Bài giảng Hồn trương Ba da hàng thịt

LÖU QUANG VUÕ I. Tìm hiểu chung 1. T¸c gi¶ L­u Quang Vò (1948-1988) - Quª gèc ë е N½ng, sinh t¹i Phó Thä trong mét gia ®ình trÝ thøc. - Cuộc đời có nhiều thăng trầm - Lµ mét tµi năng ®a d¹ng - KÞch lµ ®ãng gãp ®Æc s¾c nhÊt víi nh÷ng vë g©y chÊn ®éng d­ luËn, có ảnh hưởng cả trong và ngoài nước Nhµ so¹n kÞch tµi n¨ng nhÊt cña nÒn VHNT VN hiÖn ®¹i Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh ( ảnh chụp năm 1975) Ngày 29-8-1988, Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ đã mất trong một tai nạn giao thông. + Tôi và chúng ta + Khoảnh khắc và vô tận + Mây trắng của đời tôi - Thơ: + Tiếng Việt Tác phẩm tiêu biểu: - Kịch: + Lời thề thứ 9 2. Vë kÞch Hån Tr­¬ng Ba, da hµng thÞt - Sáng tác 1981, công diễn 1984. - Từ cốt truyện dân gian, tác giả xây dựng một vở kịch nói hiện đại. - Đề tài, chủ đề: + Suy nghiệm về nhân sinh, hạnh phúc + Phê phán một số thói xấu trong xã hội đương thời + Thấp thoáng vấn đề triết học sâu sắc: mối quan hệ giữa vật chất và ý thức Nêu vài nét chính về vở kịch ? Nhan đề: ngầm chứa đựng một nghịch cảnh trớ trêu, một nghịch lí mang ý vị nhân sinh sâu sắc. Vị trí văn học sử: Một trong những vở kịch xuất sắc nhất của Lưu Quang Vũ. - Tóm tắt vở kịch Nam Tào, Bắc Đẩu tắc trách gạch sổ bừa tên người tới số chết ở trần gian là Trương Ba, rồi nói với Đế Thích xuống trần gian mà tìm người đánh cờ cho đỡ buồn. CẢNH 1 Trương Ba, một người làm vườn, hiền lành, nhân hậu đang đánh cờ với bạn. Tiên Đế Thích đến giải nước cờ hiểm, rồi kết bạn với Trương Ba, cho Trương Ba một bó hương, dặn nếu đốt hương, gọi tên thì ông sẽ xuống trần. Sau đó, Trương Ba chết đột ngột. CẢNH 2 CẢNH 3 Biết tin, Đế Thích, Nam Tào, Bắc Đẩu bàn nhau sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt cùng xóm vừa chết. Đế Thích dặn vợ Trương Ba đến dẫn chồng về. CẢNH 4 Hàng thịt đã chết bỗng sống dậy nhưng không nhận vợ con. Vợ Trương Ba đến, Trương Ba đòi theo về. Hai người vợ giành nhau. CẢNH 5 Trương Ba giờ đây thay đổi tính nết: ăn nhiều, uống rượu, cộc cằn, thô lỗ làm vợ, con, cháu rất buồn. Lí trưởng đến sách nhiễu, buộc Trương Ba phải ở nhà vợ hàng thịt, đến khuya mới được về. Ban ngày, Trương Ba ở nhà vợ hàng thịt, mổ lợn, được ăn uống no say, vợ hàng thịt ve vãn, Trương Ba cũng xiêu lòng, rồi giật mình, đau khổ. CẢNH 6 CẢNH 7 – ĐOẠN TRÍCH Trương Ba bị người thân xa lánh. - Bạn không đánh cờ nữa, vì nước cờ không còn trong sáng. - Vợ buồn đau, muốn bỏ đi, trả Trương Ba cho vợ hàng thịt. - Cháu nội dứt khoát không nhận ông nội. - Trương Ba đau đớn tranh luận với cái xác hàng thịt. Tóm tắt ý chính của đoạn trích ? - Trương Ba gọi Đế Thích xuống nói nỗi khổ của mình, tranh luận về lẽ sống chết. - Đế Thích đề nghị cho hồn Trương ba nhập vào xác cụ Tị vừa chết hoặc nhập vào xác Đế Thích. - Trương Ba quyết không nhập vào xác ai, xin được chết, trả xác cho hàng thịt. - Đế Thích chấp nhận và cho cu Tị sống lại. Ông quyết ở lại trần gian, vì chán thiên đình. - Hồn Trương Ba nhập vào cây cỏ trong vườn, vẫn nhìn thấy vợ, con. Cây cỏ tiếp tục mọc lên. MÀN KẾT 3. §o¹n trÝch VÞ trÝ: - TrÝch tõ c¶nh VII vµ ®o¹n kÕt cña vë kÞch. - Thuéc phÇn cao trµo vµ më nót trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kịch. b. Ý nghÜa: - Béc lé s©u s¾c nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét tõ bªn trong cña con ng­êi. - ThÓ hiÖn néi dung t­ t­ëng t¸c phÈm. S¬ l­îc c¶nh tr­íc ®o¹n trÝch Nh©n hËu, trong s¹ch, ngay th¼ng Uèng r­îu, ham b¸n thÞt, kh«ng mÆn mµ víi ch¬i cê Th« lç, phò phµng Thó vui tao nh·, trÝ tuÖ ch¬i cê víi n­íc ®i kho¸ng ho¹t Tró nhê thÓ x¸c dung tôc cña hµng thÞt Tr­¬ng Ba Tr­¬ng Ba ý thøc ®­îc ®iÒu ®ã nh­ng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt Mµn ®èi tho¹i gi÷a hånTr­¬ng Ba víi §Õ ThÝch Mµn kÕt KÕt cÊu 4 phÇn c. Kết cấu Mµn ®èi tho¹i gi÷a hånTr­¬ng Ba vµ x¸c hµng thÞt Mµn ®èi tho¹i gi÷a hånTr­¬ng Ba vµ ng­êi th©n Hồn Trương Ba tự nhận thấy không thể sống “hồn này xác nọ” Mọi người trong gia đình xa lánh-> Hồn Trương Ba tuyệt vọng Hồn và Xác đối thoại -> Hồn đau khổ, bế tắc Hồn Trương Ba gặp gỡ Đế Thích-> Đấu tranh để lựa chọn cách sống. -Nghệ thuật tạo xung đột kịch: liên hoàn và tăng cấp -Nghệ thuật tạo xung đột kịch liên hoàn và tăng cấp II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN Hướng dẫn đọc Đọc phân vai: Hồn Trương Ba: giọng đau khổ, bối rối Xác anh hàng thịt: giọng đắc thắng, tự tin Vợ Trương Ba: giọng từ tốn, chân quê Cái Gái: giọng cứng cỏi, hồn nhiên Lời dẫn của tác giả: giọng chậm rãi, gần với giọng kể chuyện 1. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt Hån Tr­¬ng Ba X¸c hµng thÞt Mục đích Cử chỉ Xưng hô Giọng điệu, vị thế Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3 Nhóm 4 THẢO LUẬN : Qua màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, hãy xác định : C¸c ph­¬ng diÖn Hån Tr­¬ng Ba X¸c hµng thÞt Cö chỉ, nét mặt Ta –Mày ->Khinh bØ, xem th­êng VÞ thÕ BÞ dån vµo thÕ bÞ ®éng-> T¹m thêi thua cuéc, trë l¹i vµo x¸c hµng thÞt N¾m thÕ chñ ®éng -> T¹m thêi th¾ng thÕ, buéc ®­îc hån Tr­¬ng Ba quy phôc m×nh. Môc ®Ých Phñ ®Þnh sù lÖ thuéc cña linh hån vµo x¸c thÞt. Kh¼ng ®Þnh linh hån lu«n trong s¸ng BÞt tai l¹i; Như tuyệt vọng ->UÊt øc, tøc giËn, bÊt lùc Phñ ®Þnh sù trong s¸ng, cao ®Ñp cña linh hån. Kh¼ng ®Þnh thÓ x¸c cã søc m¹nh ghª gím, cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn, lµm ¸t ®i linh hån cao khiÕt. L¾c ®Çu; Buồn rầu; Thì thầm; An ủi. -> Tá vÎ th­¬ng h¹i X­ng h« Tôi - Ông ->Ngang hµng th¸ch thøc Giäng ®iÖu GiËn d÷, khinh bØ, m¾ng má, ngËm ngïi thÊm thi¸ -> kh¸ng cù yÕu ít, ®uèi lý, tuyÖt väng. Khi ng¹o nghÔ th¸ch thøc, khi buån rÇu th× thÇm ranh m·nh, an ñi- >®Æt nhiÒu c©u hái ph¶n biÖn, lý lÏ gi¶o ho¹t. Hån Tr­¬ng Ba X¸c hµng thÞt Nhận xét chung KÕt qu¶:Trong cuéc ®èi tho¹i nµy, x¸c th¾ng thÕ. 2. ý nghÜa: - Thùc ra, ®©y lµ cuéc ®Êu tranh giữa vËt chÊt vµ ý thøc. Hai thø lu«n ®èi nghÞch song tån t¹i song song, kh«ng thÓ t¸ch rêi. Nh­ng vËt chÊt quyÕt ®Þnh ý thøc. Đo¹n ®èi tho¹i ®· phª ph¸n lèi sèng qu¸ thiªn vÒ tinh thÇn mµ quªn vËt chÊt. Ngoµi ra, hån cßn t­îng tr­ng cho phÇn ng­êi, x¸c lµ phÇn con. PhÇn con vµ phÇn ng­êi ph¶i hµi hßa nh­g phÇn con cã tr­íc nªn nã chiÕm ­u thÕ h¬n h¼n. Cao h¬n ®©y cßn lµ cuéc ®Êu tranh giữa c¸i dung tôc, tÇm th­êng vµ c¸i cao khiÕt. Trong cuéc sèng, ng­êi ta lu«n v­¬n tíi c¸i cao khiÕt song ph¶i tìm ®­îc m«i tr­êng thÝch hîp ®Ó nu«i d­ìng nã, kh«ng thÓ ®Ó nã trong th©n x¸c dung tôc ®­îc. 3. NghÖ thuËt: - KÕt hîp ®èi tho¹i ph©n th©n vµ ®éc tho¹i t¹o sù ®éc ®¸o cho vë kÞch ®ång thêi kh¾c häa s©u s¾c t©m lÝ nh©n vËt. - Hình ¶nh Èn dô: hån – x¸c cã ý nghÜa lín 2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân : Trước sự biến đổi của T.Ba Trước phản ứng của người thân Phản ứng của vợ ra sao ? Nguyên nhân ? THẢO LUẬN Phản ứng của con dâu ra sao? Nguyên nhân ? Phản ứng của cháu gái ra sao? Nguyên nhân ? Tâm trạng của T.Ba ra sao ? Nguyên nhân ? Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3 Nhóm 4 Buồn bã, đau khổ, muốn chết, bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịt Nhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước cảnh chồng chung Vẻ mặt : thẩn thờ, lặng ngắt như tảng đá. Cử chỉ : tay ôm đầu. Giọng điệu : nhẫn nhục, cầu cứu -> Vô cùng đau đớn, bế tắc. Hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn. Thông cảm và xót thương Quyết liệt và dữ dội Tâm hồn tuổi thơ trong sạch, không chấp nhận sự dung tục Ông bây giờ còn biết đến ai nữa !...đi biệt… để ông được thảnh thơi…với cô hàng thịt… Ông đâu còn là ông nữa ? Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy…mỗi ngày thầy một đổi khác dần, mất mát dần, tất cả cứ như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến nỗi có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa… Ông nội tôi chết rồi. Nếu ông nội tôi hiện về được, hồn ông nội tôi sẽ bóp cổ ông...lúc ông chiết cây cam, bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm ! Ông nội tôi đời nào thô lỗ, phũ phàng như vậy ! Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một khác So sánh với tâm trạng và thái độ của Trương Ba ở phần kết màn đối thọai với xác hàng thịt ? Màn đối thọai với xác hàng thịt: tuyệt vọng, bất lực, cam chịu, chấp nhận chung sống với xác thịt dung tục. Màn đối thọai với người thân : vô cùng đau đớn song kiên quyết, dứt khóat không sống chung với xác thịt dung tục. Đỉnh điểm của bi kịch : nhân vật không thỏa hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ, quyết liệt -> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục để tự hòan thiện nhân cách. -Nh÷ng c©u hái mang tÝnh tù vÊn “Nh­ng lÏ nµo ta l¹i chÞu thua mµy, khuÊt phôc mµy vµ tù ®¸nh mÊt m×nh? Nh­ng cã thËt lµ kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c?” -> Béc lé th¸i ®é quyÕt liÖt trong tranh ®Êu §i ®Õn kh¼ng ®Þnh døt kho¸t: “Kh«ng cÇn c¸i ®êi sèng do mµy mang l¹i! Kh«ng cÇn!” -> QuyÕt ®Þnh kh«ng chung sèng víi thÓ x¸c dung tôc cña hµng thÞt. * Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích : c. Mµn ®èi tho¹i víi ĐÕ ThÝch: H·y chØ ra sù kh¸c nhau trong quan niÖm cña Tr­¬ng Ba vµ §Õ ThÝch vÒ ý nghÜa sù sèng? Quan niÖm cña §Õ ThÝch Quan niÖm cña Tr­¬ng Ba Khuyªn Tr­¬ng Ba chÊp nhËn v× thÕ giíi vèn kh«ng toµn vÑn: “ D­íi ®Êt, trªn trêi ®Òu thÕ c¶” Kh«ng chÊp nhËn c¸i c¶nh ph¶i sèng bªn trong mét ®»ng bªn ngoµi mét nÎo, muèn ®­îc lµ m×nh “toµn vÑn” => §Õ ThÝch cã c¸i nh×n quan liªu hêi hît vÒ cuéc sèng con ng­êi nãi chung vµ víi Tr­¬ng Ba nãi riªng. Tr­¬ng Ba c­¬ng quyÕt tõ chèi - Kh«ng thÓ bªn trong mét ®»ng, bªn ngoµi mét nÎo ®­îc. T«i muèn ®­îc lµ t«i toµn vÑn… - Sèng nhê vµo ®å ®¹c, cña c¶i ng­êi kh¸c ®· lµ chuyÖn kh«ng nªn, ®»ng nµy ®Õn c¸i th©n t«i còng ph¶i sèng nhê anh hµng thÞt. ¤ng chØ nghÜ ®¬n gi¶n lµ cho t«i sèng, nh­ng sèng nh­ thÕ nµo thì «ng ch¼ng cÇn biÕt!. -> Thø nhÊt, con ng­êi lµ mét thÓ thèng nhÊt, hån vµ x¸c ph¶i hµi hßa. -> Thø hai, khi sèng nhê, sèng göi thì cuéc sèng Êy thËt v« nghÜa. ->Lßng tèt hêi hît ®Èy ng­êi kh¸c vµo nghÞch c¶nh, vµo bi kÞch ->Kh¸t väng m·nh liÖt cña con ng­êi trong cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng l¹i sù dung tôc, gi¶ t¹o ®Ó b¶o vÖ quyÒn ®­îc sèng toµn vÑn hîp víi lÏ tù nhiªn cïng sù hoµn thiÖn nh©n c¸ch. - Đế Thích định tiếp tục sửa sai của mình và của Tây Vương Mẫu bằng một giải pháp khác là cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị Trương Ba hình dung cuộc sống tiếp tục trong thân xác trẻ con với bao nhiêu rắc rối, phiền lụy hơn -> quyết định : + Yêu cầu Đế Thích dùng phép làm cho cu Tị sống lại. + Sẵn sàng chết vĩnh viễn, không muốn và không thể nhập vào thân xác của bất kì ai nữa. * Màn kết : Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận cái chết để linh hồn được trong sạch và hóa thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình. Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật muôn đời. Cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực đã chiến thắng. Lêi Tr­¬ng Ba: - T«i vÉn ë liÒn ngay bªn bµ ®©y, ngay trªn bËc cöa nhµ ta, trong ¸nh löa bµ nÊu c¬m, cÇu ao bµ vo g¹o, trong c¸i c¬i bµ ®ùng trÇu, con dao bµ giÉy cá… - Kh«ng ph¶i m­în th©n ai c¶, t«i vÉn ë ®©y, trong v­ên c©y nhµ ta, trong nh÷ng ®iÒu tèt lµnh cña cuéc ®êi, trong mçi tr¸i c©y c¸i G¸i n©ng niu… Lêi cña c¸i G¸i - Cho nã mäc thµnh c©y míi. ¤ng néi tí b¶o vËy. Nh÷ng c©y sÏ nèi nhau mµ lín kh«n. M·i m·i… => Ng«n ng÷ nh©n vËt nhÑ nhµng, s©u l¾ng giµu chÊt tr÷ t×nh, ®»m th¾m bay bæng. Mµn kÕt víi chÊt th¬ s©u l¾ng ®· ®em l¹i ©m h­ëng thanh tho¸t cho mét bi kÞch l¹c quan ®ång thêi truyÒn ®i th«ng ®iÖp vÒ sù chiÕn th¾ng cña c¸i ThiÖn, c¸i §Ñp vµ cña sù sèng ®Ých thùc. Bµi häc: Qua đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt, Lưu Quang Vũ muốn gửi tới người đọc thông điệp: Được sống làm người quý gía thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người phải luôn luôn biết đấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục, để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý. Néi dung III. TỔNG KẾT NghÖ thuËt: (®Æc s¾c trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn) Sự sáng tạo từ dân gian; việc sử dụng ngôn ngữ kịch… Sù phª ph¸n m¹nh mÏ, quyÕt liÖt vµ chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, bay bæng Sù kÕt hîp gi÷a tÝnh hiÖn ®¹i vµ c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng V. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúng c.CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ sù sèng: sèng ®óng lµ m×nh, trän vÑn víi gi¸ trÞ m×nh vèn cã vµ lu«n tù m×nh ®Êu tranh víi nh÷ng nghÞch c¶nh ®Ó hoµn thiÖn nh©n c¸ch vµ v­¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn cao quý. b.CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ phần hồn : Vì phần hồn sẽ giúp con người sống thanh cao, trong sáng, đẹp đẽ và chiến thắng tất cả những nghịch cảnh éo le của cuộc sống. a.CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ phần xác : Vì phần xác sẽ giúp con người tồn tại, để hưởng thụ tất cả những giá trị của cuộc đời ban tặng cho con người. Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là: Giả định Đế Thích cho Trương Ba được quyền sống ( không phải mượn ) trong xác hàng thịt hoặc hồn T.Ba nhập vào xác cu Tị và T.Ba đồng ý, theo em, cuộc sống của T.Ba sau đó sẽ ntn? Trình bày ý tưởng về những rắc rối xảy ra và viết một lớp bi kịch ngắn về điều đó. “Kịch của Lưu Quang Vũ không những đem hơi thở tươi rói của xã hội vào từng phân cảnh mà người xem còn tìm ra ở đấy chất sáng tạo đương đại trên từng vai diễn cũng như trong cách dàn dựng sân khấu.”