán aén) + Phuùc (che chôû, baûo veä) Daãn caùc ñieån coá naøy, Nguyeãn Du muoán noùi: Kieàu nghó ñeán coâng lao to lôùn cuûa cha meï ñoái vôùi mình maø chöa baùo ñaùp ñöôïc.Câu 3: “Khi veà hoûi lieãu chöông ñaøi Caønh xuaân ñaõ beû cho ngöôøi chuyeân tay” (Nguyeãn Du – Truyeän Kieàu)“Lieãu Chöông ñaøi”: Laáy töø chuyeän xöa: Moät ngöôøi ñi laøm quan ôû xa vieát thö veà thaêm vôï coù caâu: “Caây lieãu ôû chöông ñaøi xöa xanh xanh nay coù coøn khoâng, hay laø tay khaùc ñaõ vòn beû maát roài?”Daãn caùc ñieån coá naøy, Nguyeãn Du cho ta caûm nhaän ñöôïc: kieàu ñang hình dung ngaøy Kim Troïng trôû laïi thì Kieàu ñaõ thuoäc veà ngöôøi khaùc maát roài.Câu 4: “Baáy laâu nghe tieáng maù ñaøo, Maét xanh chaéng ñeå ai vaøo ñoù khoâng”_ “Maét xanh”: Nguyeãn Tòch ñôøi Taán, quyù ai thì nhìn thaúng ñeå loä troøng maét xanh (loøng ñen cuûa maét)Duøng ñieån coá naøy, Nguyeãn Du muoán noùi: Töø Haûi bieát raèng duø phaûi tieáp khaùch ôû laàu xanh nhöng Thuùy Kieàu chöa baèng loøng, vöøa yù vôùi ai. Caâu noùi theå hieän söï quyù troïng, ñeà cao phaåm giaù cuûa Thuùy Kieàu.1/Baøi taäp 5 SGK/67Naøy caùc caäu, ñöøng coù maø ma cuõ baét naït ma môùi. Caäu aáy vöøa môùi ñeán, chaân öôùt chaân raùo, mình phaûi tìm caùch giuùp ñôõ.Hoï khoâng ñi tham quan, khoâng ñi thöïc teá theo kieåu cöôõi ngöïa xem hoa maø ñi chieán ñaáu thöïc söï, ñi laøm nhieäm vuï cuûa nhöõng ngöôøi chieán só bình thöôøng.Naøy caùc caäu, ñöøng coù maø ngöôøi cuõ baét naït ngöôøi môùi. Caäu aáy vöøa môùi ñeán, coøn laï laãm, mình phaûi tìm caùch giuùp ñôõ.B. Hoï khoâng ñi tham quan, khoâng ñi thöïc teá moät caùch qua loa ñaïi khaùi maø ñi chieán ñaáu thöïc söï, ñi laøm nhieäm vuï cuûa nhöõng ngöôøi chieán só bình thöôøng. => Neáu thay caùc thaønh nguõ baèng cac töø ngöõ thoâng thöôøng, töông ñöông veà nghóa thì coø theå vaãn bieåu hieän ñöôïc noäi dung cô baûn nhöng maát ñi tính hình töôïng vaø saéc thaùi bieåu caûm3/BÀI TẬP 6: SGK Tr.66THAØNH NGÖÕ -Meï troøn con vuoâng Chuùc möøng em meï troøn con vuoâng -Naáu xöû soâi kinh Nhôø lo naáu xöû soâi kinh maø kì naøy tôùi ñaäu ñaïi hoïc roài -Loøng lang daï thuù Haén laø teân loøng lang daï thuù, gieát ngöôøi khoâng gôùm tay -Phuù quyù sinh leã nghóa Caùc em ñöøng coù baøy ñaët phuù quyù sinh leõ nghóa, loái soáng ñoù khoâng phuø hôïp vôùi mình ñaâu -Ñi guoác trong buïng Em khoâng noùi thì chò cuõng ñaõ ñi guoác trong buïng em roài -Nöôùc ñoå ñaàu vòt Noùi vôùi noù nhö nöôùc ñoå ñaàu vòt chaúng aên thua gì. -Dó hoøa vi quyù Chò aáy laø ngöôøi daõ hoøa vi quyù, chaúng laøm haïi ai bao giôø -Con nhaø lính tính nhaø quan Nhaø thì ngheøo nhöng laïi nhöng laïi quen thoùi con nhaø lính tính nhaø quan -Thaáy ngöôøi sang baét quaøng laøm hoï OÂng naøy voù taät xaáu, cöù thaáy ngöôøi sang baét quaøng laøm hoï. 3/BÀI TẬP 7: SGK Tr.66 ÑIEÅN COÁ-Goùt chaân Asin Anh ta ñaõ tìm ra goùt chaân Asin ñoái thuû roài-Nôï nhö chuùa choåm Daïo naøy, em nôï nhö chuùa choåm chò aï -Ñeõo caøy giuõ ñöôøng Laøm vieäc phaûi coù baûn lónh, traùnh tình traïng ñeõo caøy giöõa ñöôøng-Gaõ sôû khanh Haén ta laø gaõ sôû khanh aáy, lieäu maø traùnh xa.-Söùc trai Phuø Ñoång Caùc baïn treû ñang taán coâng vaøo lónh vöïc coâng ngheä thoâng tin, vôùi söùc trai Phuø Ñoång.III) Nhìn hình ñoaùn chöõ