Bài giảng Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Lê Thị Duy Thanh- Văn Chấn- Yên Bái * ANH( Lớp trưởng): Các bạn đã làm bài tập cơ giao chưa? HÀ: Tối qua mình bận quá CƯỜNG: M×nh đã làm xong rồi. 6 Quan sát bức ảnh, các lời thoại trong bức ảnh và cho biết câu trả lời nào dùng nghĩa tường minh, câu trả lời nào dùng hàm ý? Nội dung của hàm ý ? Từ đó hãy nêu khái niệm về nghĩa tường minh và hàm ý? Lê Thị Duy Thanh- Văn Chấn- Yên Bái * ANH( Lớp trưởng): Các bạn đã làm bài tập cơ giao chưa? HÀ: Tối qua mình bận quá CƯỜNG: M×nh đã làm xong rồi. 6 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo) I. Điều kiện để sử dụng hàm ý: BÀI TẬP THẢO LUẬN Ví dụ 1: Trong 2 ví dụ dưới đây, trường hợp nào người nghe giải đoán được hàm ý? Nêu câu chứa hàm ý, nội dung của hàm ý? Vì sao Bình giải đoán được hàm ý đó? Trưa hôm ấy Bình rủ Nam: Chiều nay, bạn đi đá bóng với mình nhé! Đi được à? Sáng sớm Nam tâm sự: -Đêm qua mẹ mình phải nhập viện. Trưa hôm ấy Bình rủ Nam: Chiều nay, bạn đi đá bóng với mình nhé! Đi được à? Thì thôi vậy. Ví dụ 2: * Người nghe có thể giải đoán được hàm ý ở ví dụ 2. -Câu chứa hàm ý là “ Đi được à?” -Nội dung của hàm ý : Không đi được, phải chăm sóc mẹ. * Người nghe (Bình) giải đoán được hàm ý vì ở ví dụ 2 có tình huống giao tiếp rõ ràng. Nam (người nói)có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. Bình (người nghe) có năng lực giải đoán được hàm ý. Trưa hôm ấy Bình rủ Nam: Chiều nay, bạn đi đá bóng với mình nhé! Đi được à? Bình có hiểu lời Nam nói hay không? Vì sao? Trong giao tiếp, khi sử dụng hàm ý, cần đảm bảo những điều kiện gì? NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo) I. Điều kiện để sử dụng hàm ý: - Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe(người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý. §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái: ChÞ DËu võa nãi võa mÕu: - Th«i u kh«ng ¨n, ®Ĩ phÇn cho con. Con chØ ®­ỵc ¨n ë nhµ b÷a nµy n÷a th«i. U kh«ng muèn ¨n tranh cđa con. Con cø ¨n thËt no, kh«ng ph¶i nh­êng nhÞn cho u. C¸i TÝ ch­a hiĨu hÕt ý c©u nãi cđa mĐ, nã x¸m mỈt l¹i vµ hái b»ng giäng luèng cuèng: - VËy th× b÷a sau con ¨n ë ®©u?§iĨm thªm mét gi©y nøc në, chÞ DËu ngã con b»ng c¸ch xãt xa:  - Con sÏ ¨n ë nhµ cơ NghÞ th«n §oµi. C¸i TÝ nghe nãi gi·y n¶y, gièng nh­ sÐt ®¸nh bªn tai, nã liƯng cđ khoai vµo rỉ vµ oµ lªn khãc: - U b¸n con thËt ®Êy ­? Con van u, con l¹y u, con cßn bÐ báng, u ®õng ®em b¸n con ®i, téi nghiƯp. U ®Ĩ cho con ë nhµ ch¬i víi em con. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn ) Nêu hàm ý các câu in đậm (màu đỏ)? Cho biết vì sao chị Dậu không nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý? §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái: ChÞ DËu võa nãi võa mÕu: - Th«i u kh«ng ¨n, ®Ĩ phÇn cho con. Con chØ ®­ỵc ¨n ë nhµ b÷a nµy n÷a th«i. U kh«ng muèn ¨n tranh cđa con. Con cø ¨n thËt no, kh«ng ph¶i nh­êng nhÞn cho u. C¸i TÝ ch­a hiĨu hÕt ý c©u nãi cđa mĐ, nã x¸m mỈt l¹i vµ hái b»ng giäng luèng cuèng: - VËy th× b÷a sau con ¨n ë ®©u?§iĨm thªm mét gi©y nøc në, chÞ DËu ngã con b»ng c¸ch xãt xa:  - Con sÏ ¨n ë nhµ cơ NghÞ th«n §oµi. C¸i TÝ nghe nãi gi·y n¶y, gièng nh­ sÐt ®¸nh bªn tai, nã liƯng cđ khoai vµo rỉ vµ oµ lªn khãc: - U b¸n con thËt ®Êy ­? Con van u, con l¹y u, con cßn bÐ báng, u ®õng ®em b¸n con ®i, téi nghiƯp. U ®Ĩ cho con ë nhµ ch¬i víi em con. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn ) 1a.Xác định câu chứa hàm ý. Nêu nội dung của hàm ý đó: . “Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.” Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con. .“ Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài .” Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài. b.Giải thích nguyên nhân khiến Chị Dậu (người nói) phải dùng hàm ý: Đây là điều đau lòng nên chị Dậu phải tránh nói thẳng. Câu nói nào hàm ý rõ hơn? Vì sao phải nói rõ hơn như vậy? Chi tiết nào cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ? §äc ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái: ChÞ DËu võa nãi võa mÕu: - Th«i u kh«ng ¨n, ®Ĩ phÇn cho con. Con chØ ®­ỵc ¨n ë nhµ b÷a nµy n÷a th«i. U kh«ng muèn ¨n tranh cđa con. Con cø ¨n thËt no, kh«ng ph¶i nh­êng nhÞn cho u. C¸i TÝ ch­a hiĨu hÕt ý c©u nãi cđa mĐ, nã x¸m mỈt l¹i vµ hái b»ng giäng luèng cuèng: - VËy th× b÷a sau con ¨n ë ®©u?§iĨm thªm mét gi©y nøc në, chÞ DËu ngã con b»ng c¸ch xãt xa:  - Con sÏ ¨n ë nhµ cơ NghÞ th«n §oµi. C¸i TÝ nghe nãi gi·y n¶y, gièng nh­ sÐt ®¸nh bªn tai, nã liƯng cđ khoai vµo rỉ vµ oµ lªn khãc: - U b¸n con thËt ®Êy ­? Con van u, con l¹y u, con cßn bÐ báng, u ®õng ®em b¸n con ®i, téi nghiƯp. U ®Ĩ cho con ë nhµ ch¬i víi em con. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn ) 2. Xác định câu có hàm ý rõ hơn. Giải thích nguyên nhân tại sao chị phải nói rõ hơn. Nêu chi tiết chứng tỏ cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ. Câu nói thứ 2 có hàm ý rõ hơn, vì cái Tí không hiểu được hàm ý của câu nói thứ nhất nên chị phải nói câu thứ 2. Sự “giãy nảy”và câu nói trong tiếng khóc của Tí “ U bán con thật đấy ư?” cho thấy Tí đã hiểu ý mẹ. Nguyễn Quang Sáng Nã nh×n d¸o d¸c mét lĩc råi kªu lªn: C¬m s«i råi, ch¾t n­íc dïm c¸i ! Nã cịng l¹i nãi trỉng. T«i lªn tiÕng më ®­êng cho nã: - Ch¸u ph¶i gäi Ba ch¾t n­íc giïm con, ph¶i nãi nh­ vËy.Nã nh­ kh«ng ®Ĩ ý ®Õn c©u nãi cđa t«i, nã l¹i kªu lªn:- C¬m s«i råi, nh·o b©y giê!Anh S¸u vÉn ngåi im […] ? T×m hµm ý cđa c©u mµu ®á? V× sao em bÐ kh«ng nãi th¼ng mµ ph¶i sư dơng hµm ý? ViƯc sư dơng hµm ý cã thµnh c«ng kh«ng? V× sao? Bài tập: Cho đoạn trích sau: “C¬m s«i råi, nh·o b©y giê!” Hàm ý: Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão. Em bé dùng hàm ý vì: + Đã có lần (trước đó) nói thẳng mà không hiệu quả. + Thời gian bức bách ( Để lâu nhão cơm). => Ngoài hai điều kiện để sử dụng hàm ý còn phải thêm yếu tố : Phải có sự cộng tác giữa người nói và người nghe. Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “ Anh Sáu vẫn ngồi im.”, tức là anh tỏ ra không cộng tác (vờ như không nghe, không hiểu). * Xác định hàm ý : * Giải thích nguyên nhân dùng hàm ý: * Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao? NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tiếp theo) I. Điều kiện để sử dụng hàm ý: II. Luyện tập: Bài tập 1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó? Anh nói nữa đi. – Ông giục. Báo cáo hết! – Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy. Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế. (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sapa) Bài tập 1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó? c. Thoắt trông nàng đã chào thưa: “Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây! Đàn bà dễ có mấy tay, Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan! Dễ dàng là thói hồng nhan, Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.” Hoạn thư hồn lạc phách xiêu, Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca (Nguyễn Du, Truyện Kiều) BÀI TẬP THẢO LUẬN Bài tập 1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó? a) Anh thanh niên Ôâng họa sĩ và cô gái => Cả hai người đều hiểu hàm ý. “Mời bác và cô vào uống nước.” “Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà” và “ngồi xuống ghế.” “Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu, Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.” 1.“mát mẻ”,“giễu cợt”: quyền quý như tiểu thư cũng có lúc đến trước Hoa Nô này ư? 2.Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng.. Hoạn Thư => Hiểu được hàm ý. c)Thuý Kiều. BT1. Xác định các yếu tố người nói, người nghe, hàm ý, các chi tiết biểu hiện người nghe hiểu hàm ý: LuyƯn tËp A: Mai vỊ quª víi m×nh ®i ! B: A: §µnh vËy. Bµi tËp 3: H·y ®iỊn vµo l­ỵt lêi cđa B trong ®o¹n tho¹i sau ®©y mét c©u cã hµm ý tõ chèi. Mình đang bận ôn thi. LuyƯn tËp A: Mai vỊ quª víi m×nh ®i ! B: A: §µnh vËy. Bµi tËp 3: H·y ®iỊn vµo l­ỵt lêi cđa B trong ®o¹n tho¹i sau ®©y mét c©u cã hµm ý tõ chèi. Mình phải đi thăm bà đang bệnh. Bài tập 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ơng so sánh “hy vọng” với “con đường” trong các câu sau: Tơi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì khơng thể nĩi đâu là thực đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì cĩ đường. Người ta đi mãi thì thành đường thơi. (Lỗ Tấn, Cố hương) Luyện tập: Hàm ý: Tuy hy vọng chưa thể nĩi là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì cĩ thể đạt được. “Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc.” “Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hồng hơn. Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà khơng biết từng đến nơi nao”. “Mẹ mình đang đợi ở nhà”-con bảo -“Làm thế nào cĩ thể rời mẹ mà đến được?” Con bảo: “Buổi chiều mẹ luơn muốn mình ở nhà, làm sao cĩ thể rời mẹ mà đi được?” Bài tập 5: Tìm những câu cĩ hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sĩng. Luyện tập: Tìm câu chứa hàm ý, nội dung của hàm ý trong hai ví dụ trên? Cho biết trong trường hợp nào nên dùng hàm ý, trường hợp nào không nên dùng hàm ý? Tãm t¾t kiÕn thøc bµi häc §iỊu kiƯn sư dơng hµm ý Ng­êi nãi (ng­êi viÕt) Ng­êi nghe (ng­êi ®äc) Cã ý thøc ®­a hµm ý vµo c©u nãi cã n¨ng lùc gi¶i ®o¸n hµm ý - Học bài. Làm các bài tập cịn lại. - Lập bảng thống kê theo các nội dung trong SGK về các văn bản nhật dụng. DẶN DỊ