Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Tỏ lòng

* KiÓm tra bµi cò Em hiÓu thÕ nµo vÒ “Hµo khÝ §«ng A” ?Đáp án :“Hào khí Đông A” là:  Khí thế hào hùng của đời Trần nhưng cũng là khí thế hào hùng của cả dân tộc suốt từ thế kỉ X đến thế kỉ XV dựa trên sức mạnh của tinh thần tự lập, tự cường và ý chí quyết chiến quyết thắng mọi kẻ thù xâm lược: Tống-Nguyên-Minh. => Đây là lối chơi chữ: Chữ (Đông) + Bộ (A) = Chữ (Trần) (Thuật hoài) Ph¹m Ngò L·oTá lßng I - T×m hiÓu chung.1.Tác giả Phạm Ngũ Lão:+ Phạm Ngũ Lão (1255-1320)+ Quê: Làng Phù Ủng, Huyện Đường Hào (Nay là huyện Ân Thi, Hưng Yên)+ Là con rể của Trần Hưng Đạo.+ Có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông.+ Làm tới chức Điện suý (Được phong tước Quan nội hầu).+ Thích đọc sách, ngâm thơ (Văn võ toàn tài).+ Được vua Trần yêu mến cả khi sống và khi mất (Khi mất vua Trần ra lệnh nghỉ chầu 5 ngày để tỏ lòng tưởng nhớ).Ph¹m Ngò L·o ngåi ®an sät m¶i nghÜ viÖc n­íc. I - T×m hiÓu chung:2. Sáng tác của Phạm Ngũ Lão:Tỏ lòng (Thuật hoài).Viếng Thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương (Vãn Thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương). I - T×m hiÓu chung:3. Bài thơ “Tỏ lòng”:a) Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ ra đời trong không khí quyết chiến quyết thắng của quân dân nhà Trần chống quân xâm lược Nguyên – Mông (Lần 2)b) Đề tài, ý nghĩa nhan đề bài thơ: b.1) Đề tài:- “Ngôn hoài” (Không Lộ thiền sư)  Khẩu khí- “Cảm hoài” (Đặng Dung)  Tâm khí“Thuật hoài” (Phạm Ngũ Lão)  Chí khí b.2) Ý nghĩa nhan đề: “Tỏ lòng” dịch từ hai chữ “ Thuật hoài”- nghĩa là bày tỏ khát vọng và hoài bão của một vị tướng tài đời Trần.I - T×m hiÓu chung.3. Bài thơ “Tỏ lòng”:c) Thể thơ: Tứ tuyệt Đường luật, viết bằng chữ Hán (Cần so sánh nguyên văn chữ Hán và bản dịch)d) Kết cấu: + Hai câu đầu: Hình tượng con người và quân đội đời Trần. + Hai câu sau: Nỗi lòng của tác giả.* V¨n b¶n:@ §äc v¨n b¶n.Yªu cÇu: Giọng đọc hùng tráng, diễn cảm: tự tin, tâm huyết,mạnh mẽ, ngắt nhịp 4/3.Phiªn ©mHoµnh sãc giang s¬n kh¸p kØ thu,Tam qu©n t× hæ khÝ th«n ng­uNam nhi vÞ liÔu c«ng danh tr¸i,Tu thÝnh nh©n gian thuyÕt Vò hÇu. (Ph¹m Ngò L·o)DÞch th¬Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy thuBa qu©n khÝ m¹nh nuèt tr«i tr©uC«ng danh nam tö cßn v­¬ng nîLuèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò hÇu (Bïi V¨n Nguyªn dÞch)II. ĐỌC - HIỂU BÀI THƠ:1) Hình tượng con người và quân đội đời Trần: “Múa giáo non sông trải mấy thuBa quân khí mạnh nuốt trôi trâu”a) Hình tượng con người đời Trần:@ Câu 1: “Múa giáo non sông trải mấy thu” + “Hoành sóc”  Cắp ngang ngọn giáo (Vững chãi, kiêu hùng) + “Múa giáo” (không hoành tráng) Câu thơ dịch tuy hay nhưng chưa lột tả được hết khí thế, thần thái của con người trong phiên âm.Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy thu  VËy, C©u 1 lµ: H×nh t­îng con ng­êi cÇm ngang ngän gi¸o mµ trÊn gi÷ ®Êt n­íc. T­ thÕ hiªn ngang mang tÇm vãc vò trô. §i cøu n­íc ®· bao n¨m mµ ch­a hÒ mÖt mái. Con ng­êi k× vÜ nh­ ¸t c¶ kh«ng gian bao la, lµm næi bËt con ng­êi k× vÜ lµ mét bèi c¶nh kh«ng gian (chiÒu réng cña nói s«ng), thêi gian k× vÜ (mÊy n¨m råi). §ã lµ h×nh ¶nh tr¸ng sÜ ®Ñp, cã tÝnh chÊt sö thi hoµnh tr¸ng, lµ s¶n phÈm cña “Hµo khÝ §«ng A”.b) Hình tượng quân đội đời Trần:@ Câu 2: “Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”+ Hình ảnh ba quân: tiền quân, trung quân, hậu quân  Quân đội đời Trần nói chung (tượng trưng cho sức mạnh dân tộc).+ Thủ pháp: so sánh  vừa cụ thể hoá sức mạnh vật chất ba quân vừa hướng tới sự khái quát hoá sức mạnh tinh thần của quân đội mang “Hào khí Đông A”. Ba quân như hổ báo, khí thế hùng dũng nuốt trôi trâu (phóng đại, cường điệu). Câu 2,tác giả ngợi ca sức mạnh của quân đội đời Trần và tự hào về sức mạnh dân tộc. Tóm lại, hai câu đầu là hình tượng con người (tráng sĩ) lồng vào hình tượng quân đội đời Trần (dân tộc) thật đẹp, hấp dẫn, sảng khoái.  Đó là sự chân thực của thời đại, đất nước.II. ĐỌC - HIỂU BÀI THƠ:2) Nỗi lòng tác giả: “Công danh nam tử còn vương nợLuống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu”@ Câu 3: “Công danh nam tử còn vương nợ” (Cái chí) * Chí: Chí làm trai mang tinh thần, tư tưởng tích cực: lập công (để lại sự nghiệp), lập danh (để lại tiếng thơm)  Trở thành lí tưởng sống của trang nam nhi thời phong kiến. Công danh được coi như món nợ đời phải trả của kẻ làm trai. Có tác dụng cổ vũ con người từ bỏ lối sống tầm thường, cống hiến cho dân, cho nước để bất hủ cùng trời đất. Sự nghiệp công danh của cá nhân thống nhất với sự nghiệp chung lớn lao. Nguyễn Công Trứ từng khẳng định: “§· mang tiÕng ë trong trêi ®Êt Ph¶i cã danh g× víi nói s«ng”  Phan Bội Châu từng nói: “Lµm trai ph¶i l¹ ë trªn ®êi H¸ ®Ó cµn kh«n tù chuyÓn dêi” 2) Nỗi lòng tác giả:  @ Câu 4: “Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu” (Cái Tâm)*Tâm: Thể hiện ở nỗi “thẹn”. Phạm Ngũ Lão “thẹn” Vì: Nghe “chuyện Vũ hầu” (Vũ hầu: Gia Cát Lượng – có tài xây dựng sự nghiệp nhà Hán, bề tôi trung thành của Lưu Bị)  Phạm Ngũ Lão tự nhận bản thân chưa có tài mưu lược lớn như Gia Cát Lượng để trừ giặc cứu nước. Nói “thẹn” để noi gương người xưa cống hiến cho đất nước  Hùng tâm tráng chí của Phạm Ngũ Lão. Câu thơ đề cao cái đức, cái tâm của một vị tướng có nhân cách lớn. Vì thế mới có một Phạm Ngũ Lão được sử sách ghi chép.Vũ hầu (Gia Cát Lượng) Ví như, Nguyễn Khuyến đã từng “thẹn” với tấm lòng thanh cao của Đào Tiềm“Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào” Trong “Tỏ lòng”, Phạm Ngũ Lão “thẹn” vì chưa trả xong nợ nước  Nhân cách cao cả của Phạm Ngũ Lão chính là ở chỗ này. Tãm l¹i, h×nh ¶nh trang nam nhi ®êi TrÇn lµ vÎ ®Ñp cao c¶ cña con ng­êi mang lÝ t­ëng v× d©n, v× n­íc  LÝ t­ëng nµy sÏ lµ nguån ®éng viªn, tÊm g­¬ng s¸ng cho mäi thÕ hÖ thanh niªn ViÖt Nam häc tËp trong việc rÌn ®øc, luyÖn tµi ®Ó phông sù ®Êt n­íc h«m nay vµ m·i m·i mai sau.* Cñng cè:C©u1: H×nh ¶nh “hoµnh sãc” thÓ hiÖn điều gì?KhÝ thÕ sôc s«iT­ thÕ hiªn ngangLßng can ®¶mÝ chÝ m¹nh mÏC©u 2: Côm tõ “ KhÝ thÕ nuèt tr«i tr©u” ®­îc hiÓu lµ?KhÝ ph¸ch m¹nh mÏKhÝ ph¸ch hiªn ngangKhÝ ph¸ch l·o luyÖnKhÝ ph¸ch anh hïng * C©u 3: Bµi th¬ “ Tá lßng” gîi cho em c¶m nhËn ®­îc?Lý t­ëng cña ng­êi trai trÎ thêi TrÇn ý chÝ s¾t ®¸ cña con ng­êi thêi TrÇn¦íc m¬ c«ng hÇu, khanh t­íng thêi nhµ TrÇn ý nguyÖn vÒ sù hi sinh con ng­êi thêi TrÇn* C©u 4: C¶m høng chñ ®¹o qua hai c©u th¬ cuèi thÓ hiÖn ?Lý t­ëng c«ng danh¦íc m¬ vÒ cuéc sèng thanh b×nhTÊm lßng th­¬ng d©n tha thiÕtC¸i chÝ , c¸i t©m cña ng­êi anh hïng III. Tæng kÕt: Néi dung: Bµi th¬ thÓ hiÖn ®­îc c¶m høng yªu n­íc víi lý t­ëng vµ nh©n c¸ch cao c¶ mang hµo khÝ thêi ®¹i (Hµo khÝ §«ng A) NghÖ thuËt: Bµi th¬ ng¾n gän ,sóc tÝch , c« ®äng, bót ph¸p nghÖ thuËt hoµnh tr¸ng cã tÝnh sö thi, h×nh ¶nh giµu søc biÓu c¶m. VÎ ®Ñp hiªn ngang, hïng dòng cña ng­êi anh hïng kh«ng chØ cã vÎ ®Ñp ý chÝ mµ cßn cã c¸i “t©m” ®Ñp. Bµi th¬ cßn lµ lêi nh¾c nhë ®èi víi bËc nam nhi sèng trong thêi ®¹i ph¶i cã ý thøc cÇu tiÕn , x¶ th©n v× nghÜa lín ®iÒu ®ã cã ý nghÜa lín víi tuæi trÎ h«m nay vµ mai sau. Bµi tËp vÒ nhµ: Häc thuéc bµi th¬ “Tá lßng”: phiªn ©m , dÞch nghÜa  N¾m ®­îc néi dung nghÖ thuËt cña bµi ViÕt mét ®o¹n v¨n nãi lªn c¶m nhËn cña em vÒ “Hµo khÝ §«ng A” qua bµi th¬ “ Tá lßng” cña Ph¹m Ngò L·o? §äc , so¹n bµi “ C¶nh Ngµy hÌ” cña NguyÔn Tr·i theo c©u hái SGK, Trang 118,119 Một lần nữa kính chúc các thầy cô mạnh khỏe! Xin cảm ơn và mời các thầy cô cùng các em học sinh nghỉ!