Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 10 - Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt

*Đặc điểm ngôn ngữ nói:Là ngôn ngữ âm thanh,sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, mục đích trao đổi thông tin, tâm tư, tình cảm...+ Có vai nói- nghe(luân phiên vai nói- nghe)+Ngưòi nói có thể thay đổi lời nói căn cứ vào thái độ và phản ứng của người nghe, ít có điều kiện lựa chọn,gọt giũa các phương tiện ngôn ngữ.+ Người nghe phải tiếp nhận tức thời nên ít có điều kiện suy ngẫm. Phân tích kỹ.+Sử dụng các phương tiện hỗ trợ: nét mặt, cử chỉ, điệu bộ, giọng nói chầm bổng nhanh- chậm, chầm- bổng, mạnh - yếu, liên tục- ngắt quãng...Từ ngữ: Từ khẩu ngữ, địa phương,, tiếng lóng, các biệt ngữ, trợ từ, thán từ, từ đưa đẩy, chêm xen... Câu: câu tỉnh lược, rườm rà có yếu tố trùng lặp... H·y nªu nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ng«n ng÷ nãi?Tiếng viÖt: Phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹tNg­êi thiÕt kÕ: Phïng Träng VÜnhPh©n tÝch VD( SGK): ( Buổi trưa, tại khu tập thể X, hai bạn Lanvà Hùng gọi bạn Hương đi học)Hương ơi! Đi học đi!( im lặng)Hương ơi! Đi học đi! ( Lan và Hùng và Hùng gào lên)- Gì mà ầm ầm lên thế chúng mày! Không cho ai ngủ ngáy nữa à? ( tiếng một người đàn ông nói to)- Các cháu ơi, khẽ chứ! Để cho các bác ngủ trưa với !... Nhanh lên con. Hương ! ( tiếng mẹ Hương ôn tồn nhỏ nh)- Đây rồi, ra đây rồi!( tiếng Hương nhỏ nhẹ)- Gớm, chậm như rùa ấy !, Cô phê bình chết thôi( tiếng Lan càu nhàu)- Hôm nào cũng chậm. Lạch bà lạch bạch như vịt bầu!... ( tiếng Hùng tiếp lời)I. Ng«n ng÷ sinh ho¹t.1.Kh¸i niÖm ng«n ng÷ sinh ho¹t.-Cuộc hội thoại đó diễn ra trong không gian, thời gian nào?Không gian: Tại khu tập thể X Thời gian: buổi trưa. Các nhân vật giao tiếp là ai ? Quan hệ giữa họ như thế nào ?Nhân vật chính: (Lan, Hùng, Hương) quan hệ bạn bè,bình đẳng về vai giao tiếp. Nhân vật phụ:( bố Hương, mẹ Hưong) quan hệ ruột thịt hoặc quan hệ xã hội( vai bề trên lớn tuổi hơn Lan, Hùng, Hưong)Nội dung ,hình thức và mục đích cuộc hội thoại này là gì?- Nội dung: báo đến giờ đi học. Hình thức : gọi- đáp. Mục đích: Đến lớp đúng giờ quy định.Ngôn ngữ trong cuộc hội thoại có đặc điểm gì?- Sử dụng nhiều từ hô- gọi, tình thái:ơi, ®i, à, chứ, với, gớm, ấy, chết thôi...Sử dụng những từ ngữ thân mật suồng sã, khẩu ngữ:Chúng mày, lạch bà lạch bạch... Sử dụng câu ngắn, câu tỉnh lược: Hương ơi! ra rồi đây, hôm nào cũng chậm...Căn cứ kết quả phân tích cuộc thoại trên, hãy cho biết ngôn ngữ sinh hoạt là gì?Định nghĩa: Ngôn ngữ sinh hoạt là lời ăn tiếng nói hàng ngàydùng để thông tin, trao đổi ý nghĩ, tình cảm... Đáp ứng những nhu cầu trong cuộc sống.Nh÷ng ®Æc ®iÓm ë VD trªn em th­êng thÊy ë ®©u?§ã lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm th­êng thÊy trong ng«n ng÷ sinh ho¹t2. Các dạng biểu hiện của ngôn ngữ sinh hoạt. Ngôn ngữ sinh hoạt có những dạng biểu hiện nào?* Dạng nói: lời độc thoại, đối thoại* Dạng viết: ( nhật ký, hồi ký cá nhân, thư từ). Chú ý: Dạng lời nói tái hiện thể hiện trong các tác phẩm văn học. Đó là những mô phỏng các lời nói trong đời sống, nhưng đã được gọt giũa, biên tập và phần nào đó mang tính ước lệ, mang tính cách điệu có chức năng như các tín hiệu nghệ thuật .VD: lời nói của các nhân vẩt trong kịch, tuồng, chèo, truyện, tiểu thuyết... Ghi nhớ:Ngôn ngữ sinh hoạt là lời ăn tiếng nói hàng ngày, dung để thông tin ,trao đổi ý nghĩ, tình cảm... Đáp ứng những nhu cầu trong cuộc sống. Ngôn ngữ sinh hoạt chủ yếu thể hiện ở dạng nói, nhưng cũng có thể ở dạng viết. Trong văn bản văn học, lời thoại của nhân vật là dạng tái hiện, mô phỏng ngôn ngữ sinh hoạt hàng ngày.3. Luyện tập.Phát biểu ý kiến của mình về nội dung các câu sau.* Lời nói chẳng mất tiền mua, Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.“ Chẳng mất tiền mua”:ngôn ngữ là tài sản chung của cộng đồng,không mất tiền mua, ai cũng có thể sử dụng.“ Lựa lời”:Phải biết lựa chọn , dùng lời nói một cách có suy nghĩ, có ý thức, phải chịu trách nhiệm về lời nói của mình.“ Vừa lòng nhau”: Tìm ra tiếng nói chung, không xúc phạm nhau, không a dua theo những điều sai trái. Khuyên chúng ta nói năng thận trọng và có văn hoá.* Vàng thì thử lửa thử than, Chuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời.“ Chuông”: Là vật chất có thể gõ hoặc thử bằng các phương tiện cho kết quả rõ ràng.“Lời ngoan”:Phẩm chất năng lực không thể thử bằng các phương tiện vật chất như đo, gõ...mà phải “ thử lời”, tức là thông qua hoạt động giao tiếp bằng lời nói chúng ta có thể biết trình độ, nhân cách ,quan hệ...của người đó.  Đó là căn cứ để đánh giá người đó” ngoan” hay “không ngoan”“ Vàng”:là vật chất có thể thử bằng các phương tiện cho kết quả rõ ràng.  Đánh giá con người thông qua giao tiếp bằng lời. Trong đoạn trích dưới ngôn ngữ sinh hoạt được biểu hiện ở dạng nào?Em có nhận xét gì về việc dùng từ ngữ ở đoạn trích nàyĐoạn văn;Ông Năm Hên đáp:Sáng mai sớm, đi cũng không muộn.Tôi cần một người dẫn đường đếnao cá sấu đó.Có vậy thôi! Chừng một giờ đồnghồ sau là xong chuyện! Sấu ở ao giữa rừng, tôi bắt nhiều rồi. Bà con cứ tin tôi. Xưa nay, bị sấu bắt là người đi ghe xuồng hoặc ngồi rửa chén dưới bến, có bao giờ sấu rượt người ta giưa rừng mà ăn thịt ? Tôi đây không tài giỏi gì hết, chẳng qua là biết mưu mẹo chút ít, theo như người khác thì họ nói đó là bùa phép để kiếm tiền. Nghề bắt sấu có thể làm giầu được, ngặt tôi không mang thứ phú quới đó.... Cực lòng biết bao nhiêu khi nghe ở miền Rạch Giá, Cà Mau này có nhiều con rạch, ngã ba mang tên Đầu Sấu, Lưng Sấu, Bàu Sấu, sau này hỏi lại tôi mới biết đó là nơi ghê ghớm, hồi xưa lúc đất còn hoang. Rạch Cà Bơ He, đó là chỗ sấu lội nhiều, người Miên sợ không dám đi qua nên đặt tên như vậy, cũng như phá Tam Giang, truông nhà Hồ của mình ở ngoài Huế. Theo Sơn Nam, Bắt sấu rừng U Minh HạTrả lời:- Đoạn trích trên biểu hiện dưới dạng văn bản. Tác giả mô phỏng ngôn ngữ sinh hoạt ở vùng Nam Bộ,cụ thể là lời ăn tiếng nói của người dân chuyên bắt cá sấu. Cách mô phỏng này làm cho văn bản mang dấu ấn văn hoá địa phương, đồng thời khắc hoạ những đặc điểm riêng của nhân vật Năm Hên. - Dùng nhiều từ ngữ địa phương: quới, chén(bát). ngặt, nghe,rượt...* KiÓm tra, ®¸nh gi¸:a. Ng«n ng÷ sinh ho¹t lµ lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy.b. Ng«n ng÷ sinh ho¹t ®­îc dïng trong nh÷ng cuéc héi häp th¶o luËn.c. Ng«n ng÷ sinh ho¹t dïng ®Ó trao ®æi th«ng tin, ý nghÜ, t×nh c¶m... ®¸p øng nhu cÇu trong ®êi sèng. Trong nh÷ng nhËn xÐt d­íi ®©y nhËn xÐt nµo sai? Trong t¸c phÈm v¨n häc lêi tho¹i cña nh©n vËt lµ ë d¹ng nµo?a. D¹ng nãi.b. D¹ng viÕt.c. D¹ng lêi nãi t¸i hiÖn. Ng«n ng÷ sinh ho¹t tån t¹i ë d¹ng nµo?a. D¹ng nãi.b. D¹ng viÕt.c. D¹ng h×nh ¶nhd. C¶ d¹ng nãi vµ d¹ng viÕt.*Cñng cè bµi häc.Nắm ®­îc kh¸i niÖm ng«n ng÷ sinh ho¹t vµ c¸c d¹ng biÓu hiÖn.N©ng cao kü n¨ng ph©n tÝch vµ sö dông ng«n ng÷ theo phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t. HÕT Xin ch©n thµnh c¸m ¬n!