Bài giảng Ngữ văn khối 11 - Sóng của Xuân Quỳnh

I. Tìm hiểu chung : 1. Tác giả : - Xuân Quỳnh (1942 - 1988).- Quê: La Khê, thành phố Hà Đông, tỉnh Hà Tây - Xuất thân: gia đình công chức, mồ côi mẹ từ nhỏ, ở với bà nội.- Từng là diễn viên múa Đoàn Văn công nhân dân Trung ương.Tác giả Xuân Quỳnh Hai chị em Xuân Quỳnh và Đông MaiGia đình Xuân Quỳnh – Lưu Quang Vũ 1978- Tác phẩm chính : + Tơ tằm – Chồi biếc (in chung , 1963) + Hoa dọc chiến hào (1967) + Gió Lào cát trắng (1974) + Lời ru trên mặt đất (1978) + Tự hát (1984) + Hoa cỏ may (1989) .- Sau chuyển sang làm biên tập viên báo Văn nghệ, biên tập viên Nhà xuất bản Tác phẩm mới, Uỷ viên Ban chấp hành Hội nhà văn Việt Nam khoá III.- Tiêu biểu cho thế hệ nhà thơ trẻ thời kì chống Mĩ. Một trong những nhà thơ viết thơ tình hay nhất sau 1975.Xuân Quỳnh - diễn viên múa- Phong cách thơ: + Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn gắn bó thiết tha với cuộc đời, với con người, khao khát tình yêu, trân trọng hạnh phúc bình dị đời thường .+ Cái tôi độc đáo trong thơ Xuân Quỳnh: . giàu vẻ đẹp nữ tính, . thành thật, . khát vọng tình yêu chân thành, mãnh liệt . gắn với lo âu về sự phai tàn, đổ vỡ trong tình yêu.a. Hoàn cảnh sáng tác và xuất xứ bài thơ:- Sáng tác cuối năm 1967, trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình). - In trong tập Hoa dọc chiến hào.Năm 19682. Văn bản: Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bểÔi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ Trước muôn trùng sóng bể Em nghĩ về anh, emEm nghĩ về biển lớn Từ nơi nào sóng lên?Sóng bắt đầu từ gió Gió bắt đầu từ đâu?Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhauCon sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức Dẫu xuôi về phương bắc Dẫu ngược về phương nam Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh - một phương Ở ngoài kia đại dương Trăm ngàn con sóng đó Con nào chẳng tới bờ Dù muôn vời cách trở Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi quaNhư biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa.Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏGiữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ.SÓNG b. Bố cục:- Đoạn 1: 2 khổ đầu Những cảm xúc, suy nghĩ về sóng biển và tình yêu.- Đoạn 2: 2 khổ 3 và 4 Nghĩ về sóng và cội nguồn của tình yêu đôi lứa- Đoạn 3: 3 khổ 5, 6 và 7 Nghĩ về sóng và nỗi nhớ, lòng chung thuỷ của người con gái.- Đoạn 4: 2 khổ cuối Nghĩ về sóng và khát vọng của tình yêu.II. Đọc – hiểu văn bản:1. Hình tượng sóng:- Bài thơ có hai hình tượng bao trùm: "sóng" và "em".- "sóng" mang nghĩa tả thực: con sóng với nhiều trạng thái mâu thuẫn, trái ngược nhau.+ là hình tượng ẩn dụ, sự hoá thân của nhân vật trữ tình “em”: - Nghĩa biểu tượng của "sóng": + sóng như có linh hồn, tính cách, tâm trạng, biết diễn tả những cung bậc tình cảm trong tâm hồn của người phụ nữ đang yêu. => Sóng và em: song hành, tuy hai mà một, khi hoà nhập, khi tách rời diễn tả sâu sắc ,sinh động,mãnh liệt khát vọng của Xuân Quỳnh.2. 2 khổ thơ đầu: Những cảm xúc, suy nghĩ về sóng biển và tình yêu:a. Khổ 1:- Sóng được diễn tả trong những trạng thái trái ngược: Dữ dội/dịu êm - Ồn ào/lặng lẽ Liên tưởng đến tâm lí phức tạp của người phụ nữ khi yêu: Khi sôi nổi, mãnh liệt , khi dịu dàng,sâu lắng.  Nhưng đó là những mâu thuẫn thống nhất của một trái tim yêu chân thành.- Sóng hiện lên thật mạnh mẽ qua biện pháp ẩn dụ - nhân hóa: “sông không hiểu”, “sóng tìm ra” Sóng mang khát vọng lớn lao: Nếu: “Sông không hiểu nổi mình”, thì sóng dứt khoát từ bỏ nơi chật hẹp để “ tìm ra tận bể”, tìm đến nơi cao rộng bao dung.Khát khao sự đồng cảm, đồng điệu trong tình yêu. Quan niệm mới về tình yêu của XQ: - Quy luật của sóng: “Sóng: ngày xưa, ngày sau: vẫn thế” -> Sóng vẫn mãi dạt dào, sôi nổi.- Quy luật của tình yêu: Tình yêu là khao vọng lớn lao, vĩnh hằng của tuổi trẻ và nhân loại. b. Khổ 2:=> Xuân Quỳnh đã liên hệ tình yêu tuổi trẻ với con sóng đại dương. Cũng như sóng, con người đã đến và sẽ mãi mãi đến với tình yêu. Đó là qui luật muôn đời.3. Sóng và cội nguồn tình yêu đôi lứa: Khổ 3 và 4:Nhà thơ cố gắng đi tìm lời giải đáp cho câu hỏi lớn về sự khởi nguồn của tình yêu:“Trước muôn trùng yêu nhau”- Điệp từ “em nghĩ” và câu hỏi “ Từ nơi nào sóng lên” để truy đến cùng nguồn gốc của sóng cũng là nguồn gốc của TY: + Quy luật thiên nhiên thì có thể giải thích được: “Từ nơi nào sóng lên?Sóng bắt đầu từ gió"+ Khởi nguồn của tình yêu thì XQ đành “thất bại": "Em cũng không biết nữaKhi nào ta yêu nhau".=> Cách định nghĩa về tình yêu rất chân thành và nữ tính4. Khổ 5 – 6 – 7: Nghĩ về sóng, nỗi nhớ và lòng chung thủy: a. Khổ 5: Nỗi nhớ« Con sóng ... ... còn thức »+ Thao thức trong mọi khoảnh khắc thời gian : « Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được »« Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức »+ Xâm chiếm tâm hồn con người cả trong vô thức, tiềm thức lẫn ý thức : - Đó là một nỗi nhớ mãnh liệt: +Bao trùm lên cả không gian : « Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước »=> Nỗi nhớ ở đây thể hiện sâu sắc một tình yêu chân thành (vì có thực sự yêu thương thì mới có nỗi nhớ nhung).- Nhiều câu danh ngôn nổi tiếng cũng đã diễn tả đúng tâm lí của con người khi xa cách người yêu:+ Huy - go: "Thiếu em, anh thấy vắng cả chính mình".+ William Cowper: "Xa cách người mình yêu là điều đau khổ hơn sự chết".b. Khổ 6: - Cách nói khẳng định: « Dẫu xuôi ... ... một phương »+ Em dẫu: xuôi bắc, ngược nam, em vẫn; hướng về phương anh. Người con gái đang yêu khẳng định tấm lòng thủy chung gắn bó, bất kể mọi sự chia ly cách trở.=> Khổ thơ khẳng định một phẩm chất đáng quý và cần có trong tình yêu: Một tình yêu đẹp phải biết vượt qua mọi khó khăn, thử thách, biết đấu tranh để bảo vệ những ước mơ, những khát vọng chân chính.c. Khổ 7 : Bến bờ hạnh phúc.Xuân Quỳnh tiếp tục mượn hình ảnh con sóng để diễn tả qui luật tất yếu: « Ở ngoài kia ... .... cách trở »- Sóng tới bờ dù cách trở: tình yêu là sức mạnh giúp em và anh vượt qua gian lao thử thách để đạt đến bến bờ hạnh phúc.= > Xuân Quỳnh thể hiện cái Tôi của một người phụ nữ đang yêu luôn có niềm tin mãnh liệt vào tình yêu."Cuoäc ñôøi tuy daøi theá Naêm thaùng vaãn ñi quaNhö bieån kia daãu roängNhững từ ngữ diễn tả quan hệ đối lập : “ tuynhưng dẫu .nhưng”« Cuộc đời - dài > Khát vọng khôn cùng về tình yêu bất diệt. Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏGiữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ.III. TỔNG KẾT : 1. Nghệ thuật : - Thể thơ 5 chữ cùng với phương thưc tổ chức ngôn từ, hình ảnh -> gợi lên nhịp sóng biển – nhịp sóng lòng nhiều cung bậc, sắc thái cảm xúc trong trái tim nữ thi sĩ : khi sôi nổi dữ dội khi dịu êm, lặng lẽ. - Hình tượng sóng có sự tương đồng hòa hợp với hình tượng em -> tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, vĩnh hằng. 2. Nội dung : - Sóng là một bài thơ đặc sắc thể hiện vẻ đẹp tâm hồn và niềm khát khao hạnh phúc của người phụ nữ trong tình yêu. - Tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người . 1. Hình tượng sóng trong bài thơ có ý nghĩa gì? 2. Theo em nét đặc sắc nhất về nghệ thuật của bài thơ Sóng thể hiện ở chi tiết nào ? 3. Vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu trong bài thơ Sóng có nét gì giống – khác nhau với vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam ?.Luyện tập Sưu tầm những câu thơ , bài thơ so sánh tình yêu với sóng biển .XUÂN QUỲNH Diu emEm sẽ kể cho anh ngheChuyện con thuyền và biểnLòng thuyền nhiều khát vọngVà tình biển bao laThuyền đi hoài không mỏi