Bài giảng Ngữ văn 11: Hai đứa trẻ - Thạch Lam

Kính Chào Thầy và Các BạnThạch LamHAI ĐỨA TRẺI – Giới thiệu chungTên thật là Nguyễn Tường Lân, quê ở Cẩm Giàng, Hải DươngLà cây bút tài ba, xuất sắc, thành viên của nhóm Tự lực văn đoànSáng tác của ông gồm truyện ngắn, tùy bút, tiểu thuyết nhưng đặc sắc nhất vẫn là truyện ngắn. Ông viết nhiều về cuộc sống cơ cực, bế tắc của người dân nghèo nơi phố huyện, ngoại ô HN hay những trí thức bình dân với văn phong trong sáng, giản dị, thâm trầm, sâu sắcTác phẩm: Gió đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Ngày mới (1939), Theo dòng (1941), Sợi tóc (1942), Hà Nọi băm sáu phố phường (1943)1. Tác giả: Thạch Lam (1910 – 1942)2. Tác phẩmXuất xứ: tác phẩm được in trong tập Nắng trong vườn (1938)Thể loại: truyện ngắn trữ tìnhBố cục: 3 phầnTóm Tắt Tác Phẩm Chị em Liên và An là hai đứa trẻ được mẹ giao trông coi một cửa hàng tạp hoá nhỏ xíu tại một phố huyện nghèo bên cạnh ga xe lửa, để giúp gia đình vốn đã lao đao : cha mất việc, cả nhà phải bỏ Hà Nội chuyển về sinh sống ở quê. Cũng như nhiều người dân lam lũ tại phố huyện, hai chị em Liên, An vừa bán hàng vừa trông chờ chuyến tàu đêm từ Hà Nội về, ầm ầm lăn bánh qua phố huyện rồi khuất dạng, im tiếng trong trời đêm sâu thẳm. Lúc đó người buôn bán ở phố huyện mới dọn hàng sau một tối ế ẩm đyên tĩnh.ể trở về nhà. Còn hai đứa trẻ dần dần chìm vào giấc ngủ1. Bức tranh phố huyệnCảnh chiều tàn của thiên nhiên phố huyệnThời gian: buổi chiều  thời gian nghệ thuật => cảm giác bâng khuâng, thương nhớ, man mác buồnÂm thanh: + Tiếng trống thu không + Tiếng ếch nhái văng vẳng + Tiếng muỗi vo veHình ảnh màu sắc: + “Phương tây đỏ rực như lửa cháy” + “Những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn” + “Dãy tre làng trước mặt đen lại”=> Bức tranh đồng quê vừa gần gũi, bình dị vừa thơ mộng đậm chất Việt Nam1. Bức tranh phố huyệnb) Phố huyện khi đêm xuống:Hình tượng bóng tối: + Bóng tối đen kịt bao trùm lên đường phố và các ngõ vào làng, ra sông, qua chợ, về nhà + Bóng tối đậm đặc cả bầu không khí, tiếng trống cầm canh cũng không xuyên qua được bóng tối dày đặc “tung lên một tiếng ngắn khô khan không vang động ra xa rồi chìm ngay vào bóng tối”=>Bóng đêm là hướng đi tới, đi về, đi đến, đi ra của bao người; trở thành số phận, tương lai của người dân phố huyện. “Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi cho một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hằng ngày của họ”.=> Qua cái nhìn của Liên thể hiện nỗi day dứt thấm thía nỗi buồn thân phận và niềm cảm thông của tác giả.1. Bức tranh phố huyệnHình tượng ánh sáng: + Khe sáng lọt ra từ những cánh cửa khép hờ trong phố. + Ánh sáng của sao và vệt sáng của đom đóm + Quầng sáng thân mật quanh ngọn đèn của chị Tý. +Chấm lửa nhỏ và vàng từ bếp phở của bác Siêu. + Từng hột sáng thưa thớt từ ngọn đèn vặn nhỏ của Liên. Bóng tối Ánh sáng bao trùm nhỏ nhoi, leo lét(hiện thực nghèo nàn u tối) (ước mơ ngày mai tươi sáng)=> Biểu tượng cho những kiếp người nhỏ bé vô danh sống leo lét trong đêm tối mênh mông của xã hội cũ: Nhịp sống lặp đi lặp lại một cách đơn điệu, buồn tẻ, quẩn quanh, tăm tối, lầm lũi, nhẫn nhục.1. Bức tranh phố huyệnc) Bức tranh đời sống phố huyệnCảnh chợ tàn + “Người về hết và tiếng ồn ào cũng mất” + “chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía.” + Mùi âm ẩm của hơi nóng ban ngày và cát bụi.=> Cảnh chợ nghèo nàn, xơ xác  nổi bật sự tiêu điều của phố huyện – quang cảnh làng quê Việt Nam trước Cách Mạng Tháng 8. 1. Bức tranh phố huyệnc) Bức tranh đời sống phố huyệnCon người và cuộc sống phố huyện: - Những người khá giả (ông Cửu, cụ Thừa, cụ Lục, ông giáo): + Đóng cửa nghỉ ngơi + Rủ nhau đánh tổ tôm Những mảnh đời tàn + Mấy đứa trẻ con nhà nghèo : nhặt nhạnh thanh nứa, thanh tre, hay bất cứ thứ gì còn sót lại + Mẹ con Tí với hàng nước sơ sài, ế ẩm. + Hai chị em Liên trông coi cửa hàng tạp hóa nhỏ xíu. + Bà cụ Thi hơi điên với tiếng cười khanh khách, lảo đảo đi vào bóng tối + Gia đình b xẩm : cảnh đời bất hạnh sống trong sự bố thí của người đời..ác=> Sự bế tắc, tù đọng của những kiếp người lay lắt=> Cuộc sống nghèo đói, tiêu điều đến thảm hại qua cái nhìn xót thương da diết mà kín đáo của Thạch Lam1. Bức tranh phố huyệnc) Bức tranh đời sống phố huyệnCuộc sống: “Ôi chao! Sớm hay muộn có ăn thua gì!” (chị Tý)Nhịp sống chậm chạpThể hiện cuộc sống tẻ nhạt, quẩn quanh, buồn bãNhững nét vẽ về âm thanh, ánh sáng và con người trong bức tranh phố huyện của tác giả như rời rạc nhưng lại hoà quyện cộng hưởng trong một hệ thống u buồn, trầm mặc, xót xa.1. Bức tranh phố huyệnd) Tâm trạng của chị em LiênBuồn man mác trước thời khắc ngày tànCảm thương cho những số phận2. Hình ảnh đoàn tàu trong đêm khuya - Chuyến tàu đêm “ như đã đem một thế giới khác đi qua” đoàn tàu đến và đi như một lịch trình nhưng hình ảnh đoàn tàu sáng trưng cũng tạo một thoáng vui, một niềm an ủi, một nỗi khao khát mơ hồ, một mơ ước không bao giờ tắt, một chút tươi sáng cho sự sống nghèo khổ, đơn điệu, tẻ nhạt hàng ngày của họ  Cuộc sống mòn mỏi nơi phố huyện như cái ao tù vô hình muốn nhấn chìm họ. Cố thức để dợi đoàn tàu là những nổ lựa muốn ngoi lên bám vào cái phao tin thần để khỏi bị chìm ngập trong không gian nghèo nàn và tù túng nơi phố huyện: Đó là giá trị nhân văn vủa tác phẩm 2. Hình ảnh đoàn tàu trong đêm khuya - Sau khi đoàn tàu đi qua: phố huyện lại chìm vào yên tĩnh, tịch mịch => Hiện thực cảnh đời buồn tẻ ở một phố huyện nhỏ có một ý nghĩa khái quát: nó tái hiện tính trì trệ từ lâu của XHVN thời Pháp thuộc.Thạch Lam đã đánh thức những tâm hồn mệt mỏi và cam chịu, khơi dậy ở niềm khát khao sống cho đúng nghĩaTinh thần nhân đạo mới mẻ3. Nhân vật Liêna) Liên có tâm hồn nhạy cảm tinh tế nhân hậu của một đứa trẻ biết yêu thương.Tâm hồn tinh tế nhạy cảm trước vẻ đẹp thiên nhiên , luôn rộng mở gắn bó và yêu thương với thế giới xung quanh. + Lắng nghe từng tiếng động, báo hiệu một ngày sắp hết: tiếng trống thu không, tiếng ếch nhái kên ran ngoài đồng ruộng, tiếng muỗi vo ve  đón nhận cả cái không khí im vắng tĩnh lặng của buổi chiều quê. + Có cái nhìn bao quát + Yêu cảnh vật: những thứ rác rưởi " vỏ bưởi vỏ thị, lá nhãn, lá mía"  cảm nhận được cái tiêu điều của vùng đất nghèo khó + Nhận ra những vẻ đẹp bình dị mà giàu chất thơ: " trời bắt đầu đêm, một đêm mùa hạ êm như nhung và thoảng qua gió mát“, vẻ đẹp bầu trời đêma) Liên có tâm hồn nhạy cảm tinh tế nhân hậu của một đứa trẻ biết yêu thươngCảm thông xót xa cho những nỗi khổ của con người: + Mẹ con chị Tí + Gia đình bác xẩm + Cụ Thi .thế giới tâm hồn trẻ thơ trong sáng giàu tình yêu thương.3. Nhân vật Liênb) Cô bé luôn biết ước mơ để hướng đến tương lai tươi sáng:Tâm hồn luôn thiết tha hướng về ánh sáng + "hàng ngàn ngôi sao đang ganh nhau lấp lánh" + “Ánh sáng của sao và vệt sáng của đom đóm” + .Luôn muốn tìm kiếm những niềm vui, những hi vọng tươi sáng3. Nhân vật LiênKÕt cÊuLóc chiÒu bu«ngKhi ®ªm xuèngLóc khuya vÒ,chuyÕn tµu ®i quaTheo sù vËn ®éng cña thêi gianBuån man m¸c tr­íc c¶nh ngµy tµnBuån kh¾c kho¶i trong c¶nh ®îi chêBuån thÊm thÝa, l¾ngs©u vÒ kiÕp ®êi t¨m tèiSù vËn ®éng cña c¶m xóc trong nh©n vËt Liªn4. Nghệ thuậtTruyện ngắn trữ tình không có cốt truyện rõ ràng.Ngôn ngữ xúc tích, giàu tính biểu cảm, giàu chất thơ.Đan xen giữa yếu tố lãng mạn và hiện thực.Miêu tả tâm lý đặc sắc, đi sâu vào thế giới tâm hồn nhân vật (đặc biệt là nhân vật Liên)Nghệ thuật tương phản đối lập (giữa ánh sáng & bóng tối; sự im lặng tĩnh mịch với âm thanh tiếng ếch nhái, tiếng trống thu không ...)Giọng điệu nhẹ nhàng, lôi cuốn người đọc.III – Tổng kết Thể hiện một cách nhẹ nhàng mà thấm thía niềm xót thương đối với những kiếp người sống cơ cực, quẩn quanh, bế tắc ở phố huyện nghèo trước CM. Đồng thời, ông cũng thể hiện sự trân trọng đối với những mong ước tuy còn mơ hồn của họ.Tổ 1 Nguyễn Hoàng Yến Như Đỗ Ngọc Thiên Thư Nguyễn Minh Thi Phan Nhật Khánh Uyên Nguyễn Minh Thư Huỳnh Phan Ngọc Trâm Nguyễn Mai Phương