Bài giảng Bài 24 - Tiết 126: Nghĩa tường minh và hàm ý

Gi¸o viªn: NguyÔn ThÞ Hồng Líp 91 Trường THCS Quảng Minh Kiểm tra bài cũ: Liên kết là gì? Hãy xác định các phép liên kết được sử dụng trong các ví dụ sau? Cái mạnh của con người Việt Nam ta là sự cần cù, sáng tạo. Điều đó thật hữu ích (....) (Vũ Khoan) b) Những người yếu đuối vẫn hay hiền lành. Muốn ác phải là kẻ mạnh (Nam Cao) Phép thế Phép trái nghĩa Bµi 24 - TiÕt 126 TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I.Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý Xét ví dụ : ( SGK ,Trang 74,75) Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. ( Lặng lẽ Sa Pa - Nguyễn Thành Long) ? Vì sao anh thanh niên không nói thẳng điều đó với ông hoạ sĩ và cô gái? Vì ngại ngùng vì muốn che giấu tình cảm của mình ? Vậy theo em khi nào người ta sử dụng hàm ý? + Khi người nói không thể hoặc không muốn nói trực tiếp. + Không muốn bộc lộ cảm xúc hoặc tế nhị kín đáo bộc lộ cảm xúc của mình. + Không chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong câu nói của mình. ? Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không? Không chứa ẩn ý gì, câu này mang nghĩa tường minh Tiết 126 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý 1. Ví dụ 2. Kết luận - NghÜa t­êng minh: PhÇn th«ng b¸o ®­îc diÔn ®¹t trùc tiÕp b»ng tõ ng÷ trong c©u. - Hµm ý : + PhÇn th«ng b¸o tuy kh«ng ®­îc diÔn ®¹t trùc tiÕp trong c©u nh­ng cã thÓ suy ra từ những từ ngữ ấy TiÕt 126: NghÜa t­êng minh vµ hµm ý. ? Phân biệt nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý xem chúng giống và khác nhau như thế nào? Nghĩa tường minh Nghĩa hàm ý Giống Khác - Là nghĩa hiểu trực tiếp. - Là nghĩa phải suy ra từ những từ ngữ diễn đạt - Đều là nội dung thông báo của người nói Gửi đến người nghe. BAØI TAÄP TÌNH HUOÁNG Troáng vaøo lôùp ñaõ 10’ Cường môùi hôùt haûi chaïy vaøo. Thaày giaùo nhìn ñoàng hoà, noùi:…….. Yeâu caàu: Em haõy dieãn ñaït yù muoán noùi cuûa thaày baèng 2 caâu. Moät caâu coù nghóa töôøng minh, moät caâu duøng haøm yù. Höôùng giaûi: Nghóa töôøng minh: Em ñeán treã 10 phuùt roài ñaáy. Haøm yù: . Em coù ñoàng hoà khoâng? . Em bieát baây giôø laø maáy giôø khoâng? Bµi tập: §äc c¸c vÝ dô sau. Cho biÕt c¸c c©u in ®Ëm chØ mang nghÜa t­êng minh hay cßn chøa hµm ý? Em c¨n cø vµo ®©u ®Ó nhËn ra hµm ý? a) “Lao ®éng lµ quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n…” (§iÒu 55- HiÕn ph¸p 1992) b) MÑ nã ®©m næi giËn qu¬ ®òa bÕp do¹ ®¸nh, nã ph¶i gäi nh­ng l¹i nãi træng: - V« ¨n c¬m! Anh S¸u vÉn ngåi im, gi¶ vê kh«ng nghe(…)Con bÐ cø ®øng trong bÕp nãi väng ra: - C¬m chÝn råi! Anh còng kh«ng quay l¹i. (ChiÕc l­îc ngµ- NguyÔn Quang S¸ng) c) Cß kÌ bít mét thªm hai Giê l©u ng· gi¸ v©ng ngoµi bèn tr¨m. (TruyÖn KiÒu- NguyÔn Du) d) ThuyÒn vÒ cã nhí bÕn ch¨ng BÕn th× mét d¹ kh¨ng kh¨ng ®îi thuyÒn. (Ca dao) TiÕt 126: NghÜa t­êng minh vµ hµm ý. “Lao ®éng lµ quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n…” Mang nghÜa t­êng minh - V« ¨n c¬m! (Quy ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô lao ®éng cña c«ng d©n) TiÕt 126: NghÜa t­êng minh vµ hµm ý. Hµm ý - C¬m chÝn råi! Cß kÌ bít mét thªm hai Giê l©u ng· gi¸ v©ng ngoµi bèn tr¨m. (bÐ Thu muèn cha vµo ¨n c¬m nh­ng kh«ng muèn nh¾c l¹i c©u nãi lóc tr­íc, còng kh«ng muèn gäi tiÕng “ba”…) Hµm ý (lét trÇn b¶n chÊt con bu«n cña M· Gi¸m sinh…) (diÔn ®¹t b»ng hµnh ®éng, cö chØ cña nh©n vËt. . .) (diÔn ®¹t b»ng tõ ng÷. . .) ThuyÒn ơi cã nhí bÕn ch¨ng BÕn th× mét d¹ kh¨ng kh¨ng ®îi thuyÒn. (thÓ hiÖn t×nh c¶m cña nh©n vËt tr÷ t×nh . . .) Hµm ý (diÔn ®¹t b»ng h×nh t­îng thuyÒn, bÕn. . .) Hoàn cảnh sử dụng tường minh và hàm ý: + trong văn bản nghệ thuật và giao tiếp hàng ngày thì có thể sử dụng cả nghĩa tường minh và hàm ý. + Trong văn bản hành chính công vụ và văn bản khoa học chỉ sử dụng nghĩa tường minh. Tiết 126 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý Hai đặc tính của hàm ý: - Hàm ý có thể giải đoán được: Người nghe có năng lực thì có thể đoán ra hàm ý trong lời nói có chứa hàm ý. Hàm ý có thể chối bỏ được: Người nói luôn luôn có thể chối bỏ rằng họ không thông báo hàm ý nào đó trong lời nói của mình, tức là người nói có thể không chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong lời nói của chính họ. II/ Luyện tập 1. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi. Trời ơi chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - OÂ! Coâ coøn queân chieác muøi soa ñaây naøy! Anh thanh nieân vöøa vaøo, keâu leân.Ñeå ngöôøi con gaùi khoûi trôû laïi baøn, anh laáy chieác khaên tay coøn vo troøn ñeán traû cho coâ gaùi. Coâ kó sö maët ñoû öûng, nhaän laïi chieác khaên vaø quay voäi ñi. Tiết 126. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II LUYỆN TẬP Bài tập 1.a(75): Câu nào trong đoạn trích trên cũng cho thấy ông họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy? Câu “Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy” cho thấy nhà họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên. Cụm từ “tặc lưỡi” giúp em nhận ra điều ấy. Đây là cách dùng “hình ảnh” để diễn đạt ngôn ngữ nghệ thuật. Bài tập 1.b(75): Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan đến chiếc khăn mùi soa? Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái liên quan đến chiếc khăn mùi soa là: + Mặt đỏ ửng(ngượng) + Nhận lại chiếc khăn(không tránh được) + Quay vội đi(quá ngượng) Qua các hình ảnh này, có thể thấy cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì định kín đáo để lại chiếc khăn làm kỉ niệm cho người thanh niên, thế mà anh lại thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại. Thực ra cô ngượng vì ông họa sĩ dày dạn kinh nghiệm và tinh tế sẽ nhận ra tất cả. Bài tập 2(75): Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích : - Câu in đậm là “Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá.” Hàm ý là “Ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy, hãy pha nước chè và mời ông ấy uống đi.” Bài tập 4(76): Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn “Làng” của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao? “- Hà, nắng gớm, về nào...” Là câu nói lảng sang chuyện khác, không chứa hàm ý. b) “- Tôi thấy người ta đồn...” Là câu nói dở dang, chưa hết ý, câu bỏ lửng không chứa hàm ý gì. Cần phân biệt rõ sự khác nhau giữa hàm ý và câu nói lảng (nói tránh sang chuyện khác để tránh đề tài đang bàn vì một lí do tế nhị nào đó; còn nói lửng là đang nói thì bị người khác cắt ngang hoặc không muốn nói hết câu) Bài tập vận dụng: Hãy viết một đoạn đối thoại trong đó có sử dụng nghĩa tường minh hoặc nghĩa hàm ý.