Bài giảng Ngữ văn lớp 10: Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật

Văn 10TRƯỜNG THPT TÂN PHƯỚC TỔ VĂN CẤP IIIGv: HỒ THỊ MÃIPHONG CÁCH NGƠN NGỮ NGHỆ THUẬTI. Ngơn ngữ nghệ thuật:ĐẤT NƯỚCThơng tin: ĐN giàu đẹp.Cảm xúc: Tự hào, vui sướng.Thơng tin: Vị trí, địa hình.Cảm xúc: Bình thường.VD 1:Tiếng gà le te lần lượt từ nhà nọ truyền đến nhà kia. Dưới lớp mái lụp xụp của túp lều tranh, chị Dậu và vầng trăng tàn thơ thẩn nhìn nhau, dường như đôi bên đều có riêng một tâm sự. (Ngô Tất Tố)Thơng tin: Nỗi ưu tư, lo lắng, buồn rầu của chị Dậu.Cảm xúc: Thơng cảm, xĩt xa.JULIET: - Ai đưa lối cho chàng tới đây?RÔMÊÔ: - Aùi tình, ái tình đã xui tôi tìm kiếm. Aùi tình đã cho tôi lời khuyên, và tôi đã cho ái tình đôi mắt. Tôi chẳng phải là tay thuỷ thủ, nhưng giá nàng có ở nơi bờ biển xa xăm nhất, thì tôi cũng sẵn sàng liều mình vì báu vật.JULIET: - Nếu chẳng có màn đêm che phủ thì chàng sẽ thấy má em ửng đỏ vì những lời em nói cùng đêm nayRÔMÊÔ: - Thưa tiểu thư tôi xin thề có mảnh trăng thiêng liêng kia đang dát bạc trên những ngọn cây trĩu quảThơng tin: Lời trị chuyện giữa R.và J.Cảm xúc: Trân trọng, yêu thương.Người hàng xómNguyễn BínhNhà nàng ở cạnh nhà tôi,Cách nhau cái giậu mùng tơi xanh rờnHai người sống giữa cô đơn,Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi;Gía đừng có giậu mùng tơi,Thế nào tôi cũng sang chơi thăm nàng,Tôi chiêm bao rất nhẹ nhàng, Có con bướm trắng thường sang bên này,Bướm ơi ! Bướm hãy vào đây Cho tôi hỏi nhỏ câu này chút thôi. Chẳng bao giờ tôi thấy nàng cười,Nàng hong tơ ướt ra ngoài mái hiên;Mắt nàng đăm đắm trông lênCon bươm bướm trắng về bên ấy rồi.Bỗng dưng tôi thấy bồi hồiTôi buồn tự hỏi ; - Hay tôi yêu nàng ?Thơng tin: Tình cảm của chàng trai với cơ hàng xĩm.Cảm xúc: Nhẹ nhàng, bâng khuâng. So sánh 2 văn bản sau : a) Mùa xuân: mùa đầu năm tính từ tháng giêng, tháng hai, tháng ba âm lịch.  (Từ điển Tiếng Việt) b) Cỏ non xanh tận chân trời Cành lê trắng điểm một vài bông hoa (Nguyễn Du) 1) Sen là lọai cây trồng ở ao, hồ, đầm; lá dạng trịn, trải trên mặt nước, hoa to, và cĩ nhiều cánh xoay vịng; thường cĩ màu trắng hoặc màu hồng.(Tự điển) 2) Trong đầm gì đẹp bằng senLá xanh, bơng trắng lại chen nhị vàng Nhị vàng, bơng trắng, lá xanhGần bùn mà chẳng hơi tanh mùi bùn (Ca dao)So sánh 2 văn bản cùng miêu tả về hoa sen sau đây và cho biết ngôn ngữ trong văn bản nào là ngôn ngữ nghệ thuật? Vì sao?Thơng tin: Miêu tả hoa sen  phẩm chất tốt đẹp của người lao độngCảm xúc: Tự hào, ca ngợi.Thơng tin: Miêu tả hoa sen.Cảm xúc: Bình thường.VD: Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nịi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu. ( Tuyên ngơn độc lập- Hồ Chí Minh) PCNN chính luận.Khái niệm: Ngơn ngữ nghệ thuật là ngơn ngữ gợi hình, gợi cảm được dùng trong văn bản nghệ thuật.Ngơn ngữ nghệ thuật cịn được dùng trong lời nĩi hằng ngày, các văn bản thuộc PCNN khác.Phân loại: 3 loại - Ngơn ngữ tự sự: truyện, tiểu thuyết, bút kí, phĩng sự. - Ngơn ngữ thơ: ca dao, vè, thơ( nhiều thể loại khác nhau). - Ngơn ngữ sân khấu: kịch, chèo, tuồng.II. Phong cách ngơn ngữ nghệ thuật:* Khái niệm: PCNNNT là phong cách được phân biệt bởi chức năng thẩm mỹ, thể hiện ở 3 đặc trưng cơ bản: tính hình tượng, tính truyền cảm, tính cá thể hĩa.tính hình tượng, tính truyền cảm, tính cá thể hĩa.Đặc trưng của PCNNNT: 1. Tính hình tượng: BÁNH TRƠI NƯỚCThân em vừa trắng lại vừa trịn Bảy nổi ba chìm với nước nonRắn nát mặc dầu tay kẻ nặnMà em vẫn giữ tấm lịng son (Hồ Xuân Hương)Đối tượng được đề cập đến trong bài thơ này là gì?“Bánh trơi nước” Nghĩa cụ thể: mĩn ăn dân tộc Tác giả sử dụng biện pháp tu từ gì?thân phận, phẩm giá của người phụ nữ. (ẩn dụ):PHONG CÁCH NGƠN NGỮ NGHỆ THUẬT*Đặc trưng của PCNNNT: 1. Tính hình tượng: Khăn thương nhớ ai Khăn rơi xuống đất Khăn thương nhớ ai Khăn vắt trên vaiKhăn thương nhớ ai Khăn chùi nước mắtĐèn thương nhớ ai Mà đèn khơng tắt Mắt thương nhớ ai Mắt ngủ khơng yên (Ca dao)Các hình ảnh được nĩi đến trong bài ca dao là gì? Xác định các biện pháp tu từ trong bài ca dao? “Khăn, đèn, mắt”sự vật cụ thểngười con gái(ẩn dụ)(hốn dụ)*Đặc trưng của PCNNNT: 1. Tính hình tượng: Từ các ví dụ trên, em hãy rút ra những nhận xét về tính hình tượng trong phong cách ngơn ngữ nghệ thuật?- Cách diễn đạt cụ thể, hàm súc và gợi cảm.- Các phương tiện dùng để tạo hình: ẩn dụ, so sánh, hốn dụ, nĩi giảm, nĩi tránh*Đặc trưng của PCNNNT: 1. Tính hình tượng: 2. Tính truyền cảm:Ơi Bác Hồ ơi những xế chiềuNghìn thu nhớ Bác biết bao nhiêu Ra đi, Bác dặn: “Cịn non nước...” Nghĩa nặng, lịng khơng dám khĩc nhiều. (Tố Hữu)Đọan thơ bộc lộ cảm xúc gì của tác giả? Cảm xúc của em như thế nào khi đọc những vần thơ đĩ? Đoạn thơ bộc lộ cảm xúc đau xĩt, thương tiếc của tác giả.*Đặc trưng của PCNNNT: 2. Tính truyền cảm: Hãy so sánh 2 đoạn văn cùng miêu tả cây xà nu sau đây và cho biết cách diễn đạt nào sinh động, gợi cảm hơn? 1. Nhưng cũng cĩ những cây vượt lên được đầu người, cành lá sum sê như những con chim đã đủ lơng mao lơng vũ. Đạn đại bác khơng giết nổi chúng, những vết thương của chúng chĩng lành như trên một thân thể cường tráng. Chúng vượt lên rất nhanh thay thế những cây đã ngã... Cứ thế hai ba năm nay rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn của mình ra, che chở cho làng. (Trích Rừng xà nu - Nguyễn Trung Thành)2. Cĩ cây vượt lên qua đầu người, cành lá sum sê. Chúng rất mạnh mẽ, đạn đại bác khơng diệt được chúng. Xà nu mọc lên rất nhanh. Hai ba năm nay chúng đã che chở cho làng. Hãy chỉ ra những yếu tố ngơn ngữ cĩ tác dụng tạo ra tính biểu cảm đĩ?  Những yếu tố tạo ra tính biểu cảm trong đoạn văn là: Từ ngữ, câu. Từ những ví dụ trên, em hãy cho biết ngơn ngữ cĩ tính truyền cảm là ngơn ngữ như thế nào?*Đặc trưng của PCNNNT: 2. Tính truyền cảm: - Diễn đạt cảm xúc của tác giả cảm xúc của người đọc. Phương tiện dùng để tạo tính truyền cảm trong phong cách ngơn ngữ nghệ thuật là gì? - Phương tiện để tạo tính truyền cảm là: Cách lựa chọn từ ngữ, đặt câu.*Đặc trưng của PCNNNT: 2. Tính truyền cảm:3. Tính cá thể hố:1) Buổi trưa, tại khu tập thể x, hai bạn Lan và Hùng gọi bạn Hương đi học: - Hương ơi! Đi học đi! (im lặng) - Hương ơi! Đi học đi! (Lan và Hùng gào lên) - Gì mà ầm thế chúng mày! Khơng cho ai ngủ ngáy nữa à! (tiếng một người đàn ơng nĩi to) - Các cháu ơi, khẽ chứ! Để cho các bác ngủ trưa với!... Nhanh lên con, Hương! (tiếng mẹ Hương nhẹ nhàng ơn tồn) - Đây rồi, ra đây rồi! (tiếng Hương nhỏ nhẹ)2) Trương Phi:- Mày đã bội nghĩa, cịn mặt nào đến gặp tao nữa?- Mày bỏ anh hàng Tào Tháo, được phong hầu tứ tước, nay lại đến đây đánh lừa tao! Phen này tao liều sống chết với mày! Quan Cơng:- Hiền đệ cớ sao như thế, há quên nghĩa vườn đào ru?- Chuyện này em khơng biết, ta cũng khĩ nĩi. May cĩ hai chị ở đây em đến mà hỏi. *Đặc trưng của PCNNNT: 3. Tính cá thể hố: Theo em tính cá thể hố trong phong cách ngơn ngữ nghệ thuật cĩ gì khác so với tính cá thể trong phong cách ngơn ngữ sinh hoạt? - Sự sáng tạo của nhà văn trong cách xây dựng hình tượng trong tác phẩm.- Phong cách nghệ thuật riêng của mỗi tác giả.I. Ngơn ngữ nghệ thuật:II. Phong cách ngơn ngữ nghệ thuật:III. Luyện tập: 1) Hãy chỉ ra những phép tu từ thường được sử dụng để tao ra tính hình tượng của ngơn ngữ nghệ thuật? so sánh, nhân hĩa, ẩn dụ, hốn dụ. 2) Trong ba đặc trưng (tính hình tượng, tính truyền cảm và tính cá thể hố), đặc trưng nào là cơ bản của phong cách ngơn ngữ nghệ thuật? Vì sao? Tính hình tượng được xem là tiêu biểu nhất trong các đặc trưng vì:- Là phương tiện và là mục đích sáng tạo nghệ thuật. - Trong hình tượng nghệ thuật đã cĩ những yếu tố gây cảm xúc và truyền cảm. - Cách lựa chọn từ ngữ, sử dụng câu để xây dựng hình tượng nghệ thuật thể hiện cá tính sáng tạo nghệ thuật.III. Luyện tập: 3) Hãy lựa chọn từ thích hợp cho trong ngoặc đơn để đưa vào chỗ trống trong các câu văn, câu thơ sau và giải thích lí do lựa chọn từ đĩ.“Nhật ký trong tù”................... một tấm lịng nhớ nước. (Theo Hồi Thanh) (biểu hiện, phản ánh, thấm đượm, canh cánh, bộc lộ)canh cánhb. Ta tha thiết tự do độc lập Khơng chỉ vì một dải đất riêng Kẻ đã........trên mình ta thuốc độc ....... màu xanh cả Trái Đất riêng (Theo Tố Hữu ) - Dịng 3 (gieo, vãi, phun, rắc) - Dịng 4 (hủy, diệt, tiêu, giết) rắcGiếtIII. Luyện tập: 4) Cĩ nhiều bài thơ của các tác giả khác nhau vết về mùa thu, nhưng mỗi bài thơ mang những nét riêng về từ ngữ, nhịp điệu và hình tượng thơ, thể hiện cá thẻ trong ngơn ngữ. Hãy so sánh những nét riêng đĩ trong ba đoạn thơ sau:a. Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao, Cần trúc lơ phơ giĩ hắt hiu. Nước biếc trơng như từng khĩi phủ Song thưa để mặc bĩng trăng vào. (Nguyễn Khuyến , Thu vịnh )- Về hình tượng: bầu trời bao la, giĩ nhẹ, nước trong xanh, trăng sáng.- Về cảm xúc: Nhà thơ yêu cảnh trong sáng, tĩnh lặng. - Về từ ngữ: từ chỉ mức độ, về khoảng cách, màu sắc, trạng thái hoạt động. - Phong cách: thơ cổ điển. III. Luyện tập: 4) Cĩ nhiều bài thơ của các tác giả khác nhau vết về mùa thu, nhưng mỗi bài thơ mang những nét riêng về từ ngữ, nhịp điệu và hình tượng thơ, thể hiện cá thể trong ngơn ngữ. Hãy so sánh những nét riêng đĩ trong ba đoạn thơ sau:b. Em khơng nghe mùa thu Lá thu rơi xào xạc Con nai vàng ngơ ngác Đạp trên lá vàng khơ (Lưu Trọng Lư, Tiếng thu)- Về hình tượng: lá vàng lúc chuyển mùa, âm thanh xào xạc.- Về cảm xúc: bâng khuâng với sự thay đổi nhẹ nhàng. - Về từ ngữ: dùng âm thanh để gợi cảm xúc.- Phong cách: thơ lãng mạn.III. Luyện tập: 4) Cĩ nhiều bài thơ của các tác giả khác nhau vết về mùa thu, nhưng mỗi bài thơ mang những nét riêng về từ ngữ, nhịp điệu và hình tượng thơ, đoạn thể hiện cá thể trong ngơn ngữ. Hãy so sánh những nét riêng đĩ trong ba thơ sau:c. Mùa thu nay khác rồi Tơi đứng vui nghe giữa núi đồi Giĩ thổi rừng tre phấp phới Trời thu thay áo mới Trong biếc nĩi cười thiết tha (Nguyễn Đình Thi, Đất nước)- Về hình tượng: cảnh mùa thu tràn đầy sức sống mới. - Về cảm xúc: vui mừng, tự hào về sự hồi sinh của dân tộc trong mùa thu. - Về từ ngữ: miêu tả trực tiếp hình ảnh và cảm xúc.- Phong cách: lãng mạn cách mạng.Cảm ơn các em đã tham dự tiết học! Chúc các em học tốt!