Kế hoạch bài dạy Lịch sử 7 - Chủ đề: Đại Việt dưới thời Trần - Năm học 2020-2021

Ngày soạn :22/11/2020 CHỦ ĐỀ : ĐẠI VIỆT DƯỚI THỜI TRẦN ( Gồm 8 tiết: Từ tiết: 22,23,24,25,26,27,28,29) A/ Căn cứ xây dựng chủ đề bài học: - Căn cứ vào kế hoạch dạy học và nội dung điều chỉnh theo cv 3280 và cv 719. - Chủ đề có nhiều nội dung xâu chuổi về sự kiên lịch sử từ sự hình thành, cũng cố,các cuộc k/c và tình hình kinh tế văn hóa nhằm tạo nên bài dạy theo chủ đề theo tính mạch lạc, thống nhất. B/ Dự kiến thời gian: Chủ đề thực hiện trong 8 tiết từ tiết 22,23,24,25,26,27,28,29. C/ Môc tiªu chung: 1.Kiến thức: Giúp học sinh hiểu: - Nguyên nhân làm cho nhà Lý sụp đổ và nhà Trần được thành lập . Sự thành lập nhà Trần là cần thiết cho đất nước và xã hội Đại Việt lúc bấy giờ. Việc nhà Trần thay nhà Lý đã góp phần củng chế độ quân chủ trung ương tập quyền vững mạnh thông qua việc sửa đổi ,bổ sung thêm pháp luật thời Lý. - Những nét chính về tình hình quân đội thời Trần - Những nét chính về sự phục hồi và phát triển kinh tế thời Trần - Sức mạnh của quân Mông Nguyên và âm mưu quyết tâm xâm lược của Mông Cổ - Hiểu được sự chuẩn bị kháng chiến của nhà Trần và tiến hành kháng chiến chống quân Mông cổ:Những trận đánh quyết định như ở Đông Bộ Đầu. - Nhờ những chính sách, biện pháp tích cực của vương triều Trần và tinh thần lao động cần cù của nhân dân ta, nền kinh tế ,xã hội của Đại Việt được phục hồi và phát triển nhanh chóng, góp phần xây dựng quốc gia Đại Việt ngày càng cường thịnh. 2.Tư tưởng: - Bồi dưỡng cho HS tinh thần đấu tranh bất khuất chống áp bức bóc lột và tinh thần sáng tạo trong xây dựng đất nước,lòng căm thù quân xâm lược, lòng yêu nước,niềm tự hào và tự cường dân tộc,biết ơn các anh hùng dân tộc vànhững thế hệ tiền bối. 3.Kĩ năng: - Biết sử dụng bản đồ,biết phân tích,so sánh,đối chiếu về sự chuẩn bị kháng chiến. Của nhà Trần với thời khác 4. Giáo dục ANQP: - Nhấn mạnh nghệ thuật quân sự của Lý Thường Kiệt và tinh thần chiến đấu chống giặc ngoại xâm anh dũng của nhân dân ta. .- Những nét chính về văn hoá thời Trần: Đời sống văn hóa, văn học,Gd và khoa học kỹ thuật, nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc. góp phần xây dựng quốc gia Đại Việt ngày càng cường thịnh 5. Phát triển năng lực: - Năng lực giải quyết vấn đề: biết kết hợp các kiến thức cơ bản về các thời kỳ lịch sử . - Năng lực sử dụng lược đồ để trình bày diễn biến sự kiện lịch sử. D/ Bảng mô tả: III. XÁC ĐỊNH VÀ MÔ TẢ CÁC MỨC ĐỘ YÊU CẦU Nội dung Nhận biết Thông hiểu Vận dụng thấp Vận dụng cao chủ đề I. Sự thành - Biết được vị - Hiểu được - Vẽ được sơ đồ - Nhận xét lập nhà Trần vua cuối cùng hoàn cành thành bộ máy Nhà được tình hình và củng cố chế của nhà Lý. lập nhà Trần. nước thời Trần. kinh tế thời độ phong kiến - Biết được tên - Hiểu được - Nhận xét được Trần trước và tập quyền gọi của luật chính sách quân giữa bộ Quốc sau cuộc pháp thời Trần. đội của nhà triều hình luật kháng chiến chống quân - Biết được tổ Trần. thời Trần với bộ Hình thư thời Mông – chức trong quân Nguyên. đội nhà Trần. Lý. II. Cuộc - Biết được - Hiểu được Trình bày kháng chiến trước khi xâm mục đích của được những chống ngoại lược Đại Việt, quân Mông Cổ đóng góp của xâm của nhà tướng Mông Cổ xâm lược Đại Trần Quốc Trần đã sai sứ giả ba Việt. Tuấn trong ba lần đưa thư đe - Hiểu được lần kháng dọa và dụ hàng những sự kiện chiến chống vua Trần. thể hiện ý chí quân Mông – - Biết được quyết chiến của Nguyên. quyết tâm của quân dân thời nhà Nguyên Trần chống xâm lược Đại quân xâm lược Việt lần thứ ba. Nguyên lần thứ hai. III. Tình hình - Biết được tình - Hiểu được sự Nhận xét được So sánh được kinh tế, văn hình kinh tế thời khác nhau về mức độ khác sự khác nhau hóa thời Trần Trần sau chiến địa vị giữa các nhau về sự phân về phát triển tranh. tầng lớp trong hóa các tầng lớp tôn giáo giữa xã hội thời Trần. xã hội dưới thời thời Trần với Trần so với thời thời Lý. Lý. IV. BIÊN SOẠN CÁC CÂU HỎI/BÀI TẬP E/ CHUÂN BỊ: 1.GV:- Soạn bài -Bảng phụ vẽ sơ đồ chính quyền thời Trần. -Bản đồ kháng chiến chống quân xâm lược Mông-Nguyên lần 2, -VB: "Hịch tướng sĩ" của Trần Quốc Tuấn 2. HS: Tìm hiểu bài theo SGK G/ Hoạt động dạy học. 1. ổn định lớp. 2. Bài cũ: (Kết hợp trong bài mới) 3. Bài mới. HOẠT ĐỘNG 1: .SỰ THÀNH LẬP NHÀ TRẦN VÀ CŨNG CỐ CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN TẬP QUYỀN Hoạt động của thầy- trò Nội dung bài học 1.Nhà Trần thành lập H:Đọc sgk. a.Nhà Lý sụp đổ. ?Nhà Lý được thành lập từ năm nào? - 1009 Lý Công Uẩn lên ngôi, trải qua 8 đời vua:Thái tổ, Thái Tông, Thánh Tông, Nhân Tông, Thần Tông, Anh Tông, Cao Tông, Huệ Tông. ?Nguyên nhân nào dẫn tới sự suy yếu của triều Lý? - Cuối XII vua, quan lo ăn chơi sa đoạ, không chăm lo đến đời sống, sản xuất nhân dân. G:Huệ Tông cuối đời say khướt ngủ cả -Lụt lội, hạn hán, mất mùa- nhân dân cực ngày, không quan tâm đến triều chính, khổ. vua không có con trai có hai cô công chúa. Chị là Thuận Thiên công chúa gả cho Trần Liễu. Em là: Chiêu Thánh Tông công chúa lên 7 tuổi được lập thái tử, sau đó 10/1224 Lý Huệ Tông đi tu ở chùa chân Giao. Lợi dụng tình hình ấy quan lại nổi dậy tranh chấp quyền hành, bóc lột nhân dân... GV; y/c HS theo dõi phần chữ nhỏ “bấy giờ...nghĩ đến việc gì-> hết”. ? Tình hình nước ta cuối thời Lý? - Phong kiến địa phương nổi dậy, triều Lý suy yếu. - Giặc phương Nam ->cướp phá. - 12/1226 Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. ? Nhà Trần được thành lập trong hoàn - Nhà Trần thành lập. cảnh lịch sử như thế nào? - Lý suy yếu, bất lực- ngoại xâm ? Em có suy nghĩ gì về việc nhà Trần lên thay nhà Lý? - Hợp quy luật lịch sử G:Sơ lược chuyển ý. b.Nhà Trần củng cố chế độ phong kiến tập G:Giải thích “tập quyền”. quyền. H:Đọc sgk. ? Sau khi nắm chính quyền nhà Trần đã làm gì để cứu vãn tình thế? - Dẹp nội loạn, xây dựng nhà nước mới ? Bộ máy nhà nước đợc tổ chức như thế - Bộ máy nhà nước được tổ chức theo chế độ nào? quân chủ trung ương tập quyền gồm 3 cấp: *Trung ương. + Triều đình - Vua- Thái Thượng Hoàng. + Các đơn vị hành chính trung gian - Quan văn, quan võ, quan chuyên trách. + Các cấp hành chính cơ sở - Quốc sử viện: chuyên viết sử. - Hà đê sử-: đê điều - Đồn điền sử- khai hoang. - Khuyến nông sử : phát triển sản xuất - Thái y viện: chữa bệnh trong cung *Địa phương: ? Tại sao giao chức vụ quan trọng cho người trong họ nắm giữ? - Chuyên quyền dòng họ GV: Có nhiều nhân vật nổi tiếng thời Trần: Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi Bộ sử đầu tiên: Đại Việt sử kí . Nhà sử học Lê Văn Hưu. ?So với bộ máy nhà nước thời Lý bộ máy nhà nước thời Trần có đặc điểm gì khác? - Vua nhường ngôi cho con, sớm tự xưng là thái thượng hoàng. - Người trong họ nắm chức vụ quan trong. - Có thêm cơ quan chuyên trách. - Cả nước chia thành 12 lộ -> Quy củ, chặt chẽ, tập trung quyền trong tay họ. - Quy củ, chặt chẽ G:Sơ lựơc chuyển ý. -Tập trung quyền lực hơn. H:Đọc sgk. ? Bộ Quốc Triều hình lật có đặ điểm gì? c.Pháp luật thời Trần. G:Những lúc vua đi thăm các địa phương nhân dân có thể đón rước, xin vua đứng lại để xét xử một vụ kiện oan. G:Mối quan hệ giữa vua và nhân dân tuy có cách biệt song chưa sâu sắc. ? Luật thời Trần và thời Lý có gì giống - Ban hành bộ luật mới "Quốc triều thông và khác nhau? chế", sửa chữa và bổ sung thành "Quốc triều - Kế thừa, phát triển cao hơn hình luật". + Xác định lại những điều luật thời Lý. + Quy định cụ thể việc mua bán ruộng đất. - Đặt sơ quan thẩm hình viện để xử kiện. - Đặt chuông lớn xin vua xét xử. 2. Nhà Trần xây dựng quân đội và phát H:Đọc sgk. triển kinh tế G:Ngay khi vừa mới thành lập nhà Trần nhanh chóng ổn định tình hình chính trị, a.Quân đội xã hội, xây dựng chính quyền mới, mặt khác xây dựng tỏ chức lại lực lượng quân đội, củng cố quốc phòng. - Quân đội của nhà Trần gồm các cấm quân ? Quân đội nhà Trần được tổ chức như và quân ở các lộ thế nào? GV: Cấm quân: đạo quân bảo vệ kinh thành, triều đình, và chỉ chọn trai tráng khoẻ mạnh ở quê hương nhà Trần - Quân các lộ: ở đồng bằng gọi là chính binh, ở miền núi gọi là phiên binh ? Tại sao nhà Trần chỉ kén chọn những thanh niên khoẻ mạnh ở quên hương họ Trần để tuyển vào cầm quân? - Tăng độ tin cậy, bảo vệ vua, kinh đô +Chính sách “ngụ binh ư nông”. ? Quân đội nhà Trần còn được tuyển +Chủ trương “quân cốt tinh nhuệ không cần chọn theo chính sách và chủ trương nhiều”. nào? - Đoàn kết, học binh pháp, luyện tập võ nghệ. ? Bên cạnh việc XD quân đội, nhà Trần đã làm gì để củng cố quốc phòng? -Tăng cường tuần tra, cử tướng giỏi canh giữ G:Trong nhân dân lò vật, lò võ mở ở nơi hiểm yếu. khắp nơi. H:Quan sát H27 . ? Em có nhận xét gì về H27. ? Em thấy quân đội thời Trần có gì giống và khác quân đội thời Lý? *Giống: - 2Bộ phận. - Chính sách ngụ binh ư nông. *Khác: - Tuyển cấm quân quê họTrần. -“Cốt tinh nhuệ, không cần đông rèn luyện võ nghệ, học binh pháp”. =>Lực lượng quân đội vững manh hơn. => Lực lượng quân đội vững manh hơn. b. Phục hồi và phát triển kinh tế. G:Sơ kết chuyển ý. *Nông nghiệp: H:Đọc sgk. - Chú trọng khai hoang, đắp đê, nạo vét kênh ? Nhà Trần đã làm gì để phát triển kinh mương. tế nông nghiệp? ->Kinh tế phát triển nhanh chóng. G:Cử chức quan Hà đê sử, chuyên trách đê điều. ? Em có nhận xét gì về chủ trương phát triển nông nghiệp thời Trần? - Đây là chủ trương đúng đắn phù hợp tình hình đất nước ta, phù hợp với lòng dân, đảm bảo tưới tiêu thuận lợi ->kinh tế phát triển nhanh chóng *Thủ công nghiệp. H:Đọc chữ nhỏ sgk” về thủ công - Xưởng thủ công nhà nước: Gốm, dệt, vũ nghiệp”. khí. ? Em hãy kể tên các nghề thủ công - Trong nhân dân: Dệt, gốm, đúc đồng, lamg truyền thống trong nhân dân. giấy, khắc ván in... H28 ấm gốm. ? Em có nhật xét gì về sản phẩm thủ công nghiệp? *Thương nghiệp: ? Em có nhận xét gì về thủ công nghiệp - Chợ ở nhiều nơi. thương nghiệp nước ta thời Trần TK - Thăng Long 61 phố phường. XIII? - Buôn bán tấp nập ở các cửa biển:Hội - Thủ công nghiệp phát triển mạnh, Thống-Nghệ An, Vân Đồn- Quảng Ninh, Hội nhiều ngành nghề, trình độ cao, buôn Triều-Thanh Hoá. bán lưu thông H:Đọc chữ nhỏ sgk. HOẠT ĐỘNG 2: CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG GIẶC NGOẠI XÂM DƯỚI THỜI TRẦN Hoạt động của thầy- trò Nội dung bài học H:Đọc sgk. 1.Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống G: Xác định vị trí Mông Cổ trên bản quân xâm lược Mông Cổ ( 1285) đồ và gt. a.Âm mưu xâm lược Đại Việt của quân Mông -Từ xưa các bộ lạc Mông Cổ sống du Cổ. mục ở vùng Thảo Nguyên. Đầu XIII nhà nước phong kiến Mông Cổ được thành lập đem quân xâm lược khắp nơi và xây dựng thành một đế quốc rộng lớn từ Thái Bình Dương đến Bắc Hải. Người xưa nhận xét “vó ngựa của quân Mông Cổ đi đến đâu thì thành luỹ tan hoang, cỏ cây không mọc được đến đó”. H: Quan sát H29. ? Em có nhận xét gì về quân đội Mông Cổ qua H2? - Quân đội rất lớn mạnh có tổ chức, trang bị tốt G: “Đi thì như trên trời xuống, chạy thì nhanh như biến vào không trung, lực lượng đông, mạnh tổ chức huấn luyện quy củ, trang bị vũ khí”. ? Với lực lượng quân đội mạnh như vậy quân Mông Cổ đã làm gì? ? Vì sao chúng cho quân xâm lược Đại - Vua Mông Cổ cho quân XL Đại Việt Việt trước? ? Trước khi kéo vào nước ta, tướng -> Đánh lên phía nam TQ, thực hiện kế hoạch MC đã làm gì? gọng kìm tiêu diệt Nam Tống - Trước khi đem quân xâm lược Đại Việt chúng cho sứ giả đem thư dụ vua Trần đầu hàng- vua Trần bắt trói sứ giả nhốt vào ngục tối. ? Vua Trần đã làm gì khi các sứ giả MC đến? - Bắt tống giam vào ngục ? Em có suy nghĩ gì về thái độ của vua Trần qua hành động này? - Tỏ thái độ kiên quyết đánh giặc, không hề run sợ trước kẻ thù dù rất mạnh. GV: Chuyển ý ? Khi được tin quân MC XL nước ta b.Nhà Trần chuẩn bị và tiến hành kháng vua Trần đã làm gì? chiến chống quân Mông Cổ. ? Nhà Trần đã ở vào tư thế như thế Nhà Trần chuẩn bị: nào? - Vua Trần ban lệnh sắm sửa vũ khí, quân đội - Hoàn toàn chủ động ngày đêm luyện tập G:Dùng lược đồ gt kí hiệu, gt diễn biến... Giặc theo đường sông Thao-> Bạch Diễn biến: Hạc -> Bình Lệ Nguyên. Tai đây vua Trần đích thân chỉ huy trận đánh quyết liệt diễn ra. -Giặc vào Thăng Long vắng lặng. ->Sứ giả chết-> giặc tàn phá Thăng Long, giết người cướp của. -Vua Trần lo lắng->Trần Thủ Độ “đầu thần chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo”. -> Giặc khó khăn, thiếu lương thực. ? Em hãy thuật lại diễn biến trận đánh trên lược đồ. - 1/1258, 3 vạn quân Mông -> xâm lược nước H:Nhận xét. ta. ? Em hiểu như thế nào về câu nói của - Giặc mạnh ta rút khỏi Thăng Long làm vườn thái sư Trần Thủ Độ? không nhà trống. - Ý chí quyết tâm đánh giặc, làm an - Giặc khó khăn, ta phản công thắng ở Đông tâm vua Trần Bộ Đầu. ? Vì sao quân Mông Cổ mạnh mẽ vẫn - 29/1/1258 Giặc rút khỏi Thăng Long bị truy bị ta đánh bại? kích-> tháo chạy ?Ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến. ->Kháng chiến kết thúc. ?Bài học lịch sử của cuộc kháng chiến. ? Bài học lịch sử của lháng chiến. c) Nguyên nhân thắng lợi: G:Sơ kết- dặn dò H... Đoàn kết, quyết tâm quân dân cách đnáh thông minh tránh mạnh đánh chỗ yếu, chớp thời cơ. d)Ý nghĩa: Nhân dân tinh thần phấn khởi. 2.Cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân xâm lược Nguyên ( 1285) a. Âm mưu xâm lược Chăm Pa và Đại Việt của nhà Nguyên. G:Giảng sgk +lược đồ. - Sau khi thống trị hoàn toàn TQ, vua Nguyên ? Vua Nguyên ráo riết xâm lược ráo riết chuẩn bị XL Đại Việt và Cham-pa Cham- Pa và Đại Việt nhằm mục đích gì? - Làm cầu nối thôn tính các nước phía -1283, 10 vạn Nguyên- Toa Đô tấn công Chăm nam TQ Pa-> thất bại. ? Vì sao nhà Nguyên lại đánh Cham- Pa trước khi đánh Đại Việt? - Làm bàn đạp tấn công vào Đại Việt ? Kế họach của giặc có thực hiện được không? Vì sao? G:Sơ kết chuyển ý. H: Đọc sgk. b. Nhà Trần chuẩn bị kháng chiến. ? Biết tin vua Nguyên đánh Cham-Pa -Vua Trần triệu tập hội nghị Bình Than bàn kế làm bàn đạp tấn công Đại Việt- vua đánh giặc. Trần đã làm gì? -Trần Quốc Tuấn- chỉ huy cuộc kháng chiến GV: Y/c HS chú ý vào đoạn in “Hịch tướng sĩ” ->khích lệ tinh thần kháng nghiêng chiến. ? Em có suy nghĩ gì về tấm gương yêu nước của Hoài Văn Hầu- Trần Quốc -Năm 1285 các bô lão có uy tín trong nước về Toản? dự hội nghị Diên Hồng. - Tuổi trẻ, trí lớn, lòng yêu nước quyết tâm bảo vệ tổ quốc GV đọc đoạn"Hịch tướng sĩ" “Ta cùng các ngươi...” “Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa chỉ căm tức rằng chưa xả thịt, lột da, nuốt gan, uống máu quân thù”. ? Qua đoạn trích trên em thấy Hịch Tướng Sĩ có ý nghĩa gì? G:Hưng đạo đại vương Trần Quốc Tuấn, con của An Sinh Vương Trần Liễn là danh nhân kiệt xuất của dân tộc đồng thời là danh nhân quân sự cổ kim của thế giới. Ông là một trong 10 đại nguyên soái quân sự của thế giới do Hoàng Gia Anh công bố 1984. Từ nhỏ ông đã hội tụ đủ tài văn võ biết dùng người tài, thương yêu binh lính, ông là bậc tướng tru cột của triều đình gồm đủ đức tài “nhân, nghĩa, trí, tín, dũng”. Trước khi mất vua Anh Tông đến hỏi thăm ông trăng trối “thời bình phải khoan thư sức dân làm kê sâu dễ bền gốc, đó là thượng sách giữ nước”. Ngày 20/8/1300 ông qua đời thi hài ông được hoả táng thu vào bình đồng chôn trong khu vườn An Lộc đất san phẳng. Triều đình phong ông là “hưng đạo Đại Vương” lập đền thờ ở Vạn Kiếp- Chí Linh. ? Hội nghị Diên Hồng có tác dụng gì cho cuộc kháng chiến? =>Ý chí quyết tâm đánh giặc. - Là hội nghị thẻ hiện ý chí tập trung - Quân đội tập trận ở Đông Bộ Đầu. của nhân dân Đại Việt - Nhân dân sẵn sàng chiến đấu. ? Việc thích 2 chữ "Sát thát" có ý - Binh sĩ thích vào cánh tay 2 chữ Sát thát”. nghĩa gì? - Quyết tâm giết giặc Mông Cổ. G: Dùng lược đổ gt. c.Cuộc kháng chiến bùng nổ và thắng lợi. G:Ta đánh -> lui. - 1/1285 khoảng 50 vạn quân Nguyên do Thoát Nghe tin Trần Quốc Tuấn sau 1 vài Hoan chỉ huy-> xâm lược ta. trận quyết chiến với giặc đã cho quân - Ta lui về Vạn Kiếp-> Thăng Long-> Thiên về Vạn Kiếp để bảo toàn lực lượng, Trường thực hiện chủ chương “vườn không vua Trần lo lắng hỏi Trần Quốc Tuấn nhà trống” để bảo toàn lực lượng đã khảng khái trả lời: “Nếu bệ hạ muốn hàng giặc thì trước hãy chém đầu thần rồi hãy hàng”. ? Em có liên hệ gì với câu nói của Trần Thủ Độ trong cuộc kháng chiến lần 1? - Rất bình tĩnh tự tin, thể hiện lòng quyết tâm, tinh thần chiến đấu đến - Cùng 1 lúc Toa Đô từ Cham-Pa đánh ra Nghệ cùng không sợ hi sinh, gian khổ An, Thanh Hoá, Thoát Hoan tấn công xuống G: - Thoát Hoan -> Thăng Long trống phía nam hòng tạo thế gọng kìm tiêu diệt quân vắng chúng dựng doanh trại phía bắc ta sông Nhị. - Toa Đô Nam từ Cham-pa đánh lên Nghệ An- Thanh Hoá. - Tạo thành hai gọng kìm. - Một số quý tộc Trần hàng giặc. - Một số người bị bắt. ? Ta đã giải quyết tình thế khó khăn đó ra sao? - Ta rút lui, củng cố lực lượng, chuẩn - Giặc rút về Thăng Long cố thủ -> gặp khó bị phản công. khăn. ? Em hãy thuật lại diễn biến của cuộc -5/1285 ta phản công giành thắng lợi ở Tây kháng chiến trong những tháng đầu Kết, Hàm Tử, bến Chương Dương. năm 1285. G: Trần Bình Trọng “ta thà làm ma nước Nam còn hơn là làm vương đất Bắc”. Giai đoạn : Trần Ích Tắc hàng giặc. An Tư công chúa- vợ Thoát Hoan dò - Kết quả: Giặc phần bị chết, phần còn lại rút la tình hình giặc. chạy về nước, Thoát Hoan chui vào ống đồng ? Không thực hiện được âm mưu bắt về nước, Toa Đô bị chém đầu sống vua Trần, Thoát Hoan đã làm gì? - Khó khăn, thiếu thốn. -Thoát Hoan chui vào ống đồng Toa Đô bị chém đầu- Tây kết: “Chương Dương cướp giáo giặc Hàm Tử bắt quân thù Thái bình nên gắng sức - Cách đánh: Vừa đánh vừa lui, chờ thời cơ Non nước ấy ngàn thu”. phản công, "vườn không nhà trống” lấy ít địch ? Hãy nêu cách đánh giặc lần 2. nhiều. - Vừa đánh vừa lui, chờ thời cơ phản công, vườn không nhà trống” lấy ít địch nhiều. -> Thắng lợi vẻ vang G: Hai lần thất bại-> Nguyên tức giận quyết định đình chỉ cuộc xâm lược Nhật Bản để tập trung lực lượng đánh Đại Việt-> quyết tâm thắng lợi. H:Đọc chữ nhỏ “trong lần xâm lược... khinh thường”. ? Nhà Nguyên chuẩn bị xâm lược Đại 3.Cuộc kháng chiến lần thứ ba chống quân Việt lần thứ ba như thế nào? xâm lược Nguyên( 1287-1288) - Đình chỉ cuộc xâm lược Nhật Bản-> a.Nhà Nguyên xâm lược Đại Việt. Đại Việt. -Lần thứ ba xâm lược Đại Việt. Vua Nguyên căn dặn con “không Vua Nguyên: được...khinh thường” cử tướng giỏi. +Huy động 30 vạn quân. ? Em có suy nghĩ gì về lực lượng của +Hàng trăm thuyền chiến. nhà Nguyên trong cuộc xâm lược Đại +Đoàn thuyền lương Việt lần 3? - Tướng – giỏi - Cuối 12/1287 quân Nguyên ồ ạt tiến vào - Quân- đông nước ta: - Vũ khí- mạnh +Quân bộ- Thoát Hoan-> Lạng Sơn-> Bắc - Lương thảo- đầy đủ Giang-> Vạn Kiếp. =>Chu đáo, kĩ lưỡng. +Quân thuỷ- Ô Mã Nhi-> Vạn Kiếp. ? Hai lần xâm lược trước giặc bị thất bại nguyên nhân lớn là do đâu? - Thiếu lương thực. G:Lần này chúng chuẩn bị chu đáo định đánh lâu dài với ta. ? Trước nguy cơ xâm lược của nhà Nguyên vua tôi nhà Trần đã làm gì? - Trần chuẩn bị đánh giặc. - Ta chặn đánh->rút lui khỏi Vạn Kiếp về sông Đuống. ? Em thấy thế của giặc trong những ngày đầu như thế nào? - Mạnh. G:Nếu chúng hội quân ở Vạn Kiếp với đầy đủ vũ khí- lương thảo để đánh lâu dài với ta thì ta rất khó khăn. G:Sơ kết- chuyển ý. G:Ô Mã Nhi được giao nhiệm vụ bảo vệ, đoàn thuyền lương nhưng cho rằng ta không thể ngăn được đoàn thuyền lương này nên đã hội quân ở Vạn Kiếp. Trần Khánh Dư được cử canh giữ mạn b.Trận Vân Đồn tiêu diệt đoàn thuyền lương Đông Bắc nhưng lại để Ô Mã Nhi chạy của Trương Văn Hổ. thoát dễ dàng vì vậy bị vua Trần trách mắng đòi về trị tội. Trần Khánh Dư xin vua để thư thư cho Trần vài ba ngày nữa về trị tội chưa muộn, ông đoán rằng thuyền lương nặng nề đang đi sau vì vậy đã bố trí trận địa mai phục quả nhiên mấy ngày sau đoàn thuyền lương nặng nề đến đồn Vân Đồn-> bị mai phục. H:Đọc sgk. ? Em hẵy tường thuật lại diễn biến trận Vân Đồn? - Trần Khánh Dư mai phục đoàn thuyền lương ? Kết quả trận Vân Đồn như thế nào? của địch ở Vân Đồn - Khi đoàn thuyền lương qua Vân Đồn, bị quân của Trần Khánh Dư từ nhiều phía đánh ra dữ ? Ý nghĩa lịch sử của trận Vân Đồn? dội - Kết quả: Phần lớn thuyền lương bị đắm, số ? Em có thể tiên đoán trước điều gì sẽ còn lại bị quân Trần chiếm xảy ra? - Ý nghĩa: Ta phấn khởi vui mừng. G:Chuyển ý. H:Đọc sgk “cuối 1/1288-> thuỷ bộ”. ?Sau trận Vân Đồn tình thế của quân Nguyên như thế nào? - Khó khăn, thiếu lương thực trầm trọng c. Chiến thắng Bạch Đằng. ? Đợi mãi không thấy đoàn thuyền -1/1288 Thoát Hoan-> Thăng Long trống vắng- lương đến, Thoát Hoan đã làm gì? > tình thế nguy khốn, tuyệt vọng địch rút quân - Cho quân vào chiếm thành Thăng về nước. Long -Vua Trần quyết định phản công, chọn sông GV giảng: Nhân dân TL đã thực hiện Bạch Đằng làm trận quyết chiến kế hoạch "vườn không nhà trống" để đối phó với giặc. Thoát hoan điên cuồng cho quân đánh các căn cứ của nhà trần, đuổi bắt 2 vua Trần (thái thượng hoàng và vua) ? Trước tình thế đó quân Nguyên đã làm gì? - Binh lính tàn phá cướp bóc của dân - Cho khai quật lăng mộ họ Trần GV giảng: Quân lính đi đến đâu nhân dân căm ghét đuổi đánh. Thoát Hoan tuyệt vọng, cho quân rút về Vạn Kiếp và từ đây rút về nước. H:Đọc chữ nhỏ “Bạch Đằng... Mai phục”. ? Trước tình hình đó, vua tôi nhà Trần đã làm gì? - Quyết định mở cuộc phản công và mai phục trên sông BĐ ? Tại sao ta quyết định mai phục ở cửa sông Bạch Đằng?. - Là nơi hiểm yếu, giặc vào sông Bạch Đằng ... ra sông Bạch Đằng là nơi chứng kiến 2 trận thắng lớn 938 của Ngô Quyền, 981 của Lê Hoàn ? Trận địa Bạch Đằng đã được bố trí như thế nào? - Đóng cọc, mai phục, lợi dụng con nước thuỷ triều. ? Dựa vào lược đồ em hãy trình bày - Diễn biến: lại diễn biến trận đánh Bạch Đằng + 4/1288 Đoàn thuyền Ô Mã Nhi về theo sông 4/1288? BĐ + Ta nhử chúng vào trận địa mai phục. + Lúc nước rút, thuyền bị xô vào cọc và bị quân ta đánh từ 2 bên bờ ? Kết quả? - Kết quả: Nhiều tên giặc bị chết, Ô Mã Nhi bị ? Trận Bạch Đằng 4/1288 thắng lợi có bắt sống ý nghĩa lịch sử như thế nào? -Ý nghĩa: Đập tan mộng xâm lăng của giặc Nguyên. ? Cách đánh của nhà Trần trong lần thứ ba có gì khác, giống so với lần thứ hai? - Giống: Làm vườn không, nhà trống tránh chỗ mạnh-> yếu. - Khác: I, II.... phản công. III... mai phục, nhử giặc vào trận địa, triệt đường lương thực. ? Em hãy điểm lại những thắng lợi của ta trong cả ba lần kháng chiến... - Trận Đông Bộ Đầu 1/1258. - 1288 Trận Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương. - 12/1287 Trận Vân Đồn, sông Bạch Đằng 4/1288. 4.Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử a.Nguyên nhân thắng lợi. ? Em hãy nêu nguyên nhân thắng lợi của ta trong cả ba lần kháng chiến. ? Em hãy nêu dẫn chứng về sự tham gia của mọi tầng lớp nhân dân. - Làm vườn không nhà trống. - Tự vũ trang, sắm vũ khí. - Luyện tập ngày đêm, tập trung đông - Sự tham gia của mọi tầng lớp nhân dân. nhất lực lượng, ý chí, lòng quyết tâm-> - Sự chuẩn bị chu đáo của nhà Trần. giặc khó khăn. - Sự đoàn kết dân tộc-> sức mạnh. ? Những đóng góp của Trần Quốc - Tinh thần chiến đấu hy sinh quân dân. Tuấn? - Những chiến lược, chiến thuật đúng đắn, sáng G:Trần Quốc Tuấn- Trần Liễu. tạo của những người chỉ huy -Trần Quang Khải- Trần Cảnh. =>Mâu thuẫn lớn từ trước =>xoá bỏ ><. - Trần Quốc Tuấn: Chỉ huy tài giỏi nhà lí luận quân sự tài ba. - Viết cuốn: Binh thư yếu lược; vạn kiếp tông...; hịch tướng sĩ. =>Kháng chiến lần 2,3- tổng chỉ huy lực lượng quân đội, trực tiếp xông pha trận mạc, biết dùng người tài. ? Chiến lược, chiến thuật đúng đắn, sáng tạo là gì? - Vườn không nhà trống. - Tránh mạnh đánh yếu, phát huy dân tộc. - Giặc từ đánh nhanh->đánh lâu dài. ? Em hãy nêu lại những nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông Nguyên. G:Sơ lược chuyển ý. G:Thế kỉ XIII vó ngựa Mông Cổ đã tung hoành ngang dọc thế giới chiếm các nước Châu Âu, Châu Á, Trung Quốc mở rộng bờ cõi xuống Đông Nam á chúng chưa hề biết đến thất bại là gì. b. Ý nghĩa lịch sử. Vậy mà 3 lần sang xâm lược Đại Việt nhỏ bé thì cả 3 lần chúng đều thất bại. Từ đó giặc Mông Cổ đã phải từ bỏ mộng xâm lăng. ? Em hãy nêu lại lực lượng quân Mông-Nguyên xâm lược Đại Việt ở cả 3 lần như thế nào? - 1259 lực lượng 3 vạn quân. - 1285 lực lượng -50 vạn quân. - 1287-1288 lực lượng 30 vạn quân+thuyền lương, chiến. G:Trong tình thế đất nước ta rất khó khăn vậy mà cả ba lần đều thắng lợi. ? Thắng lợi của ta trong cả ba lần kháng chiến... có ý nghĩa lịch sử như thế nào? “Khoan thư sức dân làm kế sâu dễ, bền gốc”. - Đập tan hoàn toàn ý chí xâm lược và tham vọng của đế chế Nguyên bảo vệ độc lập, toàn G:Đây là thắng lợi vẻ vang của dân tộc vẹn lãnh thổ của tổ quốc. mẫi mãi được lịch sử trân trọng, học - Góp phần xây đắp thêm truyền thống chống tập... giặc giưc nước của dân tộc ta. - Để lại bài học lịch sử quý giá, đoàn kết dân tộc, lấy dân làm gốc. - Ngăn chặn cuộc xâm lăng vào Nhật. HOẠT ĐỘNG 3: TÌNH HÌNH KINH TẾ, VĂN HÓA THỜI TRẦN Hoạt động của thầy- trò Nội dung bài học H:Đọc sgk. 1. Sự phát triển kinh tế ? Sau chiến tranh nhà Trần đã đề ra chính sách gì để phát triển kinh tế nông nghiệp? a,Nông nghiệp: +Khuyến khích sản xuất, khai hoang, lập làng ? Nhờ những chính sách ấy nền kinh tế xóm mới, mở rộng S canh tác. thời Trần như thế nào? +Phong thưởng ruộng đất cho người cố công. - Phát triển nhanh chóng +Bán ruộng đất công làng xã chiếm ưu thế-> ? So với thời Lý ruộng đất thời Trần Nông nghiệp được phục hồi phát triển nhanh có gì thay đổi? chóng. - Ruộng tư tăng. ? Vì sao số ruộng đất tư tăng nhanh? - Chính sách khai hoang, phong thưởng, mua bán ruộng đất->địa chủ đông b,Thủ công nghiệp: ? Nền kinh tế thủ công nghiệp như thế + Phát triển rất nhiều nghề: Dệt, gốm, đúc nào? đồng, rèn sắt, đóng tàu, chế tạo vũ khí... ? Hãy kể tên các nghề thủ công nghiệp thời Trần. H:Quan sát H35, 36 so với H23 và nhận xét. - Trình độ kĩ thuật thời Trần tinh xảo hơn ? Thời Trần có hai nghề mới đó là nghề gì? - Đóng tàu, chế tạo vũ khí ? Em có nhận xét gì về thủ công nghiệp thời Trần? - Phát triển nhiều ngành nghề, kĩ thuật cao. cThương nghiệp. ? Thương nghiệp thời Trần hoạt động -Mở rộng trao đổi, buôn bán trong ngoài như thế nào? nước: Thăng Long, Vân Đồn. G:Sơ lược chuyển ý. 2.Tình hình xã hội sau chiến tranh. H:Đọc sgk. - Xã hội ngày càng phân hoá sâu sắc ? Thời Trần có các tầng lớp xã hội -Tầng lớp thống trị: nào? - Vua, vương hầu, quý tộc, địa chủ, Vua quan lại, tiểu thủ công, thương nhân, vương hầu,Quý tộc nhân dân, tá điền, nô tì, nông nô. ? Sự phân hoá tầng lớp thời Trần có gì khác so với thời Lý? Quan lai địa chủ - Phân hoá sâu sắc hơn: địa chủ ngày càng đông, nông nô và nô tì ngày càng nhiều -Tầng lớp bị trị: ? Em hãy vẽ sơ đồ thể hiện sự phân hoá trong xã hội thời Trần. Thương nhân,Thợ thủ công Nông dân, tá điền ? Em có nhận xét gì về các tầng lớp trong xã hội thời Trần? Nông nô Nô tì 3.Sự phát triển văn hóa H Đọc SGK a.Đời sống văn hoá. G Thời Trần các tín ngưỡng cổ truyền vẫn phổ biến trong nhân dân ? Em hãy kể tên một vài tín ngưỡng cổ - Tín ngưỡng: truyền trong nhân dân Thờ tổ tiên. Thờ anh hùng. Thờ người có công. ? Đạo phật thời Trần so với thời Lý - Đạo phật, nho giáo phát triển mạnh. ntn? G: Đạo phật không trở thành quốc giáo và không ảnh hưởng đến chính trị,chùa triền trở thành nơi sinh hoạt văn hoá giai đoạn này nho giáo rất phát triển ? So với đạo phật thì đạo nho có vị trí ntn? - Nâng cao,chú ý hơn do nhu cầu xây dựng bộ máy nhà nước của g/c thống trị - Các nhà nho giữ vị trí cao trong bộ máy nhà nước được trọng dụng<Trương Hán Siêu, Chu Văn An>... ? Em hãy nêu những tập quán sống - Tập quán: Nhân dân đi chân đất, quần đen, giản dị trong nhân dân áo tứ thân, cạo trọc đầu. ? Trong nhân dân có những hình thức - Hình thức sinh hoạt: sinh hoạt văn hoá nào? + Nhân dân thích ca hát, nhảy múa. ? Em có nhận xét gì về các hoạt động + Tập võ nghệ. văn hoá thời Trần? + Đấu vật... - Bên ngoài giản dị song bên trong chứa đựng lòng yêu nước sâu sắc,tinh thần thượng võ,đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc G sơ kết chuyển ý b.Văn học. ? Văn học thời Trần có đặc điểm gì? -Văn học gồm chữ Hán và chữ Nôm. - Phong phú mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc ? Các tác phẩm văn học thời kì nàýo - Chứa đựng nhiều nội dung phong phú làm nội dung ntn? rạng rỡ văn hoá Đại Việt - Tinh thần yêu nước và niềm tự hào dân tộc ? Em hãy kể tên 1 số TP mà em biết - Hịch tướng sĩ, Phò giá về kinh, Phú sông BĐ “Ta thường tới bữa quên ăn nửa đêm vỗ gối...”. GV: Gọi HS đọc SGK c.Giáo dục và khoa học, kĩ thuật. ? Giáo dục thời Trần có đặc điểm gì? - Giáo dục: ? Quốc sử viện có nhiệm vụ gì? Ai + Mở trường học nhiều nơi. đứng đầu? + Tổ chức thi thường xuyên. - Cơ quan viết sử của nước ta + Lập cơ quan “Quốc sử viện”. - Lê Văn Hưu đứng đầu + 1272 “Đại Việt sử kí” 30 quyển của Lê Văn ? Trong cuộc kháng chiến lần 2,3 ai là Hưu. người chỉ huy các cuộc klháng chiến? - Trần Hưng Đạo GV: Ô là 1 nhà quân sự tài ba, đã viết "Binh thư yếu lươc" ? Em có nhận xét gì về tình hình phát - Quân sự, y học, khoa học, kĩ thuật đạt nhiều triển giáo dục, khoa học, kĩ thuật, kinh thành tựu. tế thời Trần? - Phát triển mạnh trên mọi lĩnh vực và có nhiều đóng góp cho nền văn hoá dân tộc. Tạo bước phát triển cao cho nền văn minh Đại Việt. G:GT tranh, ảnh. ? Hãy kể tên các công trình kiến trúc, d.Nghệ thuật, kiến trúc và điêu khắc. điêu khắc thời Trần? - Tháp phổ Minh, chùa thành Tây Đô. ? Quan sát H rồng thời thời Trần và - Nghệ thuật chạm khắc rồng... hãy so sánh với hình rồng thời Lý. - Tinh xảo, rõ nét hơn có sừng vảy bệ vệ, uy nghi hơn Lý G:Sơ lược củng cố. CÂU HỎI LUYỆN TẬP, ĐÁNH GIÁ CHỦ ĐỀ 1. Trình bày bộ máy quan lại thời Trần? 2. Đơn vị hành chính cấp lộ dến cấp xã thời Trần có gì thay đổi so với thời Lý? 3. Trình bày âm mưu xâm lược Đại Việt của Mông Cổ? 4. Trình bày điễn biến cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ? 5. Trình bày diễn biến cuộc kháng chiến lần thứ 2 chống quân Nguyên? Nêu cách đánh của ta? 6. Trình bày diễn biến cuộc kháng chiến lần thứ 3 chống quân Nguyên? Cách đánh giặc lần này có gì khác lần 2 ? 7. Nêu nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của 3 lần kháng chiến chống Mông Nguyên? 8. Nêu nhận xét về tình hình văn hoá, giáo dục, khoa học nghệ thuật thời Trần? Tại sao lại có sự phát triển như thế phát triển DẶN DÒ: 1. Học bài cũ theo hệ thống câu hỏi nắm chắc kiến thức cơ bản và rèn luyện kĩ năng trình bày. 2. Chuẩn bị trước bài 16 3. Hướng dẫn Chuẩn bị TNST : Chiến thắng Bạch Đằng năm 1288: *Học sinh có thể lự chọn các hình thức sau: *Làm tập san: Báo, ảnh, đóng kịch, đóng vai, sơ đồ tư duy, vẽ tranh, sáng tác thơ.