Bài giảng Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học ở cấp trung học cơ sở

MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở CẤP THCS  Định hướng đổi mới PPDH Cốt lõi của đổi mới phương pháp dạy học là giúp HS hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Chú ý tới việc rèn luyện kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng vận dụng vào thực tiễn, hình thành và phát triển các phẩm chất tư duy độc lập, sáng tạo. DH tạo nên các trạng thái tinh thần, tâm lý tích cực cho người học Định hướng đổi mới PPDH “Tích cực hoá hoạt động học tập của HS nhằm phát huy tính tích cực chủ động của HS trong học tập" Luật Giáo dục 2005: “PPGD PT phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng PP tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS” Quan niệm về PPDH PPDH là một hệ thống tác động liên tục của GV nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành của HS để HS lĩnh hội vững chắc các thành phần và nội dung GD nhằm đạt được mục tiêu đã định. - Đặc trưng của PPDH là tính hướng đích của nó. PPDH tự nó có chức năng phương tiện. - PPDH có mối quan hệ chặt chẽ với các thành tố của quá trình DH: PP và mục tiêu; PP và nội dung; PP và phương tiện DH; PP và ĐGKQ. Đổi mới PPDH không thể không tính tới những quan hệ này. Về PPDH tích cực: - Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động của HS. - Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học. - Tăng cường học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác. - Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò. Quan điểm đổi mới PPDH Ở THCS Đa dạng hoá các hình thức dạy – học Chú ý tới đặc trưng về nội dung và phương pháp của môn học Dạy cách tự học cho HS Đổi mới PPDH cần đi đôi với đổi mới đánh giá KQHT và sử dụng TBDH Phối hợp linh hoạt giữa các PPDH truyền thống với PPDH mới Ph­¬ng ph¸p gîi më - vÊn ®¸p B¶n chÊt: - Lµ qu¸ trình t­¬ng t¸c giữa GV vµ HS, ®­îc thùc hiÖn qua hÖ thèng c©u hái vµ c©u tr¶ lêi t­¬ng øng vÒ mét chñ ®Ò nhÊt ®Þnh. - GV kh«ng trùc tiÕp ®­a ra những kiÕn thøc hoµn chØnh mµ h­íng dÉn HS t­ duy tõng b­íc ®Ó tù tìm ra kiÕn thøc míi. Căn cø vµo tÝnh chÊt ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS - VÊn ®¸p t¸i hiÖn - VÊn ®¸p gi¶i thÝch minh ho¹ - VÊn ®¸p tìm tßi XÐt chÊt l­îng c©u hái vÒ mÆt yªu cÇu n¨ng lùc nhËn thøc - Lo¹i c©u hái cã yªu cÇu thÊp, ®ßi hái kh¶ n¨ng t¸i hiÖn kiÕn thøc, nhí l¹i vµ trình bµy l¹i ®iÒu ®· häc - Lo¹i c©u hái cã yªu cÇu cao ®ßi hái sù th«ng hiÓu, kÜ năng ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh…, thÓ hiÖn ®­îc c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh lÝ… Quy trình thùc hiÖn Tr­íc giê häc: - B­íc 1: X¸c ®Þnh môc tiªu bµi häc vµ ®èi t­îng d¹y häc. X¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ kiÕn thøc kÜ năng c¬ b¶n trong bµi häc vµ tìm c¸ch diÔn ®¹t c¸c néi dung nµy d­íi d¹ng c©u hái gîi ý, dÉn d¾t HS. - B­íc 2: Dù kiÕn néi dung c¸c c©u hái, hình thøc hái, thêi ®iÓm ®Æt c©u hái , trình tù cña c¸c c©u hái. Dù kiÕn néi dung c¸c c©u tr¶ lêi cña HS, c¸c c©u nhËn xÐt hoÆc tr¶ lêi cña GV ®èi víi HS. - B­íc 3: Dù kiÕn những c©u hái phô ®Ó tuú tình hình tõng ®èi t­îng cô thÓ mµ tiÕp tôc gîi ý, dÉn d¾t HS. Trong giê häc - B­íc 4: GV sö dông hÖ thèng c©u hái dù kiÕn (phï hîp víi trình ®é nhËn thøc cña tõng lo¹i ®èi t­îng HS) trong tiÕn trình bµi d¹y vµ chó ý thu thËp th«ng tin ph¶n håi tõ phÝa HS. Sau giê häc - GV chó ý rót kinh nghiÖm vÒ tÝnh râ rµng, chÝnh x¸c vµ trËt tù logic cña hÖ thèng c©u hái ®· ®­îc sö dông trong giê d¹y. Ưu điểm và hạn chế: ¦u ®iÓm - Lµ c¸ch thøc tèt ®Ó kÝch thÝch t­ duy ®éc lËp cña HS, d¹y HS c¸ch tù suy nghÜ ®óng ®¾n. - L«i cuèn HS tham gia vµo bµi häc, lµm cho kh«ng khÝ líp häc s«i næi, kÝch thÝch høng thó häc tËp vµ lßng tù tin cña HS, rÌn luyÖn cho HS năng lùc diÔn ®¹t. - T¹o m«i tr­êng ®Ó HS gióp ®ì nhau trong häc tËp. - Duy trì sù chó ý cña HS; gióp kiÓm so¸t hµnh vi cña HS vµ qu¶n lÝ líp häc. Hạn chế - Khã so¹n th¶o, khó sö dông hÖ thèng c©u hái gîi më vµ dÉn d¾t HS theo mét chñ ®Ò nhÊt qu¸n. - GV ph¶i cã sù chuÈn bÞ rÊt c«ng phu, nÕu kh«ng, kiÕn thøc mµ HS thu nhËn thiÕu tÝnh hÖ thèng, t¶n m¹n, thËm chÝ vôn vÆt. Mét sè l­u ý - C©u hái ph¶i cã néi dung chÝnh x¸c, râ rµng, s¸t víi môc ®Ých, yªu cÇu cña bµi häc. Tr¸nh tình tr¹ng ®Æt c©u hái kh«ng râ môc ®Ých, ®Æt c©u hái mµ HS dÔ dµng tr¶ lêi cã hoÆc kh«ng. - C©u hái ph¶i s¸t víi tõng lo¹i ®èi t­îng HS. NÕu kh«ng n¾m ch¾c trình ®é cña HS, ®Æt c©u hái kh«ng phï hîp Cïng mét néi dung häc tËp, víi cïng mét môc ®Ých nh­ nhau, GV cã thÓ sö dông nhiÒu d¹ng c©u hái víi nhiÒu hình thøc hái kh¸c nhau. - Bªn c¹nh những c©u hái chÝnh cÇn chuÈn bÞ những c©u hái phô - Sù thµnh c«ng cña ph­¬ng ph¸p gîi më vÊn ®¸p phô thuéc nhiÒu vµo viÖc x©y dùng ®­îc hÖ thèng c©u hái gîi më thÝch hîp. PHƯƠNG PHÁP GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ KHÁI NIỆM Trạng thái đích Vật cản - Vấn đề là những câu hỏi hay nhiệm vụ đặt ra mà việc giải quyết chúng chưa có quy luật sẵn cũng như những tri thức, kĩ năng sẵn có chưa đủ giải quyết mà còn khó khăn, cản trở cần vượt qua. - Một vấn đề được đặc trưng bởi ba thành phần: Trạng thái xuất phát: không mong muốn. Trạng thái đích: Trạng thái mong muốn. Sự cản trở. Trạng thái xuất phát - Dạy học giải quyết vấn đề dựa trên cơ sở lý thuyết nhận thức. Giải quyết vấn đề có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển tư duy và nhận thức của con người. Tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn đề. - DHGQVĐ nhằm phát triển năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. Học sinh được đặt trong một tình huống có vấn đề, thông qua việc giải quyết vấn đề giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức. DHGQVĐ có thể áp dụng trong nhiều hình thức: Thuyết trình GQVĐ Đàm thoại GQVĐ Thảo luận nhóm GQVĐ Thực nghiệm GQVĐ Nghiên cứu GQVĐ…. Có nhiều mức độ tự lực của học sinh trong việc tham gia GQVĐ. PPDH hợp tác trong nhóm nhỏ  ƯU NHƯỢC ĐIỂM Một số lưu ý - Chỉ những hoạt động đòi hỏi sự phối hợp của các cá nhân để nhiệm vụ hoàn thành nhanh chóng hơn, hiệu quả hơn hoạt động cá nhân mới nên sử dụng phương pháp này. - Tạo điều kiện để các nhóm tự đánh giá lẫn nhau hoặc cả lớp cùng đánh giá. - Không nên lạm dụng hoạt động nhóm và cần đề phòng xu hướng hình thức (tránh lối suy nghĩ: đổi mới PPDH là phải sử dụng hoạt động nhóm). - Tuỳ theo từng nhiệm vụ học tập mà sử dụng hình thức HS làm việc cá nhân hoặc hoạt động nhóm cho phù hợp. DẠY HỌC TRỰC QUAN Quy trình thực hiện - GV treo những đồ dùng trực quan hoặc giới thiệu về các vật dụng thí nghiệm, các thiết bị kỹ thuật…Nêu yêu cầu định hướng cho sự quan sát của HS. - GV trình bày các nội dung trong lược đồ, sơ đồ, bản đồ… tiến hành làm thí nghiệm, trình chiếu các thiết bị kỹ thuật, phim đèn chiếu, phim điện ảnh… - Yêu cầu HS trình bày lại, giải thích nội dung sơ đồ, biểu đồ, trình bày những gì thu nhận được qua thí nghiệm hoặc qua những phương tiện kỹ thuật, phim đèn chiếu, phim điện ảnh. - Từ những chi tiết, thông tin HS thu được từ phương tiện trực quan, GV nêu câu hỏi yêu cầu HS rút ra kết luận khái quát về vấn đề mà phương tiện trực quan cần chuyển tải. ƯU NHƯỢC ĐIỂM Một số lưu ý: - Phải căn cứ vào nội dung, yêu cầu GD của bài học để lựa chọn đồ dùng trực quan tương ứng thích hợp. - Có PP thích hợp đối với việc sử dụng mỗi loại đồ dùng trực quan. - HS phải quan sát đầy đủ đồ dùng trực quan. Phát huy tính tích cực của HS khi sử dụng đồ dùng trực quan. - Đảm bảo kết hợp lời nói sinh động với việc trình bày các đồ dùng trực quan. - Tuỳ theo yêu cầu của bài học và loại hình đồ dùng trực quan mà có các cách sử dụng khác nhau. - Cần xác định đúng thời điểm để đưa đồ dùng trực quan. - Sử dụng các đồ dùng trực quan cần theo một quy trình hợp lí. Cần chuẩn bị câu hỏi/ hệ thống câu hỏi dẫn dắt HS quan sát và tự khai thác kiến thức. PPDH LUYỆN TẬP VÀ THỰC HÀNH QUY TRÌNH PP LUYỆN TẬP VÀ THỰC HÀNH Xác định tài liệu cho luyện tập và thực hành Giới thiệu mô hình luyện tập hoặc thực hành Thực hành hoặc luyện tập sơ bộ Thực hành đa dạng Bài tập cá nhân ƯU NHƯỢC ĐIỂM Một số lưu ý: - Các bài tập luyện tập được nhắc đi nhắc lại ngày càng khắt khe hơn, nhanh hơn và áp lực lên HS cũng mạnh hơn. Tuy nhiên áp lực không nên quá cao mà chỉ vừa đủ để khuyến khích HS làm bài chịu khó hơn. - Thời gian cho luyện tập, thực hành cũng không nên kéo dài quá dễ gây nên sự nhạt nhẽo và nhàm chán. - Cần thiết kế các bài tập có sự phân hoá để khuyến khích mọi đối tượng HS. - Có thể tổ chức các hoạt động luyện tập, thực hành thông qua nhiều hoạt động khác nhau, kể cả việc tổ chức thành các trò chơi học tập. PPDH TRÒ CHƠI QUY TRÌNH PP TRÒ CHƠI Lựa chọn trò chơi, Chuẩn bị các phương tiện, điều kiện cần thiết Phổ biến tên trò chơi, nội dung và luật chơi Chơi thử (nếu cần thiết) HS tiến hành chơi Đánh giá sau trò chơi ƯU NHƯỢC ĐIỂM: Một số lưu ý: - Trò chơi học tập phải có mục đích rõ ràng. Nội dung trò chơi phải gắn với kiến thức môn học, bài học, lớp học, đối tượng HS. - Trò chơi phải có mục đích rõ ràng, dễ tổ chức và thực hiện, phù hợp với chủ đề bài học, với HS, với điều kiện của lớp học. - Cần có sự chuẩn bị tốt, mọi HS đều hiểu trò chơi và tham gia dễ dàng. - Phải quy định rõ thời gian, địa điểm chơi. Không lạm dụng quá nhiều kiến thức và thời lượng bài học. - Trò chơi phải được luân phiên, thay đổi một cách hợp lí để không gây nhàm chán cho HS. Lưu ý khi đæi míi PPDH ë tr­êng THCS 1. B¸m s¸t môc tiªu gi¸o dôc phæ th«ng. 2. Phï hîp víi néi dung DH cô thÓ. 3. Phï hîp víi ®Æc ®iÓm løa tuæi HS. 4. Phï hîp víi c¬ së vËt chÊt, c¸c ®iÒu kiÖn DH cña nhµ tr­êng. 5. Phï hîp víi viÖc ®æi míi kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ d¹y- häc 6. KÕt hîp gi÷a viÖc tiÕp thu vµ sö dông cã chän läc, cã hiÖu qu¶ c¸c PPDH tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i víi viÖc khai th¸c nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña c¸c PPDH truyÒn thèng. 7. T¨ng c­êng sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn DH vµ ®Æc biÖt l­u ý ®Õn nh÷ng øng dông cña c«ng nghÖ th«ng tin.