Bài giảng Ngữ văn 10 Tiết 30 Đọc thêm Văn học dân gian: Lời tiễn dặn Trích “Tiễn dặn người yêu” truyện thơ dân tộc Thái

Sở giáo dục Hà TâyTrường THPT Vạn XuânTrần Hữu ViệtGiáo viên văn Trường THPT Vạn XuânTiết 30 Đọc thêmVăn học dân gianLời tiễn dặn Trích “Tiễn dặn người yêu” truyện thơ dân tộc TháiI, Giới thiệu chung 1/ Truyện thơ Truyện thơ là những “tác phẩm tự sự dân gian bằng thơ, giàu chất trữ tình, phản ánh số phận và khát vọng của con người khi hạnh phúc lứa đôi và sự công bằng xã hội bị tước đoạt”.2/ Tóm tắt truyện thơ “Tiễn dặn người yêu” (SGK):Đôi trai gái ấy thân thiết từ thuở nhỏ, đến tuổi thanh niên thì yêu nhau thắm thiết.Nhưng cha mẹ cô gái tham tiền bạc, ép gả cô cho nhà giàu, cô vô cùng đau khổ, chỉ biết than khóc. Chàng trai nghèo đau khổ hát lời tiễn dặn, đưa cô về nhà chồng.Tại nhà chồng, cô gái bị đày đoạ hắt hủi, bị đuổi về nhà, bị bán vào cửa quan, rồi bị đem ra chợ bán với giá rẻ mạt.- Năm tháng trôi qua, trong khi cô gái bị đày đoạ héo tàn thì chàng trai bỏ làng đi buôn bán nơi xa, quyết chí làm giàu. Tình cờ khi đi chợ, anh “mua” được cô gái ấy với giá chỉ bằng giá cuộn lá dong.- Đôi trai gái yêu nhau thuở nào, được gặp lại, đưa nhau về chung sống hạnh phúc.3/ Đoạn trích: “Lời tiễn dặn”Nội dung chính: Miêu tả rõ tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn cô gái về nhà chồng và chứng kiến cảnh cô bị nhà chồng đánh đập hành hạ.II. Đọc hiểu đoạn tríchVăn bản:1. Quảy gánh qua đồng rộngNgười đẹp anh yêu cất bước theo chồng.Vừa đi vừa ngoảnh lại.Vừa đi vừa ngoái trông,Chân bước xa lòng càng đau nhớ.Em tới rừng ớt ngắt lá ngồi chờ,Tới rừng cà ngắt lá cà ngồi đợi,Tới rừng lá ngón ngóng trông.Anh tới nơi, em bẻ lá xanh em ngồi;Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay lại,Được dăn đôi lời anh yêu em mới chịu quay đi.Xin hãy cho anh kề vóc mảnh,Quấn quanh vai ủ lấy hương người.Cho mai sau lửa xác đượm hơi,Một lát bên em thay lời tiễn dặn !Con nhỏ hãy đưa anh ãmBé xinh hãy đưa anh bồng,Cho anh bế con dòng đừng ngượng,Nựng con rồng, con phượng đừng buồn.( )“Đôi ta yêu nhau, đợi tới tháng Năm lau nở,Đợi mùa nước đỏ cá về,Đợi chim tăng ló hót gọi hè.Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông,Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi goá bụa về già” ( ...)“Dậy di em, dậy đi em ơi !Dậy rũ áo kẻo bọ,Dậy phủi áo kẻo lấm !Đầu bù anh chải cho, Tóc rối đưa anh búi hộ !”Anh chặt tre về đốt gióng đầu,Chặt tre dày, anh hun gióng giữa,Lam ống thuốc này, em uống khỏi đau.Tơ rối đôi ta cùng gỡ,Tơ vò ta vuốt lại quay guồng;Quay lại guồng gỗ tốt cán thuôn,Về với người ta thương thuở cũ.Chết ba năm hình còn treo đó;Chết thành sông, vục nước uống mát lòng,Chết thành đất, mọc dây trầu xanh thắm,Chết thành bèo, ta trôi nổi ao chung,Chết thành muôi, ta múc xuống cùng bát,Chết thành hồn, chung một mái song song.Hỡi gốc dưa yêu mọc ngoài cồn cát,Nước ngập gốc đáng lụi, đừng lụi,Nước ngập rễ đáng bềnh, đừng bềnh.Đôi ta yêu nhau, tình Lú ủa mặn nồng,Lời đã trao thương không lạc mất;Như bán trâu ngoài chợ, Như thu lúa muôn bông.Lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng,Bền chắc như vàng như đá.Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng,Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già,Ta yêu nhau tàn đời gió, không rung không chuyển,Người xiểm xui không ngoảnh không nghe.II. Hướng dẫn đọc hiểu đoạn trích,1/ Bố cục và nội dung chính- Đ1 (có 3 phần nhỏ):+ 9 câu đầu: Tâm trạng của cô gái qua sự cảm nhận của chàng trai.+ 10 câu tiếp: Những cử chỉ, hành động của chàng trai.+ 5 câu cuối đoạn: Lời quyết tâm giữ trọn tình yêu.- Đ 2 ( có 2 phần nhỏ)+ 12 câu đầu: lời gọi dậy tha thiết, hành động chăm sóc lời động viên ân cần.+ 19 câu còn lại: Lời hát khẳng định tình yêu vững bền chung thuỷ thắm thiết.2/ Diễn biến và tâm trạng chàng trai và cô gái trên đường tiễn dặn.Đoạn 1Đoạn 2Họ gọi nhau bằng những lời yêu thương,Vừa đi, họ vừa chờ, đợi, ngoái, trông Hình ảnh: rừng ớt-rừng cà-rừng lá ngón diễn tả tâm trạng đau khổ cay đắng trong lòng người.Hình ảnh sự chờ đợi vượt thời gian diễn tả TY mãnh liệt, thuỷ chung .Hành động của chàng trai: chạy tới đỡ dậy, ân cần phủi áo chải đầu, chặt ống tre đun thuốc chăm sóc người yêu.Hát để an ủi động viên:+ Dùng hình ảnh cái chết để khẳng định sự gắn bó (6 lần): thành nước-uống mát lòng,thành đất-mọc dây trầu xanh, thành bèo, thành muôiKhẳng định một chữ : đợi+ Đợi tháng năm mùa lau nở+ Đợi mùa nước đỏ cá về+ Đợi chim tăng ló hót gọi hè+ So sánh tới truyện cổ tình Lú-ủa để khẳng định .+ So sánh với hình ảnh sự vật bền chắc: vàng, đá, gỗ cứng.+ Lấy sự việc: mua trâu ngoài chơ, thu lúa muôn bông để khẳng định tính nhất quán.-> Nội dung lời hát đã khẳng định TY thuỷ chung mãnh liệt.3/ Nghệ thuật trong lời hát tiễn dặn - Lối diễn đạt sử dụng nhiều hình ảnh quen thuộc, gần gũi trong đời sống và phải nhắc đi nhắc kại nhiều lần mới thoả mãn cảm xúc trong lòng.+ Những hình ảnh dản dị mà gợi cảm: diễn tả thời gian, không gian chờ đợi: đợi tới tháng năm lau nở, Đợi mùa nước đỏ cá về ... Diễn tả sự gắn bó trong tình yêu bền chặt nên chết đi vẫn hoá thành nguồn nước trong mát, thành dây trầu xanh thắm... + Phép điệp trong đocs điệp từ (chết thành ..), trong trùng lặp kiểu câu: nước ngậpđáng .. đừng... tạo âm hưởng khẳng định như những đợt sóng bảo vệ tình yêu, nhấn chìm tục lệ hà khắc. 4/ Thái độ phản kháng hôn nhân lạc hậu và khát vọng trong tình yêu, hôn nhân+ Những lời tiễn dặn tha thiết đã phản ánh tình trạng hôn nhân lạc hậu khá phổ biến trong xã hội phong kiến miền núi xưa kia là cha mẹ ép gả, con cái không có quyền quyết định việc chọn bạn đời của chính mình Chính tập tục lac hậu ấy đã bóp chết bao tình yêu lứa đôi trong sáng hồn nhiên; làm bao lứa đôi suốt đời đau khổ.Trong đoạn trích, nhiều lần chàng trai khẳng định tình yêu bất tử Đoạn 1: khát vọng được gắn bó cả đến khi chết: Kề vóc mảnh, quấn quanh vai ủ lấy hương người; lời hẹn ước : không lấy được nhau taĐoạn 2: Khát vọng được yêu biểu lộ qua hình ảnh cái chết (6 lần) mà không chìa lìa lứa đôi ; ngược lại tình yêu có sự hoá sinh kì diệu và có sức sống bất tử.=> Điều đó đã vừa khẳng định tình yêu mãnh liệt thuỷ chung và khát vọng muốn được tự do trong hôn nhân . Qua đó đã biểu lộ thái độ phản kháng quyết liệt với lễ giáo lạc hậu. III. Kết luậnQua đoạn trích: Lời tiễn dặn đã khẳng định giá trị của tác phẩm Tiễn dặn người yêu xứng đáng là tác phẩm nghệ thuật dân gian độc đáo, đặc sắc bởi giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc, bởi hình thức nghệ thuật hấp dẫn. Có lẽ vì thế, đồng bào dân tộc Thái đã tự đánh giá: “Hát tiễn dặn lên, gà ấp phải bỏ ổ, cô gái quên hái rau, anh đi cày quên cày ..” Tạm biệt cỏc em!