Giáo án tiết 57: Đập đá ở côn lôn_ Phan Châu Trinh

Ngày soạn: 07 /11/2013 Ngày giảng: /11/ 2013 Tiết 57 ĐẬP ĐÁ Ở CÔN LÔN Phan Châu Trinh A. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức - Hiểu biết sơ lược về văn học cách mạng đầu thế kỉ XX. - Chí khí lẫm liệt, phong thái, ung dung, đàng hoàng của người chí sĩ yêu nước Phan Châu Trinh. - Cảm hứng hào hùng, lãng mạn, giọng thơ mạnh mẽ, khoáng đạt. 2. Kỹ năng - Đọc - hiểu Vb thơ thất ngôn bát cú đường luật đầu thế kỷ XX - Phân tích được vè đẹp hình tượng nhân vật trữ tình trong bài thơ. - Cảm nhận được giọng thơ, hình ảnh thơ trong Vb 3. Thái độ - Có thái độ yêu mến, trân trọng và cảm phục phẩm chất, ý chí, tinh thần và nghị lực của lớp cha ông thuở trước. Biết noi gương sáng trong những thử thách của cuộc sống. - Học sinh tự hào về những tấm gương kiên trung bất khuất trong lịch sử cứu nước của dân tộc. * Tích hợp: - Tư tưởng HCM: Liên hệ với bản lĩnh người chiến sĩ cách mạng HCM trong thời gian bị tù đày trong nhà ngục của Tưởng Giới Thạch (tiếng cười lạc quan NKTT). B. Chuẩn bị : * GV : Giáo án+ Chân dung tác giả, tư liệu có liên quan đến bài dạy. * HS : Sách giáo khoa + vở ghi + bài soạn. C. Các kỹ năng sống cần giáo dục trong bài - Kĩ năng: Tư duy, phát hiện, nhận biết, giải thích, phân tích ... D. Tiến trình dạy học 1. Ổn định tổ chức : 8A............ 2. Kiểm tra bài cũ. Không kiểm tra bài cũ Gọi 1 hs nêu sơ lược bối cảnh xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX 3. Bài mới * Hoạt động 1: Giới thiệu bài Đầu thế kỉ XX trong bối cảnh xã hội Việt Nam có nhiều biến động. Nhiều nơi nhân dân nổi dậy đấu tranh đòi quyền lợi, tiêu biểu có phong trào của nhân dân Trung kì nổi dậy chống sưu thuế, trong số các nhà lãnh đạo phong trào này có Phan Châu Trinh. Ông là người cán bộ cách mạng luôn hết mình vì sự nghiệp cứu nước. Nhưng đồng thời cùng là một chiến sĩ cách mạng có tài văn chương. Qua bài học hôm nay các em sẽ hiểu rõ hơn về điều đó. * Hoạt động 2: Tìm hiểu chung - Mục tiêu: HS nắm được nét chính về tác giả,tác phẩm, bố cục văn bản - Phương pháp: thuyết trình, gợi mở - Thời gian: 7 phút Hoạt động của thầy và trò Nội dung -Quan sát chú thích dấu */sgk và cho biết hiểu biết của em về tác giả Phan Châu Trinh ? Gv chốt ý chính Gv cho hs quan sát ảnh chân dung tác giả - Em hãy kể tên những tác phẩm tiêu biểu của PCT? Những tác phẩm đó đã được các tác giả tập hợp lại thành tuyển tập PCT, các em quan sát và tìm đọc để trau dồi thêm vốn tri thức. Trong số các tác phẩm mà cụ Phan để lại tiêu biểu có Vb Đập đá ở Côn Lôn - Em cho biết văn bản này ra đời vào thời gian nào,trong hoàn cảnh nào? được viết bằng ngôn ngữ gì? Côn Lôn là tên gọi cũ của Côn Đảo ngày nay Cho HS quan sát clip về Côn Đảo và các mô hình ở nhà tù Côn Đảo Clip vừa rồi có lẽ sẽ giúp các em thêm hiểu biết về vùng đất Côn Đảo. Qua bài học hôm nay chúng ta còn được hiểu biết thêm về những con người đã từng sống nơi đây. Gv chiếu bài thơ GV: Nêu yêu cầu đọc; to, rõ ràng, khẩu khí mạnh mẽ, cứng cỏi - GV đọc mẫu. * Gọi HS đọc và nhận xét. ? Bài thơ,viết theo thể nào? - Thất ngôn bát cú Đường luật ? Dựa vào đặc điểm nào em nhận ra bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú? Dựa vào số câu, số chữ, gieo vần, phép đối Cả bài có 8 câu, mỗi câu bẩy chữ, gieo vần ở các câu chẵn(vần on)... - Thơ thất ngôn bát cú thường có cấu trúc ntn? 4 phần: đề, thực, luận, kết. Để thuận tiện cho việc tìm hiểu bài thơ này chúng ta có thể chia bố cục làm hai phần - Theo em thì nên chia như thế nào cho hợp lí? -Bố cục: 2 phần; 4 câu đầu, 4 câu cuối ? Em hãy xác định phương thức biểu đạt chính của bài thơ ? Phương thức chính là biểu cảm, có kết hợp tự sự ? Nhân vật trữ tình trong bài thơ là ai Tác giả - Phan Châu Trinh – người tù yêu nước Chuyển ý Như vậy chúng ta vừa tìm hiểu những nét chính về tác giả, tác phẩm để hiểu rõ hơn về nội dung bài thơ chúng ta sẽ chuyển phần II I-Tìm hiểu chung 1.Tác giả - Phan Châu Trinh (1872-1926). Quê ở tỉnh Quảng Nam; tham gia hoạt động cứu nước từ đầu TK XX. - Văn thơ của ông thấm đẫm tinh thần yêu nước và dân chủ. 2. Tác phẩm - Sáng tác 1908(viết bằng chữ Nôm) khi tác giả bị bắt lao động khổ sai ở nhà tù Côn Đảo. - Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật. - Phương thức biểu đạt: biểu cảm * Hoạt động 2: Tìm hiểu văn bản - Mục tiêu: Hiểu được công việc lao động khổ sai của người tù, thấy được ý chí kiên cường và niềm tin sắt đá của người chiến sĩ cách mạng trước khó khăn, thử thách. Nắm được các nét chính về nghệ thuật của văn bản. - Phương pháp: Vấn đáp, giải thích, nêu và GQVĐ, bình giảng. - Thời gian: 25 phút * Gv chiếu 4 câu thơ đầu gọi HS đọc - Em hãy nêu nội dung khái quát của 4 câu thơ trên? Chú ý vào câu thơ mở đầu(chiếu lên bảng) - Câu thơ mở đầu gợi ra trước mắt người đọc khoảng không gian nào? Không gian đất trời Côn Lôn(hòn đảo giữa biển khơi) - Giữa không gian ấy chủ thể trữ tình đã giới thiệu về mình qua từ ngữ nào?(từ làm trai) Em hiểu nghĩa của từ làm trai là nth? (Là người có chí lớn, làm việc lớn xứng đáng là người đại diện cho phái mạnh, gánh vác những công việc nặng nhọc...) Trong thực tế chí làm trai còn được nhiều thế hệ nhà nho, nhiều tác phẩm văn chương đề cập đến. Ca dao từng quan niệm: Làm trai cho đáng nên trai Xuống Đông Đông tĩnh, lên Đoài Đoài yên Sau này, Phan Bội Châu đã khẳng định : Làm trai phải lạ ở trên đời Há để càn khôn tự chuyển dời. Còn Nguyễn Công Trứ thì cho rằng: “Chí làm trai Nam, Bắc, Đông, ây Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể” Như vậy chí làm trai đã có mạch nguồn của quan niệm nhân sinh truyền thống; chí làm trai đó là lòng kiêu hãnh, là ý chí tự khẳng định mình, là khát vọng hành động cao cả, mãnh liệt. Phải làm những việc to lớn, xoay chuyển thời thế, xoay chuyển đất trời. - Em hãy tìm trong câu thơ từ ngữ miêu tả tư thế của người tù? Đứng giữa - Theo em tại sao tác giả không viết là: đứng tại, đứng ở mà lại viết là đứng giữa? Đứng giữa gợi mở ra một không gian ntn? Gv: Đứng giữa thể hiện một tư thế vững chắc, mở ra một không gian rộng lớn. Như vậy tầm vóc của kẻ làm trai dường như cũng cao lớn uy nghi hơn. Đứng giữa đất trời Côn Lôn, giữa hiểm nguy sóng gió để khẳng định sự mạnh mẽ của đấng nam nhi khi được sinh ra là phận làm trai. - Ở giữa nơi đầy nguy hiểm ấy chí làm trai được thể hiện qua câu thơ nào? HS nêu câu thơ Lừng lẫy làm cho lở núi non - Theo em hiểu thì Lừng lẫy ở đây có nghĩa là gì? ngạo nghễ, lẫm liệt - Vậy còn lở núi non có nghĩa chỉ điều gì?(nên hiểu cụm từ này theo những nghĩa nào?) Nghĩa 1: Đập đá(lấy đá, khai thác đá trong núi) nhiều làm cho lở núi. Nghĩa 2: Công việc lớn lao có thể làm long trời lở đất - Ở hai câu thơ đầu tác giả đã sử dụng phép tu từ gì? Nói quá(khoa trương) - Bằng lối nói khoa trương đó hai câu thơ đầu đã khắc họa hình ảnh người tù cách mạng ntn? Gv bình ngắn Mục đích của kẻ xâm khi đưa tù nhân ra Côn Lôn là để đày ải họ, hòng bẻ gẫy tinh thần và nghị lực của những người tù yêu nước. Nhưng dưới cái nhìn của PCT Côn Lôn đã trở thành nơi thử thách chí làm trai. Vì vậy tư thế kẻ làm trai đã hiện lên cao lớn ngang tầm vũ trụ, sừng sững giữa đất trời gợi liên tưởng đến vẻ đẹp hùng tráng, phi phàm chỉ có ở các bậc anh hùng. ? Tron g thực tế người tù trên đảo phải làm công việc gì? Đập đá Tìm những câu thơ miêu tả công việc đập đá? Xách búa..... Ra tay.... ? Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng để miêu tả việc đập đá của người tù?(hãy chú ý việc sử dụng từ ngữ) Lối nói khoa trương,(năm bảy đống; mấy trăm hòn, năm bảy, mấy trăm chỉ số lượng lớn)=> chỉ sức mạnh thần kì - Các động từ mạnh(đánh, đập) - Nghệ thuật đối(xách búa><mấy trăm hòn)( phép đối cân xứng giữa các ý thơ chứ không phải đối lập) - Việc sử dụng các động từ mạnh, lối nói khoa trương và phép đối trong hai câu thơ trên có tác dụng gì(gợi tả điều gì)? Tác dụng: Gợi hình dung về việc đập đá của người tù; đó là công việc vô cùng nặng nhọc, người tù phải dùng sức lực để đập vỡ những gò đống, những tảng đá to thành nhỏ-> Đập đá là hình thức lao động khổ sai mà thế lực thống trị thường xuyên sử dụng để hành hạ người tù Gv bình ngắn Công việc đập đá bình thường đã vất vả nặng nhọc nhưng ở Côn Lôn công việc đó còn gian nan hơn nhiều vì người tù phải lao động dưới thời tiết khắc nghiệt (bất kể mưa nắng) dưới đòn roi tra tấn của kẻ thù. Qua tìm hiểu bốn câu thơ đầu em có nhận xét gì về giọng điệu của đoạn thơ ? Khẩu khí, mạnh mẽ, hùng tráng, sôi nổi, tự hào khẳng định ý chí làm trai của bản thân. ? Ngoài ý nghĩa tả thực việc đập đá theo em các câu thơ trên còn có ý nghĩa nào khác không? Nêu cao Thông qua miêu tả hành động đập đá của người tù tác giả còn muốn đề cao ý chí quyết tâm của người chiến sĩ cách mạng dám đương đầu trước thử thách và vượt lên để chiến thắng gian khổ. Thực tế là người tù đang phải lao động khổ sai việc đập đá vô cùng cực nhọc, gian nan nhưng ở đây ta chỉ thấy hiện lên những hành động thật mạnh mẽ phi thường như trong cuộc chinh phục thiên nhiên lớn lao với sức mạnh thần kỳ. Trong công cuộc chinh phục ấy con người sẵn sàng dẹp bỏ hết những cản trở để thay đổi càn khôn, thay đổi vận mệnh nước nhà(đập đá cũng như là đang dẹp bỏ trở ngại trên bước đường cứu nước còn nhiều chông gai mà con người phải trải qua). Gv chuyển ý Với 4 câu thơ đầu tác giả đã khắc họa được hình ảnh người tù cách mạng thật lớn lao mạnh mẽ, họ hiện lên như hình tượng của dũng sỹ trong huyền thoại. Từ công việc lao động khổ sai đó người tù còn có những suy ngẫm nào về thời cuộc chúng ta cùng chuyển tiếp tìm hiểu phần còn lại của bài thơ Gv chiếu 4 câu thơ cuối gọi 1 Hs đọc, nêu lại khái quát nội dung ? Theo những biện pháp nghệ thuật nào được thể hiện ở hai câu thơ Tháng ngày.... Mưa nắng.... Phép đối tháng ngày > < mưa nắng thân sành sỏi > < dạ sắt son - Ngoài phép đối câu thơ còn sử dụng biện pháp nghệ thuật nào?(ẩn dụ) ?Chỉ ra nghĩa ẩn dụ trong cụm từ: tháng ngày, mưa nắng, thân sành sỏi, dạ sắt son? tháng ngày(thời gian kéo dài),thử thách kéo dài mưa nắng chỉ những gian khổ phải chịu đựng trong một thời gian dài thân sành sỏi: sức chịu đựng dẻo dai bền bỉ dạ sắt son: ý chí kiên định không thay đổi - Nghệ thuật ẩn dụ và phép đối trong cặp câu này có tác dụng gì ? Ở hai câu thơ này người tù cách mạng muốn khẳng định rõ sức chịu đựng bền bỉ, dẻo dai cả về thể xác lẫn tinh thần, nêu cao ý chí kiên định với sự nghiệp cách mạng, coi tù đày là nơi tôi luyện để tinh thần thêm cứng cỏi. Cái ý chí kiên định sắt son ấy của người tù cách mạng còn được thể hiện như thế nào chúng ta cùng tìm hiểu ở hai câu thơ cuối Các em chú ý vào 2 câu thơ cuối: Gv đọc Những kẻ vá trời khi lỡ bước Gian nan....... - Cụm từ vá trời gợi cho em liên tưởng đến hình ảnh nào trong huyền thoại? (Bà “Nữ oa đội đá vá trời” – huyền thoại Trung Quốc) - Theo em hiểu thì vá trời là việc làm ntn ? Việc làm mang tầm cỡ lớn lao Vậy cụm từ những kẻ vá trời ở câu thơ này là để nói về ai ? Những người chiến sỹ cách mạng đang bị tù đày, sự nghiệp cứu nước, cứu dân của họ ở đầu thế kỷ XX là một việc lớn lao mang tầm vóc vũ trụ cũng giống như việc vá trời của nữ oa trong truyền thuyết xưa. ? Em hiểu cụm từ“lỡ bước”ở đây như thế nào? Công việc còn dang dở - Lỡ bước: không may bị bắt, rơi vào cảnh tù đầy. - Tự nhận mình là kẻ vá trời lỡ bước, theo em chủ thể trữ tình ở đây đang muốn bày tỏ thái độ gì Tự hào vì mình là người làm việc lớn; việc làm của mình là vì nước vì dân Vì đã nhận thức rõ được công việc mà mình đang theo đuổi cho nên tác giả mới nói Gian nan chi kể việc con con “Việc con con” mà tác giả nhắc tới là việc gì? Việc con con là công việc đập đá khổ sai, là đòn roi tù ngục, là bản án mà PCT đang phải chịu. Em hiểu câu thơ này ntn? Gian nan: chỉ những khó khăn thử thách Trong thực tế đó có phải là những việc con con không?Vậy vì sao tác giả lại nói như vậy? Đây vốn không phải việc con con như nhà thơ nói nhưng so với công việc cứu nước lớn lao thì tù ngục và lao động khổ sai chỉ là việc con con(không có gì đáng ngại). - Em có suy nghĩ gì về hình ảnh kẻ vá trời và việc con con? Đây là hai hình ảnh đối lập nhau(lớn>< nhỏ) - Sự đối lập này nói lên điều gì? Người tù cách mạng luôn coi khinh-> Dù trong bất kì hoàn cảnh nào người chiến sĩ cách mạng cũng luôn giữ vững bản lĩnh tự tin, kiên cường. Đó cũng chính là biểu hiện của tinh thần lạc quan cách mạng, chính sự lạc quan đó đã tạo nên sức mạnh giúp người tù vượt lên mọi hoàn cảnh. ? So với 4 câu thơ đầu thì ở 4 câu sau giọng điệu thơ có gì thay đổi? Giọng thơ trầm lắng hơn - Vì sao có sự khác biệt đó? Vì ở 4 câu thơ sau thiên về bộc lộ cảm xúc suy ngẫm của chủ thể trữ tình Từ những cảm xúc suy ngẫm đó phẩm chất cao quý nào của người tù cách mạng tiếp tục được bộc lộ? ?Qua tìm hiểu bài thơ giúp em hiểu gì về nội dung và nghệ thuật? -Nghệ thuật ; Bài thơ viết theo thể Thất ngôn bát cú, bút pháp lãng mạn, giọng điệu hào hùng sôi nổi. Nghệ thuật đối.Lối nói khoa trương; Hình ảnh ẩn dụ. Với giọng điệu rắn giỏi hào hùng, việc sử dụng phép đối lối nói khoa trương và hình ảnh ẩn dụ trong bài thơ đã góp phần làm nổi bật nội dung nào? Hình tượng người tù đập đá(người anh hùng cứu nước); uy nghi lẫm liệt có tư thế ngạo nghễ, hiên ngang, gặp bước nguy nan không sờn lòng đổi chí. Không chịu khuất phục trước mọi hoàn cảnh. Luôn giữ vững niềm tin và ý chí chiến đấu sắt son. => GV chốt lại: gọi HS đọc ghi nhớ * Câu hỏi tích hợp tư tưởg HCM: Trong lịch sử dân tộc ta cũng có rất nhiều các anh hùng vì nước vì dân. Em hãy kể tên một tấm gương tiêu biểu đã cống hiến hết mình vì độc lập dân tộc mà em biết ? (HS trao đổi trả lời) Đó chính là HCM vị lãnh tụ vĩ đại đã cống hiến trọn đời cho dân tộc Việt Nam Gv bổ sung Trên con đường cứu nước Người cũng từng bị bắt và bị giam cầm trong nhà lao Tưởng Giới Thạch nhưng người vẫn luôn tin tưởng vào chiến thắng của dân tộc và coi tù đày là thời gian thử thách rèn luyện để tinh thần thêm bền gan vững chí Trong tựa đề Tập Nhật kí trong tù Người từng viết Thân thể ở trong lao Tinh thần ở ngoài lao Muốn nên sự nghiệp lớn Tinh thần phải càng cao Hoặc như PBC dù trong lao tù vẫn luôn tin tưởng Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu II. Tìm hiểu văn bản 1. Hình ảnh người tù cách mạng và công việc đập đá - Tư thế hiên ngang, đường hoàng ngạo nghễ. - Công việc đập đá vất vả, nặng nhọc -> Nêu cao ý chí quyết tâm với hành động mạnh mẽ phi thường, sẵn sàng vượt lên thử thách. 2. Cảm xúc, suy ngẫm của người tù Khẳng định ý chí kiên cường, bền bỉ trước gian nan thử thách. Coi khinh gian khổ tù đày, đề cao lí tưởng yêu nước. => Nêu cao tinh thần lạc quan, tin tưởng vào sự nghiệp cách mạng. * Ghi nhớ: SGKT/150 * Hoạt động 3: HD HS luyện tập - Mục tiêu: HS vận dụng kiến thức vào BT thực hành - Phương pháp: Vấn đáp giải thích, nêu và GQVĐ, HĐ nhóm - Thời gian: 5 phút Tổ chức cho học sinh đọc diễn cảm bài thơ; Đập đá ở Côn Lôn Thông qua việc tìm hiểu bài thơ Đập đá ở Côn Lôn em hãy liên hệ với hiện tại về vai trò của người học sinh với đất nước III. Luyện tập 1. Đọc diễn cảm 2. Bài tập liên hệ Học sinh VN cần cố gắng hết mình, học tập, rèn luyện noi gương các anh hùng để cống hiến cho đất nước. 4. Củng cố bài : 2p’ - GV khái quát nội dung bài học. 5. Hướng dẫn về nhà: 1p’ Học thuộc bài thơ Chuẩn bị bài Ôn tập về dấu câu * Rút kinh nghiệm  ? Qua bài thơ " Đập đá ở Côn Lôn " Em hãy trình bày lại những cảm nhận của em về vẻ đẹp hào hùng lãng mạn của hình tượng nhà nho yêu nước và CM đầu thế kỷ 20. Yêu cầu Học sinh chuẩn bị trong 5 phút. - phát biểu ý kiến cá nhân. Họ là những chí sĩ cách mạng có tinh thần đấu tranh kiên trung bất khuất. Tuy có bị sa cơ lỡ bước, phải tạm dừng chân ở chốn ngục tù thì tinh thần và ý chí cứu nước cũng không bao giờ thay đổi. Ta vẫn luôn thấy ở họ phong thái ung dung, lạc quan tin tưởng vượt lên hoàn cảnh, hiểm nguy, quyết chí thực hiện hoài bão, lý tưởng cứu nước, cứu dân