Bài giảng Tuần 13 tiết 48: Thành ngữ

KIỂM TRA BÀI CŨ: 1. Thế nào là từ đồng âm? Hãy đặt câu có sử dụng từ đồng âm. 2. Khi sử dụng từ đồng âm cần chú ý đến điều gì? Tìm các từ đồng âm trong câu sau? Giải thích nghĩa các từ đồng âm đó? An đem cuốc cho bác ba cuốc đất trồng khoai. Tiết 48: THÀNH NGỮ I. Thế nào là thành ngữ? Xét ví dụ 1: Nhận xét cấu tạo của cụm từ in màu trong câu ca dao: Nước non lận đận một mình Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay Có thể thay một vài cụm từ trong cụm từ này bằng những từ khác được không? Có thể chêm xen một vài từ khác vào cụm từ này được không? Có thể thay đổi vị trí của các từ trong cụm từ này được không? I. Thế nào là thành ngữ? lên thác xuống ghềnh lên ghềnh xuống thác lên trên thác xuống dưới ghềnh vượt thác lội xuống ghềnh - Không thể thay một vài từ trong cụm từ - Không thể chêm một vài từ khác vào cụm từ - Không thể đảo vị trí của các từ trong cụm từ Cấu tạo cố định * lên thác xuống ghềnh Trải qua nhiều vất vả khó khăn (tượng trưng cho vất vả, nguy hiểm) Nghĩa bóng (hàm ẩn, hình tượng, ẩn dụ). Nhanh như chớp Chỉ hành động diễn ra mau lẹ, rất nhanh (so sánh) Tay bế tay bồng bế hai đứa bé sàn sàn tuổi nhau (nghĩa đen) Vắt cổ chày ra nước keo kiệt, bủn xỉn (nói quá) * Xét ví dụ 2: I. Thế nào là thành ngữ? Qua tìm hiểu, em hãy cho biết muốn hiểu nghĩa của thành ngữ chúng ta dựa vào đâu? 1. Thế nào là thành ngữ? * *Ghi nhí 1 : - Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh. - Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh… Đứng núi này trông núi nọ Đứng núi nọ trông núi kia Đứng núi này trông núi khác Ba chìm bảy nổi Bảy nổi ba chìm * lưu ý 1. Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng tính cố định của thành ngữ cũng chỉ là tương đối. * Tiết 48: THÀNH NGỮ II. Sử dụng thành ngữ . 1. Ví dụ : Xác định vai trò ngữ pháp của các thành ngữ trong các câu sau : a. Mưa to gió lớn làm ngập hết nhà cửa. b. Thân em vừa trắng lại vừa tròn Bảy nổi ba chìm với nước non. ( Hồ Xuân Hương ) c. Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... ( Tô Hoài ) 2. Nhận xét : a. Thành ngữ làm chủ ngữ. b. Thành ngữ làm vị ngữ. c. Thành ngữ làm phụ ngữ của cụm danh từ. 3. Kết luận: *KÕt luËn 1: Thµnh ng÷ cã thÓ lµm chñ ng÷, vÞ ng÷ trong c©u hay lµm phô ng÷ trong côm danh tõ, côm ®éng tõ... Câu hỏi thảo luận 2 phút  So sánh hai cách diễn đạt sau (Về hình thức, nội dung biểu cảm...) rồi rút ra nhận xét : *Cách 1: -Bảy nổi ba chìm. -Tắt lửa tối đèn. + Nhận xét : Ngắn gọn, có tính hình tượng,biểu cảm. * Cách 2 : -Long đong, phiêu dạt, gặp nhiều gian truân, vất vả. -Khó khăn, hoạn nạn. + Nhận xét : Dài dòng, rườm rà, không có tính hình tượng, biểu cảm. *KÕt luËn 2: Thµnh ng÷ ng¾n gän, hµm sóc, cã tÝnh biÓu c¶m. (V× thÕ ngoµi lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy, thµnh ng÷ hay ®­îc sö dông trong v¨n th¬.) *Ghi nhí 2 : - Thµnh ng÷ cã thÓ lµm chñ ng÷, vÞ ng÷ trong c©u hay lµm phô ng÷ trong côm danh tõ, côm ®éng tõ... - Thµnh ng÷ ng¾n gän, hµm sóc, cã tÝnh h×nh t­îng,tÝnh biÓu c¶m cao. Bµi tËp nhanh : *T×m nhanh thµnh ng÷ : -§Çu voi ®u«i chuét -MÑ trßn con vu«ng -GÇn mùc th× ®en, gÇn ®Ìn th× r¹ng. -Mì ®Ó miÖng mÌo -TÊc ®Êt tÊc vµng. -¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y. Tr¶ lêi : + Thµnh ng÷ : - §Çu voi ®u«i chuét - MÑ trßn con vu«ng - Mì ®Ó miÖng mÌo +Tục ngữ: GÇn mùc th× ®en, gÇn ®Ìn th× r¹ng. - TÊc ®Êt tÊc vµng. - ¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y. *Lưu ý 2. -Thµnh ng÷: Th­êng lµ mét ng÷ cè ®Þnh , sö dông kh«ng ®éc lËp, cã t¸c dông bæ sung ý nghÜa cho thµnh phÇn c©u, hoÆc lµm thµnh phÇn c©u. Th­êng nhËn xÐt tÝnh c¸ch, phÈm chÊt, ®Æc ®iÓm cña con ng­êi, sù vËt. -Tôc ng÷: Th­êng lµ mét c©u, sö dông t­¬ng ®èi ®éc lËp, ph¶n ¸nh kinh nghiÖm vÒ mäi mÆt cña cuéc sèng. Tiết 48: THÀNH NGỮ III/ Luyện tập: 1. Tìm và giải thích nghĩa các thành ngữ: Những món ăn ngon, lạ, quý hiếm được lấy từ trên rừng, dưới biển. Những món ăn ngon, sang trọng,quý hiếm. ( Những món ăn của vua chúa ngày xưa ) Nem công chả phượng: a. Sơn hào hải vị: Tiết 48: THÀNH NGỮ III/ Luyện tập: 1. Tìm và giải thích nghĩa các thành ngữ: Tứ cố vô thân: b. Khỏe như voi : c. Da mồi tóc sương: Màu da của người già lốm đốm như màu đồi mồi, màu tóc bạc như sương. Rất khoẻ. Đơn độc, trơ trọi một mình, không người thân thích. Tiết 48: THÀNH NGỮ III/ Luyện tập: 1. Tìm và giải thích nghĩa các thành ngữ: 2. Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Tiết 48: THÀNH NGỮ III/ Luyện tập: - Lời… tiếng nói. Một nắng hai… Ngày lành tháng… No cơm ấm… Bách … bách thắng. Sinh... lập nghiệp. 3. Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn. ăn sương. tốt. áo. chiến cơ Tiết 48: THÀNH NGỮ Xem hình đoán thành ngữ. Đầu voi đuôi chuột Chậm như rùa 1 2 CỦNG CỐ: Em hãy khái quát nội dung bài học bằng bản đồ tư duy theo sơ đồ nhánh THÀNH NGỮ THẾ NÀO LÀ THÀNH NGỮ? SỬ DỤNG THÀNH NGỮ Cấu tạo Nghĩa Vai trò ngữ pháp Công dụng Cách hiểu Tiết 48: THÀNH NGỮ HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ: Học thuộc khái niệm -Chức năng, đặc điểm diễn đạt và tác dụng của thành ngữ. -Nắm được nghĩa một số thành ngữ thông dụng. 2. Tiết sau: Trả bài kiểm tra Văn, bài kiểm tra Tiếng Việt. Nhớ lại những kiến thức đã kiểm tra trong phân môn Văn, Tiếng Việt.