Đề tài Phương pháp dạy học “Biện pháp tu từ so sánh” cho học sinh lớp 6 theo hướng tích hợp và tích cực

Tên đề tài  Phương phỏp dạy học “ Biện phỏp tu từ so sỏnh ” cho học sinh lớp 6 theo hướng tớch hợp và tớch cực . A> Phần mở đ ầu : I- Lý do chọn đề tài : Cùng với những đ ổi mới các môn học khác , việc đ ổi mới dạy và học Tiếng Việt ở nh à trường phổ thông trở thành nhu cầu bức thiết . Vì Tiếng Việt là công cụ đắc lực có liên quan đ ến chất lượng dạy học của tất cả các bộ môn , giúp người học lĩnh hội các nguồn tri thức một cách khoa học và tinh tế . 11/7/2022 1 Bàn về vấn đề đ ổi mới sự nghiệp giáo dục , trong nghị quyết hội nghị lần thứ IV của ban chấp hành TW Đả ng kho á VII đã chỉ rõ : “Đ ổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các bậc học , cấp học , áp dụng phương pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”. Xác đ ịnh rõ phương hướng , mục tiêu đ ó việc giảng dạy bộ môn Tiếng Việt đã có nhiều đ ổi mới , day- học Tiếng Việt thực sự đ ổi mới để giúp học sinh đ ọc – nghe – nói – viết thành thạo, trong sáng , hay và đ ẹp . Giáo viên phải coi việc dạy là giúp học sinh nâng cao dần năng lực sử dụng Tiếng Việt để đáp ứng nhu cầu giao tiếp và tư duy . Học sinh sẽ đư ợc hoạt đ ộng nhiều hơn và tốt hơn nếu phương pháp dạy học của giáo viên thực sự đư ợc chuyển hoá phương pháp dạy học theo hướng tích hợp và tích cực . Dạy học theo hướng tích cực và tích hợp là một việc khó khăn đ ối với giáo viên đ ứng lớp . Bởi tài liệu để bồi dưỡng và học tập về phương pháp này còn hiếm hoi ở nước ta hiện nay. 11/7/2022 2 Các biện pháp tu từ nói chung và tu từ so sánh nói riêng là một nội dung tri thức chuyên sâu mang tính chất sáng tạo, phục vụ trực tiếp và đắc lực cho việc học văn . Văn học là nghệ thuật ngôn từ , văn là học sự phát hiện và rung cảm với cái hay, cái đ ẹp của hình tượng nghệ thuật . Sự phát hiện và rung cảm này bắt đ ầu bằng ngôn từ và thông qua ngôn từ . Do đ ó văn học và Tiếng Việt có mối quan hệ khăng khít với nhau . Dạy Tiếng Việt vừa để làm công cụ tư duy giao tiếp vừa cung cấp tri thức chuyên sâu trong lĩnh vực ngôn ng ữ phục vụ cho việc cảm thụ , lý giải và bình gi á đ úng đắn, tinh tế , sâu sắc các gi á trị nghệ thuật . 11/7/2022 3 Qua đ ó , học sinh học Tiếng Việt đư ợc vững chắc hơn và hiệu qu ả hơn khi học văn . Đ úng nh ư lời khẳng đ ịnh của GS-TS. Lê A trong cuốn “ phương pháp dạy học Tiếng Việt ” – NXB GD-2001-trang 10: “ kết hợp hài hoà giữa dạy văn và dạy tiếng sẽ tạo đư ợc hiệu qu ả cao cho hai môn Văn và Tiếng Việt ”. Trên tinh thần này , tổ chức dạy tốt biện pháp tu từ so sánh sẽ góp phần nâng cao năng lực cảm thụ văn chương và năng lực sử dụng ngôn ng ữ một cách sinh đ ộng , giàu hình ả nh trong giao tiếp cho học sinh . Xuất phát từ lí do trên tôi xin mạnh dạn trình bày một vài ý kiến xem nh ư là ý kiến của bản thân đã trải qua thực nghiệm giảng dạy về dạy học biện pháp tu từ so sánh cho học sinh lớp 6 theo hướng tích hợp và tích cực . Mong góp phần bé nhhỏ của mình vào việc đ ổi mới PPDH Ngữ văn nói chung và dạy học phần tu từ về từ nói riêng theo hướng tích hợp và tích cực trong nh à trường phổ thông đ ầu thế kỉ XXI khi mà “ giáo dục là chìa kho á mở cửa tiến vào tương lai ”. (Đỗ Mười ). 11/7/2022 4 II - Cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học theo hướng tích hợp tích cực . Tích hợp là một quan đ iểm dạy học hiện đ ai đã đư ợc nhiều nước trên thế giới vận dụng từ lâu và có hiệu qu ả lớn . Vận dụng dạy học ở Việt Nam, tích hợp bước đ ầu đư ợc hiểu là: Phương hướng nhằm phối hợp một cách tối ưu các qu á trình dạy học riêng rẽ , các môn học , các phân môn khác nhau theo những hình thức , mô hình , cấp độ khác nhau nhằm đáp ứng những mục tiêu , mục đ ích và yêu cầu khác nhau . Chương trình môn Ngữ văn theo tinh thần tích hợp là làm sao kết hợp đư ợc thật tốt việc hinhd thành cho học sinh năng lực phân tích , bình gi á và cảm thụ văn học với việc hình thành bốn kĩ năng : Nghe , nói , đ ọc , viết ( hiểu theo nghĩa rộng ) vốn là hai qu á trình gắn bó hữu cơ và hỗ trợ nhau hết sức đắc lực . 11/7/2022 5 Việc cải tiến chương trình Ngữ Văn theo hướng tích hợp có ssự vận dụng kinh nghiệm của các nước trên thế giới nhưng trước hết xuất phát từ thực tiễn giáo dục của Việt Nam. Trên 2o năm qua, việc tách môn Văn thành ba phần môn đã dem lại một số kinh nghiệm nhất đ ịnh nhưng vẫn bộc lộ những hạn chế không nhỏ , nhất là bậc THCS. Nên việc tích hợp này là cần thiết và đáp ứng yêu cầu phát triển toàn xã hội . Dạy học biện pháp tu từ phần Tiếng Việt trong SGK Ngữ văn lớp 6 theo hướng tích hợp và tích cực giáo viên cần khai thác triệt để những yếu tố thuận lợi để đạt hiệu qu ả cao . Còn xét về thực trạng hiện nay: chương trình SGK Ngữ văn lớp 6 đac rõ ràng cả về mục tiêu , nội dung và phương pháp dạy học theo hướng tích hợp và tích cực . Về thời lượng cho từng bài còn phải bàn thêm cho thật cân đ ối và hợp lý với chương trình và phù hợp với hoàn cảnh đa diện của học sinh . Đ ặcc biệt là các biện pháp tu từ về từ cần chú ý thêm về thời lượng và cách thực hành tạo lập trong nói và viết cho học sinh 11/7/2022 6 Thực trạng đ ội ngũ giáo viên Ngữ văn hiện nay ở THCS về số lượng , chất lượng khiến chúng ta không khỏi băn khoăn suy nghĩ . Trong một số nh à trường THCS còn song song tồn tại giáo viên ở nhiều hệ đào tạo khác nhau . Vì vậy , việc giảng dạy không đ ồng đ ều , ả nh hưởng sâu sắc đ ến phong cách học tập của học sinh và chất lượng chung . Hiện nay có hai thái cực trái ngược nhau : Những giáo viên có tâm huyết đã đi sâu tìm tòi và thực thi dạy theo hướng tích hợp và tích cực đã có kết qu ả bước đ ầu . Một só giáo viên vẫn dạy học theo thói quen cũ : Giáo viên chạy theo chương trình , tách rời chuyên môn , lo truyền thụ kiến thức bằng loói thuyêts trình hoặc chứng minh cho các khái niệm . Học sinh chir có một nhiệm vụ ghi chép thụ đ ộng để về học thuộc , làm bài tập đ ối phó qua loa 11/7/2022 7 Tiết 1 có 2 nội dung : I. So sánh là gì? II. Cấu tạo của phép so sánh . Về bài tập : Có 4 bài . Trong đ ó có 3 đ ều là so sánh , một bài viết về chính tả. Bài tập 1 : Tìm ví dụ về so sánh đ ồng loại: Người với người , vật với vật . So sánh về khác loại: Vật với vật , cụ thể với trừu tượng . Bài tập 2 : Đ iền vế B để hoàn chỉnh phép so sánh , tạo thành thành ng ữ. Bài tập 3 : Tìm trong bài “ Sông nước Cà Mau ” và “ Bài học đư ờng đ ời đ ầu tiên ” các câu văn có sử dụng phép so sánh . Với bài tập này , học sinh có dịp tiếp xúc kỹ hơn với văn bản , và vì vậy học sinh hiểu và cảm thụ vẻ đ ẹp văn chương hơn . Dạng bài này nên phát huy . Bài tập 4 : Viết chính tả: Thời gian rất hạn chế , vì vậy phải cân đ ối thời gian rất khéo léo . Giáo viên nên chú ý đ ến tốc độ viết của học sinh lớp 6 để giành thời gian hợp lý . Thực trạng về dạy học biện pháp tu từ so sánh trong SGK Ngữ văn lớp 6: gồm có hai tiết ( tiết 1 ở tuần 19, tiết 2 ở tuần 21) 11/7/2022 8 Tiết 2 có hai nội dung : I. Các kiểu so sánh . II. Tác dụng của phép so sánh . Về mục I th ì dễ , mục II th ì khó , đ òi hỏi giáo viên phải chuẩn bị thật kỹ và đưa thêm dẫn chứng từ đễ đ ến khó , nên dùng phép so sánh để làm nổi bật tác dụng của so sánh . Ví dụ : Cùng một ý “ Cao ”: “ Rất cao ” và “ Cao nh ư núi ” Về luyện tập có 3 bài , trong đ ó bài số 3 là thực hành , có thể để học sinh về nh à làm thêm và hoàn chỉnh . Dạy về so sánh , giáo viên cần hình thành quy tắc đá nh gi á gi á trị tu từ qua những tiết dạy sao cho phù hợp với lứa tuổi của học sinh . Qua khảo sát , thông kê biện pháp tu từ so sánh là một trong những biện pháp tu từ trọng tâm , xuất hiện nhiều trong các tác phẩm văn học : Có 29 văn bản sử dụng phép so sánh , văn xuôi : 26 ( Văn học Việt Nam: 23) và th ơ: 3 . Ngoài ra có nhiều đoạn trích , bài đ ọc thêm có sử dụng so sánh . Tổng hợp đư ợc 108 so sánh . 11/7/2022 9 Từ thực tế trên , chúng ta nhận rõ phép tu từ so sánh gi ữ một vai trò quan trọng về mặt biểu đạt, phản á nh nội dung, nhận thức , biểu cảm của tác phẩm văn chương . Vấn đề quan trọng là khi dạy biện pháp tu từ so sánh , giáo viên cần giúp học sinh nhận thức và biết cách nhận diện phép tu từ so sánh đư ợc sử dụng trong các tác phẩm văn chương , biết phân tích , bình gi á gi á trị tu từ trong quan hệ thống nhất và mật thiết với hệ thống tín hiệu nghệ thuật của tác phẩm . Đ ặc biệt giáo viên cần chú ý mối quan hệ liên môn , tích hợp việc dạy Tiếng Việt với văn học và ngược lại. Bởi tác phẩm văn học là mảnh đ ất màu mỡ để các phép tu từ thể hiện gi á trị của mình . Thông qua giờ dạy tác phẩm văn chương , học sinh nắm vững hơn những khái niệm của bài lý thuyết Tiếng Việt , cụ thể là phép tu từ so sánh . Ngược lại từ bài dạy lý thuyết tu từ so sánh , học sinh hiểu và cảm thụ tác phẩm văn chương sâu sắc và thấm thía . Từ đ ó năng cao kh ả năng cảm nhận cái hay, cái đ ẹp trong tác phẩm văn học , đ ồng thời ý thức hơn về việc sử dụng phép tu từ vào viết văn . 11/7/2022 10 B> Nội dung bài dạy biện pháp tu từ so sánh theo hướng tích hợp và tích cực . I: Giáo viên cần có kiến thức cơ bản và vững chắc về biện pháp tu từ so sánh . Tìm hiểu khái niệm về so sánh : Các quan niệm về so sánh . 1. Đ ịnh nghĩa trong SGK Ngữ văn lớp 6. 2. Tìm hiểu cấu tạo so sánh : cấu tạo về hình thức . 3. Chức năng của so sánh . Chức năng nhận thức . Chức năng thẩm mỹ : So sánh tu từ có kh ả năng gợi hình ả nh rộng , đ ẹp , có tính thẫm mỹ cao , giàu biểu cảm . 11/7/2022 11 So sánh tu từ bộc lộ phong cách sáng tạo của tác gi ả: mỗi nh à văn có tư duy nghệ thuật riêng , thế giới nghệ thuật riêng , phương thức diễn đạt riêng tạo nên phong cách tác gi ả. Dựa trên vốn từ vựng Tiếng Việt , nha văn cho mình vốn từ riêng mang đ ậm dấu ấn cá nhân . So sánh tu từ cũng nằm trong quy luật ấy . ở mỗi tác gi ả, hình ả nh đưa ra làm chuẩn so sánh đ ều mang tính đ iển hình . Qua so sánh tu từ , người ta có thể nhận ra những nét riêng thuộc về người sử dụng . Có tác gi ả ưa dùng so sánh tu từ mang tính phát hiện của trí tuệ . Có tác gi ả ưa sự mộc mạc, chân chất , chính xác mà vẫn tràn đ ầy cảm xúc yêu thương . 11/7/2022 12 Chẳng hạn: Trong th ơ Tố Hữu , so sánh tu từ thường là những hình ả nh kỳ vĩ của thiên nhiên nh ư: Trái đ ất , trường sơn , biển cả, núi sông khắc hoạ lên vóc dáng to lớn , đ ẹp đẽ, giàu sức sống , khí thế cao cả mạnh mẽ và tấm lòng thuỷ chung trong sáng của con người . “Ôi lòng Bác vậy cứ thương ta Thương cuộc đ ời chung thương cỏ hoa Chỉ biết quên mình cho hết thảy Nh ư dòng sông chảy nặng phù sa ”. Còn đây là so sánh nghệ thuật của Chế Lan Viên với những hình ả nh giàu nhận thức lý trí : “ Tây Bắc ư, có riêng gì Tây Bắc Khi lòng ta đã hoá những con tàu Khi tổ quốc bốn bề lên tiếng hát Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu?” 11/7/2022 13 Một so sánh đ ẹp là so sánh phát hiện . Phát hiện những gì người thường không nhận ra , không nhìn thấy . Cả hai tác gi ả, với sự sáng tạo riêng đã xây dựng những hình tượng thẫm mỹ bằng phương thức so sánh nghệ thuật . Hai cách so sánh đ ều có nhưng nét đ ộc đáo riêng , đ ặc sắc và thể hiện phong cách mỗi tác gi ả. 4. Phân loại so sánh . Có hai kiểu so sánh ( Dựa trên cơ sở cấu tạo bên ngoài và cấu tạo bên trong của so sánh tu từ ). So sánh ngang bằng . So sánh không ngang bằng . 11/7/2022 14 II. Cách dạy bài tu từ so sánh theo hướng tích hợp . 1. Mục đ ích tích hợp tích hợp trong giờ dạy biện pháp tu từ so sánh . Tích hợp với phần văn ở văn bản “ Vượt thác ”. Tích hợp với phần Tập làm văn ở cách quan sát , quan sát , tưởng tượng , so sánh và nhận xét trong văn miêu tả. Tích hợp với phần kiến thức , kỹ năng Tiếg Việt đã có ở học sinh : Cũng cố , luyện tập , năng cao kỹ năng sử dụng trong giao tiếp . 2. Nội dung tích hợp : Khi xác đ ịnh đư ợc mục đ ích tích hợp , giáo viên sẽ xác đ ịnh đư ợc nội dung tích hợp phù hợp . Cần có sự lựa chọn các khía cạnh tích hợp phù hợp sao cho đ ặc thù từng phần trong môn Ngữ văn không bị lu mờ . Chọn nội dung tích hợp cần chú ý mấy vấn đề sau : Tích hợp ở chương trình Tiếng Việt ở tiểu học : Chính việc tích hợp đ ó , tri thức và kỹ năng về so sánh của học ssinhh sẽ tăng lên theo “ phép nhân ” một cách có cơ sở chắc chắn. Trên cơ sở đ ó , giáo viên giúp học sinh củng cố , mở rộng , tìm hiểu nội dung học tập một cách sâu sắc. 11/7/2022 15 Tích hợp với các đơn vị ngôn ng ữ đư ợc dạy ở lớp 6: Vì các tri thức về các đơn vị tronh hệ thống Tiếng Việt mà học sinh tiếp cận cùng với kỹ năng sử dụng chúng đư ợc đ ặt trong nhiều mối liên hệ nên khi tích hợp theo quan hệ dọc – tích hợp dọc giáo viên cần khai thác các mối quan hệ : + Quan hệ giữa nội dung ý nghĩa với hình thức trong một yếu tố , một đơn vị của Tiếng Việt . + Tích hợp trong quan hệ giữa các yếu tố trong cùng một bậc . + Tích hợp giữa các yếu tố có quan hệ bao hàm . Tích hợp với kiến thức sẽ dạy: Giáo viên dẫn dắt nội dung bài học ở chừng mực cần thiết để gợi trí tò mò , sự am hiểu của học sinh . 11/7/2022 16 Ví dụ : Trong lời nói nghệ thuật , so sánh tu từ biểu hiện đ ầy đủ những kh ả năng tạo hình và biểu cảm của nó , các nh à văn luôn cố gắng phát hiện ra những nét giống nhau chính sác , bất ngờ , đ iều mà người ta không chú ý đ ến : “ Tiếng suối trong nh ư tiếng hát xa ” ( Hồ Chí Minh ) Phải có một thích giác nhạy bén , một tâm hồn tế nhị và sự thẩm am nh ư thế nào mới nghe đư ợc cái trong trẻo của tiếng hát xa và chỉ có am thanh trong trẻo mới vang xa không bị những âm thanh hỗn loạn nhấn chìm . Tiếng suối dưới vầng trăng giữa đêm khuya tĩnh mịch cũng có sức vang nh ư thế . Thật là sự so sánh thần tình ! 11/7/2022 17 3. Mức độ tích hợp : Xác đ ịnhđược nội dung tích hợp , tích hợp đ ến đâu là vừa phải ? tích hợp nhưng không làm mất đi nét dặc trưng của phần học , môn học . 4. Chọn thời đ iểm tích hợp : Khi xác đ ịnh đư ợc nội dung tích hợp th ì xuất hiện thời đ iểm tích hợp . Khai thác kiến thức và rèn kỹ năng so sánh tu từ trrong giờ văn và tập làm văn . Ví dụ : Khi dạy văn bản : “ Sông nước Cà Mau” ( Bài 19) Giáo viên cần cho học sinh tìm hiểu các câu văn có sử dụng so sánh trong đoạn văn và nhận xét về cách dùng biện pháp tu từ so sánh của tác gi ả. Trong giờ tập làm văn , dạy một kiểu văn bản cần chú ý khai thác và vận dụng các cấp độ ngôn ng ữ trong kiểu văn bản đ ó . Ví dụ : Dạy về văn bản miêu tả cần giúp học sinh thấy đư ợc vai trò , tác dụng của quan sát , tưởng tượng , so sánh và nhận xét trong khi miêu tả. 11/7/2022 18 5. Cách tích hợp . Lựa chọn cách tích hợp phụ thuộc vào nội dung, mức độ, thời đ iểm tích hợp và năng lực sư phạm của giáo viên . Giáo viên có thể sử dụng một số cách tích hợp sau : Tích hợp thông qua câu hỏi chứa đ ựng nội dung tích hợp . Ví dụ : Em có nhận xét gì về cách dùng hình ả nh so sánh “ Pho tượng đ ồng đ úc ”, “ Hiệp sĩ của Trường sơn oai linh hùng vĩ ” khi miêu tả Dượng Hương Th ư vượt thác ?. Tích hợp thông qua lời giảng bình của giáo viên về một nội dung liên quan đ ến cả ba phần trong môn Ngữ văn . Tích hợp thông qua bài tập về nh à. Ví dụ : yêu cầu học sinh tóm tắt văn bản “ Vượt thác ”, chú ý làm nổi bật những hình ả nh so sánh có sử dung trong đ ó . 11/7/2022 19 III. Cách dạy bài tu từ so sánh theo hướng tích cực trong giờ Tiếng Việt . 1. Mục đ ích yêu cầu : Giúp học sinh nắm vững các tri thức lý thuyết về phép tu từ so sánh . Vận dụng thực hành so sánh trong giao tiếp , góp phần nâng cao năng lực diễn đạt. Cung cấp tri thức khoa học về đ ịnh nghĩa , cấu tạo, tính chất , chức năng , phân loại gi á trị tu từ . Nắm vững bản chất của so sánh . 2. Cách thức tiến hành hình thành khái niệm so sánh . Bước 1 : Giúp học sinh quan sát , nhận biết khái niệm so sánh . Để thực hiện công việc này có thể sử dụng phương pháp nêu vấn đề, gợi mở tạo liên tưởng từ xa tới gần . Giáo viên dẫn dắt các em nhớ lại những hiểu biết đã có trong tiềm thức của mình về so sánh . Bài so sánh : ở lớp 3, em đã học biện pháp tu từ so sánh . Em hãy lấy một ví dụ và chỉ rõ hình ả nh so sánh trong ví dụ đ ó ? 11/7/2022 20 Học sinh lấy một ví dụ bất kỳ . Chẳng hạn: “ Ngôi nh à nh ư trẻ nhỏ Lớn lên với trời xanh ” (Đ ồng Xuân Lan ). Giáo viên có thể tiến hành bước 1 sau khi kiểm tra bài cũ của học sinh , để chuyển tiếp vào bài mới với việc hình thành khái niệm . Bước 2: Giúp học sinh phân tích các nét đ ặc trưng cơ bản của khái niệm so sánh . Để thực hiện công việc này có thể sử dụng phương pháp phân tích ngôn ng ữ để hình thành khái niệm so sánh . Ví dụ : Khi hình thành khái niệm so sánh , giáo viên yêu cầu học sinh : Tìm so sánh trong các ng ữ liệu đã cho ? chỉ ra cơ sở để có thể so sánh nh ư vậy ? So sánh nh ư thế nhằm mục đ ích gì? So sánh với ví dụ khác cũng sử dụng phép so sánh ? Rút ra kết luận về so sánh ? 11/7/2022 21 Sau khi hình thành khái niệm , học sinh cần củng cố khắc sâu và hình thành các kỹ năng cụ thể . Vì vậy , giáo viên cần tổ chức cho học sinh thể nghiệm lại bằng thao tác phân tích – chứng minh . Thao tác này đư ợc tiến hành nh ư sau : Với các ng ữ liệu ngôn ng ữ chứa so sánh và các yêu cầu ( Nhận diện , phân tích cấu tạo) giáo viên giúp học sinh phát hiện và chứng minh bằng việc vận dụng những tri thức mới đư ợc học . Thao tác này giúp các em củng cố tri thức , tạo kỹ năng nhận diện , khắc sâu khái niệm . Ví dụ : Giáo viên cung cấp ng ữ liệu có chứa so sánh rồi yêu cầu học sinh phân tích phát hiện các hình ả nh so sánh . Đ ồng thời chứng minh tại sao chúng lại là so sánh ? Cách thức : Hoạt đ ộng nhóm học sinh ở các đ ối tượng ( Giỏi , kh á, trung bình , yếu , kém ). Ngoài ra giáo viên còn có thể vận dụng các thao tác phân tích – phán đ oán , thao tác phân tích – tổng hợp một cách linh hoạt, hiệu qu ả. 11/7/2022 22 3 . Giúp học sinh phân tích , đá nh gi á gi á trị tu từ của phép so sánh . Để hình thành quy tắc đá nh gi á gi á trị tu từ của so sánh , cần thực hiện 3 thao tác , trong đ ó có 2 thao tác tiền đề và một thao tác chính . Các thao tác đ ó đư ợc thực hiện nh ư sau : Thao tác 1: Nhận diện so sánh . Giáo viên ra câu hỏi , giúp học sinh xây dựng quy tắc đá nh gi á gi á trị tu từ : + Muốn nhận diện so sánh trong ng ữ cảnh văn bản chúng ta phải làm thế nào ? Học sinh tr ả lời : Muốn nhận diện so sánh , chúng ta cần tìm ra sự tương đ ồng giữa các rự vật đư ợc nêu ra . Sau đ ó xác đ ịnh vế A và vế B. Thao tác 2: Phân tích cấu tạo của so sánh ? Thao tác 3: Hình thành quy tắc đá nh gi á gi á trị tu từ . Thực hiện quy tắc đá nh gi á gi á trị tu từ , giáo viên cần lưu ý cách đ ặt vấn đề phải đ úng theo trình tự tư duy từ ngoài vào trong cần thực hiện theo hệ thống câu hỏi gợi mở . 11/7/2022 23 4. Giúp học sinh luyện tập thực hành về việc sử dụng biện pháp so sánh . Hệ thống bài tập : Đảm Bảo các yêu cầu sau : - Kiểm tra nhận thức . - Phát huy kh ả năng sáng tạo, phát huy tư duy và năng lực ngôn ng ữ cho học sinh . Cách tổ chức thực hành bài tập : - Tiến hành hoạt đ ộng ở hai thời đ iểm : + Hoạt đ ộng thực hành trong giờ lí thuyết . + Hoạt đ ộng thực hành ở nh à. - Hình thức : + Thực hành bằng phiếu học tập . + Phát huy hoạt đ ộng cá nhân,hoạt đ ộng nhóm . + Dùng bảng phụ , đ èn chiếu . Giáo viên dùng các hình thức phù hợp để gây hứng thú cho học sinh . 11/7/2022 24 Trong khi hướng dẫn luyện tập giáo viên cần chú ý các loại bài tập trong SGK để có cách hướng dẫn phù hợp . Chẳng hạn dạng bài tập đ iền từ vào chỗ trống trong các thành ng ữ: + Dựa vào thành ng ữ đã biết , hãy viết tiếp vế B vào chỗ trống dưới đây để tạo thành phép so sánh thích hợp : - Khoẻ nh ư. - Cao nh ư.. Đây là loại bài tập sáng tạo một phần : Khôi phục ng ữ âm đ ầy đủ hoàn chỉnh của các thành ng ữ. GV dùng bảng phụ hoặc đ èn chiếu , phiếu học tập để HS tự tìm từ , dựa vào nguyên tắc về sự tương hợp ý nghĩa của những từ ng ữ có mặt trong câu . Qua đ ó HS đư ợc củng cố , khắc sâu hơn lí thuyết đã đư ợc học và vận dụng tri thức ngôn ng ữ vào thực tế giao tiếp . Để dạy học theo hướng tích hợp và tích cực , cần đưa ra bài tập để HS tìm các biện pháp tu từ trong tác phẩm văn học đ ang học và sẽ học . Chẳng hạn GV cho HS tìm những câu văn có sử dụng phép so sánh trong bài “ Sông nước Cà Mau ”, “ Vượt thác ”Qua đ ó HS hiểu sâu sắc hơn về so sánh và có cơ sở khoa học về tác phẩm văn chương . - Trắng nh ư - Đen nh ư. 11/7/2022 25 Đ ối với tiết học về so sánh cần cho HS thực hiện loại bài tập sáng tạo hoàn toàn ngay sau tiết học . Ví dụ : Em hãy viết đoạn văn khoảng 5 câu , trong đ ó sử dụng phép so sánh ? Khi sử dụng phần luyện tập , GV không nhất thiết phải dùng vào bước cuối cùng của tiết dạy. Có thể dùng xen kẽ khi dạy xong từng đơn vị kiến thức để củng cố từng khái niệm rồi sau đ ó chuyển sang khái niệm khác . Ví dụ : Loại bài tập nhận diện , GV có thể đ ua ra ngay sau khi đã hoàn thành cho HS khái niệm so sánh . Thực hành đư ợc tiến hành ngay tại lớp tạo đ iều kiện cho HS hình thành kh ả năng tư duy , cách thức nhận diện , phân tích làm cơ sở để các em thực hiện tốt các bài tập ở nh à. 11/7/2022 26 * Tổ chức luyện tập thực hành so sánh ở nh à cho HS: Luyện tập ở nh à là một việc làm thường xuyên của HS. Hình thức này chủ yếu là GV giao bài cho HS luyện tập ở nh à. Thông qua cách luyện tập này , HS sẽ nắm đư ợc những tri thức đã học ở trên lớp . Những bài luyện tập thực hành ở nh à có thể là những bài tập công phu đ òi hỏi GV cần phải đ ầu tư thời gian và trí tuệ . Để kích thích hứng thú cho học tập HS, GV nên lựa chọn bài tập phong phú , giao bài về nh à và hướng dẫn cho HS làm bài tập sau khi đã củng cố bài học . Ví dụ : 1. Em hãy tìm từ 3 đ ến 5 so sánh trong lời nói giao tiếp và trong văn bản SGK Ngữ văn lớp 6? 2. Em hãy viết một đoạn văn ( hoặc sáng tác một bài th ơ năm ch ữ) trong đ ó sử dụng so sánh ? 3. Làm các bài tập SGK? 11/7/2022 27 Nh ư vậy , để thực hiện hoàn thành mục tiêu quan trọng nhất của phân môn Tiếng Việt , không chỉ dừng lại ở việc hình thành tri thức Tiếng Việt mà quan trọng là HS đư ợc thực sự vận dụng chúng vào trong hoạt đ ộng giao tiếp , vì “ Giao tiếp là chức năng trọng yếu nhất của ngôn ng ữ”. Qua đ ó , HS mới có thể hiểu chắc, hiểu sâu về những đ iều đã học và biết cách sử dụng chúng . Đ iều đ ó , đ òi hỏi GV phải tổ chức cho HS hoạt đ ộng thực hành sử dụng so sánh vào giao tiếp . Trên cơ sở đ ó hình thành các kỹ năng giao tiếp . Và hệ thống bài tập đư ợc coi là đ iều kiện tiên quyết để tổ chức thực hành cho HS. Vì thế , giúp HS luyện tập thực hành về việc sử dụng biện pháp tu từ so sánh là việc làm cần thiết đ ối với GV trong giờ dạy học Tiếng Việt . 11/7/2022 28 IV. Kết qu ả thể nghiệm : Nội dung: * Bài kiểm tra Tiếng Việt . + HS làm bài sau tiết học trong thời gian từ 10 đ ến 15 phút . + Nội dung và yêu cầu gắn với kiến thức và kỹ năng mà HS vừa đư ợc tiếp nhận và củng cố trong giờ học . Cụ thể : Nội dung kiểm tra gồm : - Nêu khái niệm so sánh . - Trình bày cấu tạo so sánh ( lấy ví dụ minh hoạ) - Tìm những câu văn có sử dụng phép so sánh trong một văn bản Cụ thể . * Số lớp thử nghiệm : 2 * Số lớp đ ối chứng : 2 + Tổng số bài thử nghiệm : 76 + Tổng số bài đ ối chứng : 78 11/7/2022 29 Bảng thống kê kết qu ả Thử nghiệm : TT Lớp thử nghiệm Kết qu ả Lớp đ ối chứng Kết qu ả Kh á giỏi TB Yếu Kh á giỏi TB Yếu 1 6A (38 em ) 16 (42,1%) 19 (50%) 3 (7,9%) 6C (38em) 8 (21,1%) 21 (45,2%) 9 (23,7%) 2 6B (38 em ) 17 (44,13%) 20 (53,24%) 1 (2,63%) 6D (40em) 6 (15%) 24 (65%) 8 (20%) 11/7/2022 30 Tổng số Lớp thử nghiệm Tổng số Lớp đ ối chứng Kh á giỏi TB Yếu Kh á giỏi TB Yếu 76 em 33 (43,42%) 39 (51,32%) 4 (5,26%) 78 em 14 (17,94%) 45 (57,69%) 17 (21,79%) Tổng hợp kết qu ả thử nghiệm : 11/7/2022 31 Nhìn vào bảng thống kê chúng ta thấy kết qu ả của lớp đ ối chứng và kết qu ả lớp thử nghiệm có sự chênh lệch rõ rệt . Tỉ lệ HS kh á giỏi ở lớp thể nghiệm tăng gấp đôi so với lớp đ ối chứng . Qua kết qu ả đ ó có thể khẳng đ ịnh tính kh ả thi trong việc vận dụng các PPDH theo hướng tích hợp và tích cực . Nếu mỗi GV quan tâm thực sự đ ến việc đ ổi mới PPDH, áp dụng các PPDH phát huy tính tích cực của HS trong mỗi giờ học , trong từng khâu của qu á trình dạy học Tiếng Việt , tạo ra cách dạy hiệu qu ả th ì chất lượng dạy học các biện pháp tu từ nói riêng và việc dạy học môn Ngữ văn nói chung sẽ đư ợc nâng cao hơn rất hiều ở mọi trường học trên mọi đ ịa bàn . 11/7/2022 32 V. Một số phiếu bài tập Tiếng Việt : * Phiếu 1: Họ và tên : .. Lớp : Trường : .. Em hãy tr ả lời các câu hỏi và làm các bài tập sau đây: 1. Nêu khái niệm so sánh ? Trình bày cấu tạo của so sánh , cho ví dụ minh họa . Vẽ sơ đ ồ thể hiện cấu tạo của so sánh ? 11/7/2022 33 2. Tìm những câu văn có sử dụng phép so sánh trong đoạn văn dưới đây và tr ả lời câu hỏi : “ Thỉnh thoảng , muốn thử sức lợi hại của hững chiếc vuốt tôi co cẳng lên , đạp phanh phách vào các ngọn cỏ . Những ngọn c