Dạy học phần Làm văn và yêu cầu đổi mới đánh giá

Hải Phòng 25-7-2008 Dạy học phần Làm văn và yêu cầu đổi mới đánh giá Đỗ Ngọc Thống Các nội dung lớn1) Dạy học phần Làm văn Nội dung LV 12 nâng cao Phương pháp dạy học LV2) Yêu cầu kiểm tra-đánh giá Định hướng chung Biên soạn đề kiểm tra thường kì Ôn và thi cuối cấp Một số yêu cầu chungkhi dạỵ làm văn 12 nâng cao 1. N¾m ®­îc Nh÷ng néi dung tæng qu¸t vµ c¸c ®iÓm ®æi míi cña CT, SGK Ng÷ v¨n (Đ· nªu BDGV10,11)Vai trß cña LV trong ch­¬ng tr×nh NV CÊu tróc néi dung cña phÇn LV THPTQuan niÖm míi vÒ ®Ò v¨n, kiÓu bµi vµ thao t¸c§æi míi ph­¬ng h­íng d¹y LVC¸c néi dung ®· häc vÒ v¨n NL ë c¸c líp d­íiCÊu tróc néi dung phÇn lµm v¨n trong s¸ch NV 10 vµ 11Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ ph©n cÊp tÇng bËc cña chóng 2. N¾m ®­îc nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt cña hai phÇn LV ChuÈn vµ N©ng caoSè tiÕt häc NC nhiÒu h¬n do sè giê 4/t vµ 3/t, tiÕt dµnh cho LV NC nhiÒu h¬nNC cã thªm mét sè ND: + NLVH&NLXH, KiÓu kÕt cÊu, Lùa chän L§+ C¸c bµi vÒ kÜ n¨ng viÕt kÜ h¬n,+ LuyÖn tËp nhiÒu h¬n, bµi KT nhiÒu h¬n+ D¹ng bµi vµ ®Ò v¨n ®a d¹ng h¬n,C¸ch thÓ hiÖn vµ triÓn khai ND kh¸c nhau3. ThÊy vµ hiÓu ®­îc m¹ch tÝch hîp ngang cña ba phÇn trong NV12 Văn họcTiếng ViệtLàm vănVăn nghị luậnGiữ gìn sự trong sáng TVNLXH, NLVH; TT văn NLThơ VN sau 1945Thi luậtNL về thơVăn nhật dụngPC NN KHNLXHVăn xuôi VN sau 1945Nhân vật giao tiếpNL về tác phẩm văn xuôi4. Nắm được cấu trúc các ND lớn Tập I: Tæng kÕt c¸c d¹ng bµi nghÞ luËn d­íi h×nh thøc luyÖn tËp Tập II: Tæng kÕt vÒ kÜ n¨ng viÕt bµi v¨n dưới hình thức lí thuyếtPh©n biÖt d¹ng ®Ò NL vÒ mét vÊn ®Ò x· héi trong TPVH víi NL vÒ mét t­ t­ëng ®¹o lÝ vµ NL vÒ mét hiÖn t­îng ®êi sèng Phân biệt kĩ năng diễn đạt và kĩ năng trình bày5. PH©n lo¹i C¸c nhãm bµi lín1) Nhãm bµi lÝ thuyÕt v¨n NL2) Nhãm bµi luyÖn tËp 3) Nhãm bµi kiÓm tra vµ tr¶ bµi4) Nhãm bµi mét sè kiÓu v¨n b¶n kh¸c5 Nhãm bµi tæng kÕt vµ «n tËp vÒ lµm v¨nMột số vấn đề cụ thể Ph©n lo¹i ®Ò nghÞ luËn ®Ò NL ®­îc ph©n theo tiªu chÝ néi dung nghÞ luËn thµnh hai cÊp ®é: Lo¹i > D¹ng Lo¹i NLXH cã 3 d¹ng: + NL vÒ mét t­ t­ëng, ®¹o lÝ, lèi sèng,... + NL vÒ mét hiÖn t­îng ®êi sèng. + NL vÒ mét vÊn ®Ò x· héi trong TPVH Lo¹i NLVH cã 3 d¹ng: + NL vÒ mét bµi th¬, ®o¹n th¬ + NLvÒ mét t¸c phÈm, ®o¹n trÝch van xu«i. + NL vÒ mét ý kiÕn bµn vÒ VH VËn dông kÕt hîp c¸c Ph­¬ng thøc biÓu ®¹t vµ c¸c thao t¸c NL Ph©n biÖt PT biÓu ®¹t vµ TT lËp luËn Trong bµi v¨n th­êng cã mét PT biÓu ®¹t chÝnh + C¸c PT kÕt hîp; Trong bµi NL cã vµi thao t¸c LL chÝnh + c¸c thao t¸c kh¸c ViÖc vËn dông thao t¸c nµo lµ do ND vÊn ®Ò cña ®Ò bµi ®Æt ra. HS ®­îc luyÖn tËp ë 2 bµi vµ thùc hµnh vËn dông trong tÊt c¶ c¸c bµi viÕt ë líp 12.Nhãm bµi lÝ thuyÕt Bao gåm c¸c bµi: NLVH vµ NLXH C¸c kiÓu kÕt cÊu cña bµi v¨n NL KÕt hîp c¸c thao t¸c lËp luËn KÕt hîp c¸c ph­¬ng thøc biÓu ®¹tLùa chän luËn ®iÓmSö dông luËn cø Më bµi, Th©n bµi, KÕt bµiDiÔn ®¹t H×nh thøc tr×nh bµyL­u ýThùc chÊt lµ hÖ thèng ho¸ l¹i mét sè kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm bµi v¨n ®· häc, ®· lµm.Chó ý tÝnh chÊt tÝch hîp gi÷a VH vµ LVPh©n biÖt néi dung vµ cÊp ®é cña mét sè thuËt ng÷: thao t¸c lËp luËn vµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t. LuËn ®Ò; luËn ®iÓm, luËn cø vµ lËp luËn; më bµi, th©n bµi, kÕt bµi ; diÔn ®¹t vµ h×nh thøc tr×nh bµyNhãm bµi luyÖn tËp Bao gåm c¸c bµiTãm t¾t v¨n b¶n nghÞ luËn, NL vÒ mét bµi th¬, ®o¹n th¬, NL vÒ mét ý kiÕn bµn vÒ v¨n häc, NL vÒ mét TP, ®o¹n trÝch v¨n xu«i, NL vÒ mét t­ t­ëng ®¹o lÝ, NL vÒ mét hiÖn t­îng ®êi sèng, NL vÒ mét vÊn ®Ò trong TPVH. L­u ýLÝ thuyÕt ®· häc, qua luyÖn tËp mµ cñng cè lÝ thuyÕt. ChØ nªu ®Ò + h­íng dÉn HS thùc hiÖn: t×m hiÓu ®Ò, h×nh thµnh luËn ®iÓm, viÕt bµi, ®o¹n v¨n. Gióp HS lµm tèt c¸c bµi kiÓm tra : Khi LTNL vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬ sau ®ã HS ph¶i viÕt bµi sè 2 NL vÒ mét ®oan th¬, bµi th¬. Khi LTNL vÒ mét ý kiÕn bµn vÒ v¨n häc, th× bµi viÕt sè 3 yªu cÇu viÕt bµi NL vÒ mét ý kiÕn bµn vÒ v¨n häc ( vÒ th¬).Nhãm bµi kiÓm tra vµ tr¶ bµi 9 bµi viÕt: 2 bµi KTTH, 6 bµi KT th­êng k× ( 3 NLXH + 3 NLVH) vµ 1 bµi KTVH Cã ba bµi kÕt hîp h×nh thøc TN víi TL.Bµi KTVH kh«ng cã c©u NLXH. Cßn hai bµi KTTH cè g¾ng ®Ó cã c¶ NLVH vµ NLXH. Ph©n bè ND c¸c bµi viÕt h­íng tíi môc ®Ých tÝch hîp vµ c©n ®èi gi÷a NLVH vµ NLXH. Chó ý vÞ trÝ cña mçi bµi viÕt.Mçi bµi KT: 4 ®Õn 6 ®Ò (®Ò më + ®Ò truyÒn thèng) víi nhiÒu ND, ®Ò tµi kh¸c nhau. GV cã thÓ sö dông, còng cã thÓ tù ra ®Ò kh¸c. Do yªu cÇu h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng nªn quy tr×nh d¹y häc lÆp l¹i ë tÊt c¶ c¸c giê tr¶ bµi, chØ kh¸c ë ND ®Ò cô thÓ.GVcho HS ph©n tÝch ®Ò ®· viÕt + l­u ý liªn hÖ, so s¸nh víi c¸c ®Ò v¨n ®· nªu ë mçi bµi viÕt ®Ó lµm s¸ng tá mçi d¹ng bµi ®· häc. Mét sè kiÓu v¨n b¶n kh¸c VÒ thuËt ng÷ v¨n b¶n HC- CVPh¸t biÓu theo chñ ®Ò vµ ph¸t biÓu tù do, §Ò c­¬ng diÔn thuyÕt, VB tæng kÕt ( Tæng kÕt tri thøc) kh«ng ph¶i HC-CVLÝ do ghÐp ph¸t biÓu theo chñ ®Ò vµ ph¸t biÓu tù do thµnh mét bµi Chó ý vÒ v¨n b¶n tæng kÕt ( nghÜa réng)Nhãm bµi tæng kÕt vµ «n tËp¤n tËp nh»m gióp HS chó ý mét sè vÊn ®Ò võa häc trong mét thêi gian ng¾n :Chñ yÕu nªu c¸c c©u hái gióp HS cã ph­¬ng h­íng «n luyÖn ®óng träng t©m Tæng kÕt ë líp 12 lµ tæng kÕt c¶ ba n¨m NhiÖm vô cña phÇn LV Néi dung LV vµ sù ph©n bè ë c¸c líp Quan hÖ gi÷a LV-VH vµ TVVÒ ph­¬ng ph¸p d¹y häc Lµm v¨nC¸c ND ®· nªu ë líp 11Mét sè nguyªn t¾c chung (5 NT)B¶y ®iÓm cÇn l­u ý vÒ PPDH LV Chó ý nguyªn t¾c tÝch hîp§Ò cao vµ ­u tiªn thùc hµnh D¹y c¸ch nghÜ vµ c¸ch thÓ hiÖn suy nghÜ TÝch cùc øng dông ph­¬ng tiÖn hiÖn ®¹i§a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc luyÖn tËp Linh ho¹t vµ s¸ng t¹o víi b­íc lªn líp Quy tr×nh bèn b­íc DH LVXác định PPDH Làm văn Hai câu hỏi xác định PPDH: Môc ®Ých cña d¹y häc lµ g×? ( What is the purpose of teaching? ) Nh÷ng con ®­êng nµo tèt nhÊt ®Ó ®¹t ®­îc M§ Êy ? (What are the best ways of achieving these purposes?) PPDH Lµm v¨n D¹y c¸ch suy nghÜ vµ c¸ch diÔn ®¹t suy nghÜ VËn dông linh ho¹t c¸c PP cô thÓ B¶o ®¶m quy tr×nh nh»m tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cña HS, SGK lµ VB cÇn ®äc-hiÓu Quy tr×nh bèn b­íc 1. Cung cấp và hướng dẫn HS khai thác TT: Thông tin của bài học: SGK + người dạy cung cấp + người học tự khai thác từ nhiều nguồn khác nhau  C¸ch khai th¸c TT. Cần coi bài học trong sách là một văn bản mà HS cần đọc-hiểu, để khai thác TT Quan sát và nhận xét bài học: Bài học nêu lên vấn đề gì ? Có mấy phần, nội dung cơ bản, quan hệ của các phần? Những tt nào quan trọng? TT ấy nằm trong phần nào ? Cung cấp thêm tt từ nhiều nguồn khác nhau 2. Tổ chức HS phân tích và xử lí TTY/C phân tích và xử lí tt được nêu trong SGK dưới dạng các BT và câu hỏi hướng dẫn học bài HS tự tìm hiểu, tự phân tích, lí giải để rút ra những nhận xét và kết luận bước đầu mang tính cá nhân / tổ nhómMục tiêu: không chỉ chú ý đến kết quả phân tích và xử lí TT mà còn hình thành và rèn luyện cách phân tích và xử lí TT. 3. Hướng dẫn HS tranh luận, trao đổi Cá nhân hoặc tổ nhóm trình bày kết quả đã tìm hiểu với hai mức độ : Nội dung đã tìm hiểu, phân tích là gì ? Điều đó dựa trên cơ sở nào ? GV yêu cầu, động viên HS trao đổi, tranh luận "phản biện" về các nội dung đã nêu Hướng dẫn HS tự rút ra kết luận cho chính mình.4. Bổ sung, điều chỉnh và hoàn thiện kết luận Kết luận HS tự rút ra là rất quan trọng Nhiều vấn đề khoa học, nhất là các thuật ngữ / khái niệm, phải hiểu chính xác và thống nhất. GV cần bổ sung, điều chỉnh nhằm hoàn chỉnh kết luận mà HS vừa tự rút ra bằng nhiều cách: Yêu cầu HS xem lại nhận xét, kết luận đó Đưa ra ý kiến và đề nghị HS trao đổi thêm Phân tích,"phản biện"lại những nhận xét, kết luận chưa đúngÝ nghĩa và tác dụng GV không làm thay, chỉ là người tổ chức hướng dẫn HS làm nhiều, tự mình tìm hiểu để rút ra nhận xét, kết luận, học qua làm Hướng tới người học và dạy cách thức, hình thành phương pháp học Bảo đảm tính dân chủ, tránh áp đặt và ban phát chân lí một chiều, khuyến khích được trí tuệ tập thể, tinh thần hợp tác, làm việc theo nhóm Vận dụng vào dạy học LV Dạng bài lí thuyết Dạng bài thực hành ( kể cả giờ trả bài ) VÒ kiÓm tra - ®¸nh gi¸ vµ «n tËp cuèi cÊp THPT Định hướng chung 1) Đánh giá đúng năng lực ngữ văn: Năng lực tiếp nhận văn bản: - Nắm được ND bề nổi: chi tiết cụ thể, cốt truyện... - Hiểu được ý nghĩa của VB ( mạch ngầm) - Thấy được giá trị của hình thức biểu đạt - Biết tự đọc-hiểu các văn bản cùng loại Năng lực tạo lập văn bản ( nói và viết): - Biết suy nghĩ trước một vấn đề của XH hoặc VH - Diễn đạt suy nghĩ một cách rõ ràng, chính xác - Nắm được yêu cầu của một bài văn: ND&HT - Biết viết một bài văn theo yêu cầu 2) Đánh giá một cách toàn diện: Kiến thức và kĩ năng văn học: - Tác phẩm, văn học sử, lí luận văn học - Kĩ năng phân tích, cảm thụ ( tiếp nhận) văn học Kiến thức và kĩ năng tiếng Việt: - Nhận diện được các đơn vị tiếng Việt - Hiểu vai trò của các đơn vị TV trong nói và viết - Vận dụng được: đúng và sáng tạo Kiến thức và kĩ năng làm văn - Các kiểu văn bản: đặc điểm và cách làm - Hệ thống kĩ năng làm văn: - Thực hành viết bài văn, đoạn văn - Chú trọng cả NLVH và NLXH3) Đánh giá một cách khách quan: Hạn chế tính chủ quan - Biết tôn trọng ý kiến khác mình - Tránh ác cảm, định kiến Đổi mới cách đề tự luận - Đa dạng hoá cách nêu vấn đề ( cách hỏi, đề mở) - Chú ý các đề tài gần gũi, thiết thực - Tăng cường lí giải, sáng tạo; hạn chế chép văn mẫu Kết hợp với hình thức trắc nghiệm KQ - Nhận thức đúng vai trò và tác dụng của TNKQ - Biết xây dựng câu hỏi TNKQ - Vận dụng đúng lúc, đúng chỗ TNKQ4) Quy trình chung Xác định mục đích kiểm tra Xác định yêu cầu và mức độ Nội dung Thời gian Xác định hình thức kiểm tra KTmiệng hay viết ? Tự luận hay trắc nghiệm; kết hợp TL &TN ? Xây dựng đề kiểm tra Đề tự luận và những lưu ý cần thiết Đề trắc nghiệm và những lỗi nên tránh Đáp án và biểu điểm Kiểm tra lại lần cuối VÒ néi dung «n tËp-kiÓm traI/ V¨n häc:1. Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ t¸c phÈm: - Hoµn c¶nh s¸ng t¸c - Néi dung: viÕt vÒ c¸i g× ? Cã nh÷ng nh©n vËt nµo ? - H×nh thøc biÓu ®¹t: thÓ lo¹i vµ c¸c yÕu tè h×nh thøc næi bËt ( vÇn, nhÞp, tõ ng÷, tu tõ) - ý nghÜa: Nãi ®­îc ®iÒu g×? Nãi nh­ thÕ nµo? - Nh÷ng c©u th¬, ®o¹n v¨n hay trong v¨n b¶n - Nh÷ng ®ãng gãp cña TP : ND & NT ? §Æt trong qu¸ tr×nh VH ®Ó so s¸nh vµ ®¸nh gÝa VÒ néi dung «n tËp-kiÓm traI/ V¨n häc:2. Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ t¸c gi¶: - N¨m sinh vµ thêi ®¹i t¸c gi¶ sèng - Quª h­¬ng vµ gia ®×nh - Con ng­êi t¸c gi¶ ( tÝnh c¸ch, c¸ tÝnh) - Sù nghiÖp VH: c¸c giai ®o¹n lín, TP lín - Nh÷ng néi dung lín bao trïm - Nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt - VÞ trÝ vµ ®ãng gãp cña t¸c gi¶: ®Æt trong qu¸ tr×nh VH, so s¸nh víi c¸c t¸c gia kh¸c VÒ néi dung «n tËp-kiÓm traI/ V¨n häc:3. Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ giai ®o¹n v¨n häc: - Bèi c¶nh lÞch sö - C¸c xu h­íng vµ trµo l­u VH - Nh÷ng néi dung lín bao trïm - Thµnh tùu nghÖ thuËt næi bËt - Vai trß vµ nh÷ng ®ãng gãp cña giai ®oan VH: ®èi víi d©n téc vµ sù tiÕn bé nghÖ thuËt4. Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ LLVH - Mét sè kh¸i niÖm thuËt ng÷ c¬ b¶n - C¸c bµi h­íng dÉn ®äc hiÓu: ®äc th¬, ®äc truyÖn, ®äc kÞch, ®äc v¨n nghÞ luËn II/ TiÕng ViÖt:1. VÒ c¸c ®¬n vÞ TV: - Ng÷ ©m, tõ vùng, ng÷ ph¸p, ®o¹n v¨n - NhiÖm vô vµ vai trß, t¸c dông cña chóng2. VÒ phong c¸ch ng«n ng÷ - §Æc ®iÓm cña mçi PCNN - ý nghÜa vµ t¸c dông3. VÒ giao tiÕp - C¸c yÕu tè c¬ b¶n - Vai trß vµ ý nghÜa4. Mét sè vÊn ®Ò kh¸c: - LSTV vµ B¶o vÖ sù trong s¸ng cña TVIII/ Lµm v¨n:1. §Æc ®iÓm c¸c kiÓu v¨n b¶n: - C¸c kiÓu VB ®· häc ë c¸c líp d­íi - NhËn diÖn ®­îc c¸c kiÓu VB ®ã2. C¸ch lµm c¸c kiÓu VB - C¸ch lµm - VËn dông kÕt hîp c¸c ph­¬ng thøc biÓu ®¹t vµ c¸c thao t¸c nghÞ luËn3. V¨n nghÞ luËn - C¸c d¹ng ®Ò NLXH vµ NLVH - C¸ch lµm mçi d¹ng ®Ò4. V¨n b¶n HC-CV vµ c¸c VB kh¸c Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn chó ýPh¹m vi ND: Líp 11 vµ 12 + TP ngoµi ch­¬ng tr×nh ( l©u dµi)V¨n häc VN lµ chÝnhV¨n häc n­íc ngoµi ( tØ lÖ nhá)TiÕng ViÖt ( øng dông trong bµi viÕt+ KT kiÕn thøc khi ¸p dông tr¾c nghiÖm)Lµm v¨n ( qua øng dông- bµi viÕt) H×nh thøc: Tù luËn lµ chÝnhTN vµ ý nghi· cña TN trong häc tËp, kiÓm traNhiÒu c©u LLVH vµ LSVHGióp lµm tèt bµi thi