Bài giảng Ngữ văn 10 - Ca dao than thân

CA DAO THAN THÂNCó số lượng lớn trong kho tàng ca dao Việt Nam.Tư tưởng nổi bật: + Than thở về cuộc đời, cảnh ngộ đắng cay. + Khẳng định giá trị, phẩm chất con người + Phản kháng những điều ngang trái.II. VÀI NÉT CHUNG VỀ II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN1. Bài 1-2-3 - Thân em như tấm lụa đào Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai. - Thân em như giếng giữa đàng, Người khôn rửa mặt, người phàm rửa chân. - Bướm vàng đậu đọt mù u Lấy chồng càng sớm lời ru càng buồn Nét chung củaba bài ca dao? - Thân em như tấm lụa đào Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai. - Thân em như giếng giữa đàng, Người khôn rửa mặt, người phàm rửa chân. - Bướm vàng đậu đọt mù u Lấy chồng càng sớm lời ru càng buồn II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN1. Bài 1-2-3a. Nét chung của ba bài ca dao:- Nội dung: lời than về thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.- Nghệ thuật: dùng biện pháp so sánh. cây quế giữa rừng Em như..giữa rừngThơm tho ai biết, ngát lừng ai hay.Thân em như.Người thanh tham mỏng, người thô tham dàyThân em nhưGió dập sóng dồi biết dạt về đâuThân em nhưRuột trong thì trắng, vỏ ngoài thì đen.Thân em như.Ngày thì dãi nắng, đêm thì dầm sươngtrái bần trôimiếng cau khôlá đài bicủ ấu gaicây quế giữa rừngmiếng cau khôtrái bần trôicủ ấu gailá đài bi - Thân em như tấm lụa đào Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai. - Thân em như giếng giữa đàng, Người khôn rửa mặt, người phàm rửa chân. - Bướm vàng đậu đọt mù u Lấy chồng càng sớm lời ru càng buồn b. Sắc thái riêng của mỗi bàiSo sánh: “Thân em - “tấm lụa đào” vẻ đẹp duyên dáng, đằm thắm của người con gái độ xuân thì. Thân em như tấm lụa đàoPhất phơ giữa chợ biết vào tay ai ý thức sâu sắc về tuổi trẻ, sắc đẹp của mình. - Câu miêu tả bổ sung: “phất phơ giữa chợ biết vào tay ai” Thân em như tấm lụa đàoPhất phơ giữa chợ biết vào tay ai => Người phụ nữ giống như món hàng bị mua bán, trao đổi ngoài chợ. - Hình ảnh “giếng” gợi sự trong mát -> vẻ đẹp của người con gái. Thân em như giếng giữa đàngNgười khôn rửa mặt, người phàm rửa chân - “giếng giữa đàng”: không nơi bấu víu, bị phụ thuộc vào cách sử dụng của các loại người khác nhau trong xã hội.Bướm vàng đậu đọt mù u,Lấy chồng càng sớm lời ru càng buồn - Hình ảnh so sánh: “bướm vàng đậu đọt mù u” gợi tình cảnh cô gái còn rất trẻ đã phải đi lấy chồng. - Lời ru buồn: chất chứa tâm sự của người con gái bị tảo hôn.Hòn đá đóng rong vì dòng nước chảy, Hòn đá bạc đầu vì bởi sương sa.Em với anh cũng muốn kết nghĩa giao hoàSợ mẹ bằng biển, sợ cha bằng trời.Em với anh cũng muốn kết tóc ở đờiSợ rằng mây bạc giữa trời mau tan.Hòn đá đóng rong vì dòng nước chảy, Hòn đá bạc đầu vì bởi sương sa. Vật cứng như đá cũng có thể thay đổi bởi năm tháng, hoàn cảnh -> gợi đến sự phôi pha của tuổi xuân người con gái. -> hé mở nỗi âu lo của nhân vật trữ tình. - 2 dòng đầu+ Tình cảnh của người con gái:“muốn kết tóc” với người mình yêu nỗi sợEm với anh cũng muốn kết nghĩa giao hoàSợ mẹ bằng biển, sợ cha bằng trời.Em với anh cũng muốn kết tóc ở đờiSợ rằng mây bạc giữa trời mau tan. - 4 dòng tiếp+ Hình ảnh so sánh cụ thể hoá nỗi sợ của cô gái:Em với anh cũng muốn kết nghĩa giao hoàSợ mẹ bằng biển, sợ cha bằng trời.Em với anh cũng muốn kết tóc ở đờiSợ rằng mây bạc giữa trời mau tan. - 4 dòng tiếp “sợ mẹ bằng biển, sợ cha bằng trời” -> “trời”, “biển”: thiên nhiên lớn lao, không thể đo đếm được. nỗi ám ảnh về rào cản của lễ giáo phong kiến đối với tình yêu lứa đôi.+ “sợ rằng mây bạc trên trời mau tan”Em với anh cũng muốn kết nghĩa giao hoàSợ mẹ bằng biển, sợ cha bằng trời.Em với anh cũng muốn kết tóc ở đờiSợ rằng mây bạc giữa trời mau tan. -> “mây bạc” là hình ảnh ẩn dụ về tình cảm của chàng trai. “mây bạc”đẹp, lấp lánhmau tanẨn chứa nỗi lo âu về sự mong manh của tình yêu.Hòn đá đóng rong vì dòng nước chảy, Hòn đá bạc đầu vì bởi sương sa.Em với anh cũng muốn kết nghĩa giao hoàSợ mẹ bằng biển, sợ cha bằng trời.Em với anh cũng muốn kết tóc ở đờiSợ rằng mây bạc giữa trời mau tan.=> Bài ca dao bộc lộ mâu thuẫn đáng thương giữa niềm khao khát hạnh phúc lứa đôi và thân phận của người con gái trong xã hội xưa. Con cò mà đi ăn đêmĐậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao - Ông ơi ông vớt tôi nao,Tôi có lòng nào, ông hãy xáo măng Có xáo thì xáo nước trongĐừng xáo nước đục, đau lòng cò con 3. Bài số 5 Con cò mà đi ăn đêmĐậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao * Hai dòng đầu:Hình ảnh “con cò”người nông dânvìcon cò thân thuộc với ruộng đồng thân cò gầy guộc, cò chịu khó, vất vả kiếm ăn. Con cò mà đi ăn đêmĐậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao - Tình cảnh của con cò:+ “đi ăn đêm” + “đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao” vất vả, lam lũ trong mưu sinh, gặp rủi ro và lâm nạn.“Ông ơi ông vớt tôi nao”* Bốn dòng tiếp: => Tiếng kêu cứu tha thiết, bộc lộ khát khao được sống.“Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng” => Lời phân trần: “có lòng nào” -> tôi có ý gì xấu.“nước trong”:“nước đục”: danh dự, sự trong sạch tai tiếng, nhục nhã lời khẩn cầu bộc lộ ý thức sâu sắc của cò về lẽ sống.