Giáo án Ngữ văn 10 NC tiết 114, 115: Nỗi thương mình (Trích “Tuyện Kiều”) Nguyễn Du

NỖI THƯƠNG MÌNH (Trích “Tuyện Kiều”) Nguyễn Du MỤC TIÊU BÀI HỌC Giúp HS: Cảm nhận được thân phận đau đớn, tủi nhục của Kiều ở chốn lầu xanh và ý thức về nhân phẩm của nàng. Hiểu được nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ của tác giã trong diễn tã tâm trạng nhân vật. B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN - SGK, SGV - Thiết kế bài học CÁCH THỨC TIẾN HÀNH GV có thể tổ chức giờ dạy học theo cách: cho HS đọc, gợi tìm; kết hợp với các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC Hoạt động của GV và HS Yêu cầu cần đạt I. Tìm hiểu chung 1. Tiểu dẫn (HS đọc SGK) - Phần tiểu dẫ trình bày một nội dung gì? 2. Đọan trích (HS đọc SGK) - Giải nghĩa các từ khó - Bố cục Xác định bố cục mỗi đọan nêu nội dung gì? PHẦN HAI 1. Đọan 1, cảnh sống lầu xanh của Kiều được miêu tả như thế nào? Tâm trạng của nàng trước cảnh sống ấy ra sao? (HS đọc 10 câu đầu – SGK) - Nguyễn Du đã sử dụng những từ ngữ nào trong bốn câu đầu để miêu tả cảnh sống xô bồ, nhơ nhớp, trác táng của thân phận người phụ nữ ở lầu xanh. - Hình ảnh và nhịp thơ được thể hiện như thế nào? - Sáu câu thơ của đọan một diễn tả nội dung gì? - Em có suy nghĩ gì về ba tiếng mình? - Những câu hỏi dồn dập “khi sao”, “giờ sao”, “mặt sao”, “thân sao” diễn tả nội dung gì? Các sử dụng từ ngữ ở đây có gì đáng chú ý? 2. Thái độ thờ ơ của Kiều trước thú vui của khách - Những câu thơ nào gợi lên cảnh đẹp và thú vui ở lầu xanh của mụ Tú Bà? - Thái độ của Kiều như thế nào trước cảnh đẹp và thú vui? Vì sao Thúy Kiều có thái độ này? Em có suy nghĩ gì về thái độ ấy? 3. Những câu thơ thể hiện tâm sự, nhân cách của Kiều? 4. Trong đọan trích, tác giả dùng nhiều điệp từ, phép sóng đôi, tiểu đối. Hãy chỉ ra và phân tích giá trị biểu hiện nội tâm nhân vật. III. Củng cố Dặn dò: - Học bài theo câu hỏi SGK - Chuẩn bị bài : Thực hành thao tác I. Tìm hiểu chung 1.Vị trí đoạn trích. Bị bán vào nhà chứa của mụ Tú Bà. Thúy Kiều rút dao tự vẫn nhưng không chết. Đạm Tiên báo mộng số nàng chưa thoát kiếp đoạn trường. Mụ Tú Bà cho Kiều ra ở lầu Ngưng Bích. Mắc lừa Sở Khanh, bị Tú Bà bắt về đánh đập dã man, buột Kiều phải tiếp khách. Đoạn trích này bắt đầu từ đó ( Câu 1229 đến câu 1248). 2. Bố cục :hai đoạn + Đoạn một, mười câu đầu: Cảnh sống ô nhục ở lầu xanh và tâm trạng đau đớn, tủi nhục của Thúy Kiều. + Đọan hai, còn lại: Thái độ thờ ơ của Thúy Kiều trước cảnh, thú vui ở lầu xanh, ý thức về nhân phẩm của nàng. II. Đọc – hiểu 1.Cảnh sống ở lầu xanh - Trong mười câu thơ đầu, có tới 4 câu tác giả miêu tả cảnh sống ở lầu xanh: Biết bao bướm lả ong lơi Cuộc say đầy tháng, trận cười suốt đêm Dập dịu lá gió cành chim Sớm đưa Tống Ngọc, tối tìm Tràng Khanh Biết bao ® diễn tả sự việc xảy ra thường xuyên, rất nhiều không thể tính được. Sau từ “biết bao” là cuộc sống xô bồ, trác tác “cuộc say đầy tháng”, “trận cười suốt đêm”. “Trận cười” chứ không phải tiếng cười. Đó là cái cười khả ố, tiếng cười khả ố, tiếng cười của kẻ thỏa mãn trong sắc dục, dâm dật đến điên lọan. - Cái tài của Nguyễn Du là sử dụng các thành ngữ và tách thành ngữ để mang sắc điệu riêng: “ong bướm lả lơi” thành “bướm lả, ong lơi” gây ấn tượng về sự giao tình ở chốn lầu xanh mụ Tú Bà. - Hình ảnh “lá gió cành chim” giúp người đọc có sự liên tưởng: Lá đón gió, cành đón chim như thân phận của con gái làm những việc đưa và đón, sớm và tối. Nhục nhã bao nhiêu khi thể xác bị dày vò. Nhịp thơ diễn tả sự buông thả thân xác người con gái, mặc cho khách làng chơi tha hồ đùa cợt. Chỉ bốn câu thơ mà cuộc sống ở lầu xanh hiện ra mồn một. Trong dòng chảy đục ngầu những dơ bẩn của nhà chứa. Thái độ Thúy Kiều như thế nào? - Diễn tả nổi thương mình của Thúy Kiều: “Khi tỉnh rượu lúc tàn canh ong chường bấy thân” Đây là 6 câu thơ diễn tả nỗi đau đớn đến tê đi tái lại: “Khi tỉnh rượu lúc tàn canh Giật mình mình lại thương mình xót xa” Chỉ khi “tỉnh rượu”, “tàn canh”, Kiều mới được sống với chính mình. Đấy là lúc nàng “giật mình” xót xa vì thân xác bị dày vò, thảm hại. - Ba tiếng mình trong câu tám cũng để chỉ một Thúy Kiều, diễn đạt nỗi đau mất mát chỉ mình mình biết, chỉ mình mình hay. Nỗi đau chỉ mình biết thôi đau lắm, xót lắm. Nó không thể san sẻ cùng ai. Đây cũng là biệt tài của Nguyễn Du trong việc sử dụng từ ngữ. Từ nỗi đau của thân phận, lời thơ bật lên những câu hỏi: “Khi sao phong gấm rả là Giờ tan tác như hoa giữa đường Mặt sao dày gió dạn sương Thân sao bướm chán ong chường bấy thân” - Những từ ngữ sóng đôi khi/giờ, mặt/thân đặt trong những câu hỏi: Khi sao? Giờ sao? Mặt sao? Thân sao? Cả quá khứ và hiện tại, cả đời sống tinh thần và thân xác, tất cả đem đến cho người đọc hai đọan đời và muôn nỗi tái tê. - Thúy Kiều ý thức được về thân phận của mình qua liên tưởng “tan tác như hoa giữa đường”. Đời nàng, thân phận nàng lúc này như bông hoa rụng vứt giữa đường bị bao bước chân vô tình xéo, đap không thương tiếc. - Nguyễn Du đã sử dụng những thành ngữ và tách thành những câu riêng: + “Gió sương dày dạn” ® dày gió, dạn sương diễn tả sự chai lì không còn biết gì là xấu hổ nữa. + “Ong bướm chán chường” ® “Bướm chánong chường” diễn tả sự ê chề mỏi mệt đến chán chường của thân xác và tinh thần của Thúy Kiều. Đời nàng lại đến như thế ư? Thúy Kiều đã ý thức được tất cả càng thấy thương mình. Ơû đây có nỗi đau của thân phận, nỗi đau thay đổi giá trị con người. Kiều càng thấy thương thân, tiếc thân. Đây thực chất là những tiếng kêu vút lên từ ngục tối nhà chứa. Nó đòi quyền sống quyền hạnh phúc cho con người. Vì thế thế đọan trích góp phần làm nên giá trị nhân đạo của “Truyện Kiều”. 2. Thái độ của Kiều trước thú vui của khách - Cách chiêu hàng của mụ Tú Bà thể hiện rất rõ: “Lầu xanh mới rủ chướng đào Càng treo giá ngọc càng cao phẩm người” Ơû đó có nhiều phong cảnh đẹp: “Đôi phen gió tự hoa kề Nửa rèm tuyết ngậm bốn bề trăng thâu” Câu thơ miêu tả vẻ đẹp đặc trưng của bốn mùa xuân, hạ thu, đông. Mùa xuân có hoa, mùa hạ có gió mát, mùa thu có trăng trong trẻo, mùa đông có tuyết. Đó là vẻ đẹp của phong hoa tuyết nguyệt. - Đến các thú vui: “Đôi phen nét vẽ câu thơ Cung cầm trong nguỵêt nước cờ dưới hoa” Đó là thú cầm, kì, thi, họa. Thúy Kiều biết tất cả đấy. Nhưng thái độ của nàng hòan tòan khác. Nàng thờ ơ với tất cả. Cách kể và miêu tả của Nguyễn Du rất rõ ràng mạch lạc. Người đọc nhận ra thái độ ấy: “Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ” Cái buồn của con người đã lây sang cả cảnh vật. Buồn như thế nàng vui làm sao được. Nàng phó mặc cho khách làng chơi: “Mặc người mưa Sở mây Tần “Những mình nào có biết xuân là gì” Mây mưa là chỉ sự ái ân của trai gái, xuân ám chỉ sự vui thú. Mặc cho khách làng chơi, nàng chẳng vui thú ân ái gì. Nếu có chăng là vui gượng, vui một cách miễn cưỡng: Vui là vui gượng kẻo là Ai tri âm đó mặn mà với ai Vì nàng ý thức được nhân phẩm của mình bị chà đạp, bị vùi dập, thắt buột trong vòng hoen ố. Thái độ ấy thể hiện khát vọng sống trong trắng, không bao giờ hòa nhập với cuộc sống ở lầu xanh của Thúy Kiều. Đây là điều chúng ta đáng trân trọng Thúy Kiều. Đó là những câu: Mặc cho người mưa Sở, mây Tần Những mình nào biết có xuân là gì Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ Vui là vui gượng kẻo là Ai tri âm đó mặn mà chi ai a) Điệp từ - “Giật mình mình những thương mình xót xa” Ba tiếng mình cũng chỉ một Thúy Kiều. Đó là nỗi đau chỉ mình mình biết, chỉ mình mình hay. Đau lắm. b) Sóng đôi kết hợp với câu hỏi c) “Khi sao/giờ sao Mặt sao/Thân sao” Hình thức sóng đôi kết hợp với câu hỏi cứ trà đi sát lại mang đến cho người đọc hai đọan đời và muôn nỗi tái tê. Mặt là tinh thần, thân là thể xác. Tinh thần thì chai sạn không còn biết chai sạn là gì. Thể xác thì rã rời, trong các cuộc giao tình ong bướm. Thúy Kiều ý thức được điều ấy nên nỗi đau khổ về thân phận cứ tăng lên, xót xa lắm. d) Các tiểu đối - “Phong gấm rủ là”/ “tan tác như hoa giữa đường” - Dày gió/ dạn sương - Bướm chán/ ong chường - Nửa rèm tuyết ngậm/ bốn bề trăng thâu - Nước vẽ/ câu thơ - Cung cầm trong nguyệt/ nước cờ dưới hoa Biện pháp nghệ thụât này làm nổi bật tâm trạng trước cảnh sống sa hoa hình thức phô trương ở lầu xanh. e) Sử dụng thuật ngữ và tạo câu mới Tác giả nêu thực trạng ở lầu xanh và nỗi đau khổ, thương mình, tiếc thân của Thúy Kiều. - Đọan trích “Nỗi thương mình” thể hiện cảm giác đau đớn xót xa của Kiều trước thân phận, nhân phẩm bị chà đạp ở lầu xanh. - Đọan trích thể hiện tấm lòng và cái tài của Nguyễn Du. Đó là sự cảm thông sâu sắc với nỗi cảm thông s6u sắc với nỗi bất hạnh của con người. Cách sử dụng ngôn ngữ tài tình đã nâng cao giá trị biểu đạt.