Bài giảng Ngữ văn lớp 12: Đất nước (Trích "Mặt đường khát vọng") Nguyễn Khoa Điềm

Nhiệt liệt chào mừngCác thầy cô giáo và các em học sinhĐất nước(Trích "Mặt đường khát vọng")Nguyễn Khoa ĐiềmĐọc văn:Đọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmI- TÌM HIỂU CHUNG1. Tác giả- Sinh ra trong một gia đình trí thức, giàu truyền thống yêu nước và tinh thần cách mạng. - Là một trong những nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ các nhà thơ trẻ thời kì chống Mĩ-Thơ ông giàu chất suy tư, xúc cảm dồn nén, mang màu sắc chính luậnthể hiện phong cách thơ trữ tình-chính luận Đọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmI- TÌM HIỂU CHUNG2. Đoạn trích- Vị trí : là phần đầu của chương V trường ca “Mặt đường khát vọng” – được hoàn thành ở chiến khu Bình Trị Thiên năm 1971 , viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ vùng đô thị tạm chiếm miền Nam về non sông đất nước, về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh chống đế quốc Mĩ xâm lượcĐọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa Điềm“Chương V là một chương lớn . Tôi viết chương này trong những ngày mưa triền miên sau Tết. Đó là thời kì máy bay Mĩ đánh phá dữ dội. B52 giội liên tục, làm cho mọi thứ tối tăm mù mịt. Chúng tôi ngồi trong hầm và viết, cảm xúc được cộng hưởng bởi tiếng bom nổ, bởi khói bom và mưa rừng. Có khi viết xong, một trận bom làm cho bản thảo bay tung tóe, lượm lại trang còn trang mất, lại ngồi viết tiếp. Tôi viết rất nhanh, như cảm xúc đã dồn tụ một cách mãnh liệt giờ chỉ có việc tuôn chảy ra thôi. Tôi viết về những điều giản dị của chính tôi, về tuổi trẻ và các bạn bè đang tranh đấu ở trong thành phố. Nên nhân vật của tôi là anh và em. Đó là lời đằm thắm của một người con trai nói với một người con gái. Chúng tôi, mỗi người có một số phận khác nhau nhưng đều gắn kết trong một số phận chung là số phận đất nước. Đất nước với các nhà thơ khác là của những huyền thoai, của những anh hùng, nhưng với tôi là của những con người vô danh, của nhân dân”Đọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmI- TÌM HIỂU CHUNGII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN1. Đọc-hiểu cấu trúcHai phần - Phần I : 42 câu đầu : Đất nước được cảm nhận từ nhiều phương diện : chiều sâu lịch sử văn hoá dân tộc, chiều rộng của không gian, chiều dài của thời gian. - Phần II: 47 câu cuối : Tư tưởng cốt lõi, cảm nhận về đất nước : Đất nước của Nhân dân .Đọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1 : 42 câu đầu :a)Mười câu đầu : Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồiĐất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kểĐất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ănĐất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặcTóc mẹ thì bới sau đầuCha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặnCái kèo, cái cột thành tênHạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàngĐất Nước có từ ngày đóNguyễn Khoa Điềm đã cảm nhận về đất nước qua những hình ảnh nào?Những hình ảnh ấy làm cho em liên tưởng đến những nét văn hóa dân gian nào quen thuộc?Đọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1 : 42 câu đầu :a)Mười câu đầu : Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồiĐất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kểĐất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ănĐất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặcTóc mẹ thì bới sau đầuCha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặnCái kèo, cái cột thành tênHạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàngĐất Nước có từ ngày đóNhà thơ đã dẫn ra, gợi ra một vài hình ảnh, từ ngữ tiêu biểu, để từ đó mở ra cho người đọc những trường liên tưởng sâu rộng về đời sống dân tộc qua hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước Đọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1: 42 câu đầu :a)Mười câu đầu-Đất nước hiện hình từ trong những câu chuyện “ngày xửa ngày xưa mẹ kể , miếng trầu bà ăn, những dãy tre làng, việc bới tóc của mẹ, tình cảm ân nghĩa thủy chung gừng cay muối mặn, đến cái kèo, cái cột, hạt gạo  đất nước là những gì bình dị nhất, gần gũi và thân quen nhất trong đời sống hàng ngày của mỗi con người Việt NamTheo em, Nguyễn Khoa Điềm đã trả lời cho câu hỏi “đất nước có tự bao giờ” như thế nào?Đâu là điểm mới trong cách tìm về cội nguồn đất nước của ông?Đọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1 : 42 câu đầu :a)Mười câu đầu:Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồiĐất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kểĐất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ănĐất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặcTóc mẹ thì bới sau đầuCha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặnCái kèo, cái cột thành tênHạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàngĐất Nước có từ ngày đóCội nguồn đất nước :có từ thưở xa xưa, bắt đầu cùng với sự ra đời của những nét phong tục rất đẹp : ăn trầu, búi tóc sau đầu, lớn lên, trưởng thành cùng với quá trình đấu tranh chống giặc ngoại xâmCội nguồn đất nước được phát hiện từ trong chiều sâu văn hóa và văn học dân gian-điểm mới trong cách tìm về cội nguồn đất nước của Nguyễn Khoa ĐiềmĐọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa Điềm“Việt Nam đất nước ta ơiMênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơnCánh cò bay lả dập dờnMây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều”Nguyễn Đình Thi“Hỡi sông Hồng tiếng hát 4000 nămTổ quốc bao giờ đẹp thế này chăngChưa đâu!Và ngay cả trong những ngày đẹp nhấtKhi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặcNguyễn Du viết Kiều đất nước hóa thành vănKhi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa BắcHưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng” Chế Lan ViênCảm nhận đất nước ở những đường nét hoành tráng của không gian, với giọng điệu ngợi ca đầy tự hàoCảm nhận về đất nước qua những trang sử hào hùng, giọng điệu hào sảng, hùng tráng Các tác giả đã tự tạo ra một khoảng cách nhất định để chiêm nghiệm về đất nước, nhìn đất nước ở tầm vóc kì vĩ, lớn lao Đọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1 : 42 câu đầu :a)Mười câu đầu:Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồiĐất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kểĐất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ănĐất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặcTóc mẹ thì bới sau đầuCha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặnCái kèo, cái cột thành tênHạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàngĐất Nước có từ ngày đóVới những câu thơ trải dài, trầm lắng, giọng thơ tâm tình, sử dụng rất tài tình và hiệu quả những chất liệu văn hóa văn học dân gian Nguyễn Khoa Điềm làm hiện lên một đất nước trong chiều sâu văn hóa phong tục thật dung dị, gần gũiĐọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1 : 42 câu đầu :b)Hai tám câu tiếp:Đất là nơi anh đến trườngNước là nơi em tắmĐất Nước là nơi ta hò hẹnĐất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầmĐất nước là không gian riêng tư gần gũi với mỗi con người, gắn với tình yêu đôi lứa Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”Thời gian đằng đẵngKhông gian mênh môngĐất Nước là nơi dân mình đoàn tụĐất nước là không gian mênh mông với rừng vàng biển bạc, là không gian sinh tồn của bao thế hệ người ViệtĐất nước được cảm nhận ở chiều rộng không gian với sự song hành của không gian riêng tư và không gian gắn với sự sinh tồn của cộng đồng, gợi hình tượng đất nước như là sự thống nhất giữa cái chung với cái riêng, cộng đồng và cá nhânĐọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1 : 42 câu đầu :b)Hai tám câu tiếp:Đất là nơi Chim vềNước là nơi Rồng ởLạc Long Quân và Âu CơĐẻ ra đồng bào ta trong bọc trứngTrong anh và em hôm nayĐều có một phần Đất NướcKhi hai đứa cầm tayĐất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắmKhi chúng ta cầm tay mọi ngườiĐất Nước vẹn tròn, to lớnMai này con ta lớn lênCon sẽ mang Đất Nước đi xaĐến những tháng ngày mơ mộngĐất nước trong quá khứ thiêng liêng, hào hùng gắnliền với huyền thoại , truyền thuyết Đất nước trong hiện tại : có ngay trong mỗi con người.Trong vòng tay lớn gắn bó đoàn kết của anh và em, của mọi người, đất nước sẽ trở nên hài hòa, lớn laohình dung về đất nước trong tương lai sẽ tươi đẹp, trường tồnNhà thơ đã nhìn đất nước suốt chiều dài thời gian từ quá khứ đến hiện tại và tương lai để làm hiện lên một đất nước vừa thiêng liêng, hào hùng, vừa gần gũi; nhà thơ cũng gửi gắm niềm tin vào triển vọng sáng tươi của đất nướcĐọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1 : 42 câu đầu :b)Hai tám câu tiếp:Em hãy nhận xét về nét độc đáo trong cách định nghĩa Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm?Tác giả đã sử dụng giọng thơ tâm sự, tâm tình ;chất liệu văn hóa, văn học dân gian; dùng kiểu câu định nghĩa,tách hai thành tố đất và nước ra mà định nghĩa, rồi lại hợp nhất trong một chỉnh thể thống nhất, hài hòa. Đất nước hiện ra vừa cụ thể, riêng tư, , vừa lớn lao, cao cảĐọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1 : 42 câu đầu :c)Bốn câu tiếp:Em ơi em Đất Nước là máu xương của mìnhPhải biết gắn bó và san sẻPhải biết hóa thân cho dáng hình xứ sởLàm nên Đất Nước muôn đờiCó người cho rằng, những câu thơ trên là những lời giáo huấn của Nguyễn Khoa Điềm đối với chúng ta. Quan điểm của em như thế nào? Những câu thơ dù là hình thức mệnh lệnh nhưng giọng thơ lại chân thành, tha thiết, là sự tự ý thức về trách nhiệm của mình với đất nước: phải yêu thương, san sẻ, và khi cần phải biết hi sinh cho đất nướcĐọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa Điềm“Chúng tôi đã đi không tiếc đời mìnhNhưng tuổi 20 thì làm sao không tiếcNhưng ai cũng tiếc tuổi 20 thì còn chi Tổ quốc?” Thanh Thảo“Ôi Tổ quốc ta yêu như máu thịtNhư mẹ cha ta, như vợ, như chồngÔi Tổ quốc nếu cần ta chếtCho mỗi ngôi nhà, ngọn núi, con sông” Chế Lan ViênĐọc văn : Đất nước ( Trích “Mặt đường khát vọng”) –Nguyễn Khoa ĐiềmII- ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN2. Đọc hiểu chi tiết2.1 : 42 câu đầu :Tóm lại : Phần I của trích đoạn thực sự là một tiếng nói trữ tình sâu lắng.Đất nước được cảm nhận trên nhiều bình diện : chiều sâu văn hóa phong tục, không gian, thời gian, ở bình diện nào, tác giả cũng khám phá mới mẻ, độc đáo : đất nước được cảm nhận trong sự thống nhất giữa cái riêng và cái chung, giữa cá nhân với cộng đồng, giữa cái hàng ngày bình dị với cái muôn đời vững bền Từ những cảm nhận ấy, tác giả đã ý thức về trách nhiệm của cá nhân với đất nước