Bài giảng Ngữ văn Lớp 7 - Tiết 104: Tìm hiểu chung về phép lập luận giải thích

Vì sao có lụt vào tháng 7, 8 hàng năm?=> Do mưa nhiều, ngập úng, nước không thoát đượcVì sao lại có hiện tượng nguyệt thực ?=> Vì mặt trăng không tự phát ra ánh sáng mà chỉ phản quang lại ánh sáng nhận từ mặt trời. Trong quá trình vận hành trái đất, mặt trăng và mặt trời có lúc cùng đứng trên 1 đường thẳng. Trái đất ở giữa che mất nguồn sáng của mặt trời và lam cho mặt trăng bị tốiVì sao nước biển mặn ? => Nước sông suối có hòa tan nhiều loại muối lấy từ các lớp đất đá trong lục địa, khi ra đến biển mặt biển có độ thoáng rộng nên nước thường bốc hơi, còn các muối ở lại, lâu ngày muối tích tụ lại làm cho nước biển mặn.Những vấn đề cần giải thích trong văn nghị luận thường gặp như:- Thế nào là hạnh phúc?- “Uống nước nhớ nguồn” có ý nghĩa như thế nào?- Thật thà là gì? .Trong ®êi sèng, gi¶i thÝch lµ lµm cho hiÓu râ những ®iÒu ch­a biÕt trong mäi lÜnh vùc. .Gi¶i thÝch trong văn nghÞ luËn lµ lµm cho ng­êi ®äc hiÓu râ c¸c t­ t­ëng, ®¹o lÝ, phÈm chÊt, quan hÖ,... cÇn ®­îc gi¶i thÝch nh»m n©ng cao nhËn thøc, trÝ tuÖ, båi d­ìng t­ t­ëng, tình c¶m cho con ng­êi. Lòng khiêm tốn Lòng khiêm tốn có thể được coi là một bản tính căn bản cho con người trong nghệ thuật xử thế và đối đãi với sự vật. Điều quan trọng của khiêm tốn là chính nó đã tự nâng cao giá trị cá nhân của con người trong xã hội. Khiêm tốn là biểu hiện của con người đứng đắn, biết sống theo thời và biết nhìn xa. Con người khiêm tốn bao giờ cũng là người thường thành công trong lĩnh vực giao tiếp với mọi người. Vậy khiêm tốn là gì? Khiêm tốn là tính nhã nhặn, biết sống một cách nhún nhường, luôn luôn hướng về phía tiến bộ, tự khép mình vào những khuôn thước của cuộc đời, bao giờ cũng không ngừng học hỏi. Hoài bão lớn nhất của con người là tiến mãi không ngừng, nhưng không nhằm mục đích tự khoe khoang, tự đề cao cá nhân mình trước người khác. Người có tính khiêm tốn thường hay tự cho mình là kém, còn phải phấn đấu thêm, trau dồi thêm, cần được trao đổi, học hỏi thêm nhiều hơn nữa. Người có tính khiêm tốn không bao giờ chịu chấp nhận sự thành công của cá nhân mình trong hoàn cảnh hiện tại, lúc nào cũng cho sự thành công của mình là tầm thường, không đáng kể, luôn luôn tìm cách học hỏi thêm nữa. Tại sao con người lại phải khiêm tốm như thế? Đó là vì cuộc đời là một cuộc đấu tranh bất tận, mà tài nghệ của mỗi cá nhân tuy là quan trọng, nhưng thật ra chỉ là những giọt nước bé nhỏ giữa đại dương bao la. Sự hiểu biết của mỗi cá nhân không thể đem so sánh với mọi người cùng chung sống với mình. Vì thế, dù tài năng đến đâu cũng luôn luôn phải học thêm, học mãi mãi. Tóm lại, con người khiêm tốn là con người hoàn toàn biết mình, hiểu người, không tự mình đề cao vai trò, ca tụng chiến công của cá nhân mình cũng như không bao giời chấp nhận một ý thức chịu thua mang nhiều mặc cảm tự ti đối với mọi người. Khiêm tốn là một điều không thể thiếu cho những ai muốn thành công trên con đường đời. ( Theo Lâm Ngữ Đường, Tinh hoa xử thế )C¸c c©u ®Þnh nghÜa:* Bµi v¨n: “Lßng khiªm tèn”“Lßng khiªm tèn cã thÓ ®­îc coi lµ mét b¶n tÝnh ... víi sù vËt .“Khiªm tèn lµ tÝnh nh· nhÆn..kh«ng ngõng häc hái”.“Khiªm tèn lµ th­êng hay tù cho m×nh lµ kÐm .. nhiÒu thªm n÷a”.“Khiªm tèn lµ con ng­êi hoµn toµn biÕt m×nh..®èi víi mäi ng­êi.=> Lµ mét trong nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch. V× nã tr¶ lêi cho c©u hái: Khiªm tèn lµ g×?-BiÓu hiÖn cña khiªm tèn: Nh· nhÆn, nhón nh­êng, lu«n h­íng vÒ phÝa tiÕn bé, tù khÐp m×nh vµo khu«n th­íc, kh«ng ngõng häc hái-§èi lËp víi khiªm tèn: khoe khoang, tù ®Ò cao m×nh.=> Còng lµ mét trong nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch . V× ®ã lµ thñ ph¸p nghÖ thuËt ®èi lËp, nã lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ cho lßng khiªm tèn.- ChØ ra c¸i lîi cña khiªm tèn: Khiªm tèn là đøc tÝnh tèt nªn ®­îc mäi ng­êi yªu quÝ vµ gióp ®ì.- C¸i h¹i cña kh«ng khiªm tèn: §ã lµ ®øc tÝnh xÊu, nªn bÞ mäi ng­êi xa l¸nh.- Nguyªn nh©n cña thãi kh«ng khiªm tèn: Do con ng­êi qu¸ tù ®Ò cao m×nh, cho r»ng thµnh tÝch cña m×nh lµ qu¸ mÜ m·n => §­îc coi lµ néi dung gi¶i thÝch. . Ng­êi ta th­êng gi¶i thÝch b»ng c¸c c¸ch: nªu ®Þnh nghÜa, kÓ ra c¸c biÓu hiÖn, so s¸nh, ®èi chiÕu víi c¸c hiÖn t­îng kh¸c, chØ ra c¸c mÆt lîi, h¹i, nguyªn nh©n, hËu qu¶, c¸ch ®Ò phßng hoặc noi theo,... cña hiÖn t­îng hoÆc vÊn ®Ò ®­îc gi¶i thÝch. Bè côc cña bµi v¨n:+ Më bµi: §o¹n 1, 2 §­a vÊn ®Ò vµ chØ ra ®Æc ®iÓm cña vÊn ®Ò + Th©n bµi: §o¹n 3, 4, 5 Gi¶i thÝch khiªm tèn §Æc ®iÓm cña tÝnh khiªm tèn T¹i sao con ng­êi cÇn khiªm tèn + KÕt bµi: §o¹n 6, 7 KÕt thóc vÊn ®Ò gi¶i thÝch vµ nªu ý nghÜa .Bµi văn gi¶i thÝch ph¶i cã m¹ch l¹c, líp lang, ng«n tõ trong s¸ng, dÔ hiÓu. Kh«ng nªn dïng những ®iÒu kh«ng ai hiÓu ®Ó gi¶i thÝch những ®iÒu ng­êi ta ch­a hiÓu. .Muèn lµm ®­îc bµi gi¶i thÝch tèt, ph¶i häc nhiÒu, ®äc nhiÒu, vËn dông tæng hîp c¸c thao t¸c gi¶i thÝch phï hîp.Ghi nhí: . Trong ®êi sèng, gi¶i thÝch lµ lµm cho hiÓu râ những ®iÒu ch­a biÕt trong mäi lÜnh vùc. . Gi¶i thÝch trong văn nghÞ luËn lµ lµm cho ng­êi ®äc hiÓu râ c¸c t­ t­ëng, ®¹o lÝ, phÈm chÊt, quan hÖ,... cÇn ®­îc gi¶i thÝch nh»m n©ng cao nhËn thøc, trÝ tuÖ, båi d­ìng t­ t­ëng, tình c¶m cho con ng­êi. . Ng­êi ta th­êng gi¶i thÝch b»ng c¸c c¸ch: nªu ®Þnh nghÜa, kÓ ra c¸c biÓu hiÖn, so s¸nh, ®èi chiÕu víi c¸c hiÖn t­îng kh¸c, chØ ra c¸c mÆt lîi, h¹i, nguyªn nh©n, hËu qu¶, c¸ch ®Ò phßng hoặc noi theo,... cña hiÖn t­îng hoÆc vÊn ®Ò ®­îc gi¶i thÝch. . Bµi văn gi¶i thÝch ph¶i cã m¹ch l¹c, líp lang, ng«n tõ trong s¸ng, dÔ hiÓu. Kh«ng nªn dïng những ®iÒu kh«ng ai hiÓu ®Ó gi¶i thÝch những ®iÒu ng­êi ta ch­a hiÓu. . Muèn lµm ®­îc bµi gi¶i thÝch tèt, ph¶i häc nhiÒu, ®äc nhiÒu, vËn dông tæng hîp c¸c thao t¸c gi¶i thÝch phï hîp. - Phân biệt mục đích của phép lập luận giải thích và mục đích của phép lập luận chứng minh? - Tìm các văn bản thuộc phép lập luận chứng minh và văn bản thuộc phép lập luận giải thích mà em đã học?THẢO LUẬN NHÓMCHỨNG MINHGIẢI THÍCHMỤC ĐÍCHVĂN BẢN THỂ HIỆNNhằm thuyết phục người đọc tin vào tính chân thật của vấn đề.Nhằm làm cho người đọc hiểu rõ về một vấn đề chưa biết.- Tinh thần yêu nước của nhân dân ta.- Đức tính giản dị của Bác Hồ.- Sự giàu đẹp của tiếng Việt.- Ý nghĩa văn chương.- Tự do và nô lệ- Óc phán đoán và óc thẩm mĩ.hiểu rõtin vào* V¨n b¶n: Lßng nh©n ®¹o (L©m Ng÷ §­êng)- VÊn ®Ò ®­îc gi¶i thÝch: Lßng nh©n ®¹o- Ph­¬ng ph¸p gi¶i thÝch+ Nªu ®Þnh nghÜa: Lßng nh©n ®¹o tøc lµ lßng th­¬ng ng­êi+ KÓ ra c¸c biÓu hiÖn cña lßng th­¬ng ng­êi: «ng l·o hµnh khÊt, ®øa trÎ nhÆt tõng mÈu b¸nh, mäi ng­êi xãt th­¬ng.+ §Æt c©u hái: ThÕ nµo lµ biÕt th­¬ng ng­êi vµ thÕ nµo lµ lßng nh©n ®¹o?+ §èi chiÕu lËp luËn b»ng c¸ch ®­a ra c©u nãi cña Th¸nh G¨ng®i : “ Chinh phôc ®­îc mäi ng­êi ai còng cho lµ khã..-> lµm sao ph¸t huy lßng nh©n ®¹o ®Õn cïng vµ tét ®é vËy” - Học bài cũ : + Học thuộc ghi nhớ và nắm được các cách giải thích trong văn nghị luận. + Đọc thêm hai văn bản: Óc phán đoán và óc thẩm mỹ, Tự do và nô lệ- Soạn bài mới: Văn bản Sống chết mặc bay: trả lời các câu hỏi 1,2,3,4 trong phần đọc hiểu văn bản sgk tr81,82.HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ