Bài giảng môn Ngữ văn lớp 12: Đất nước ( Nguyễn Khoa Điềm )

XIN CHÀO QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINHLớp 12A1Người thực hiện :NGUYỄN THỊ NHƯ HẠNHĐ ất nước ( Nguyễn Khoa Điềm )I/ Tìm hiểu chung :1/ Tác giả : Nguyễn Khoa Điềm (1943), tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hoà, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - HuếOâng được sinh ra trong một gia đình trí thức, có truyền thống yêu nước và tinh thần cách mạngHọc tập và trưởng thành trên miền Bắc những năm xây dựng CNXH.Tham gia chiến đấu và hoạt động văn nghệ ở miền NamVề phong cách: Thơ Nguyễn Khoa Điềm giàu chất suy tư, xúc cảm dồn nén, mang màu sắc trữ tình - chính luận.- Là thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ .- HiƯn nay ®· vỊ h­u ë HuÕ, tiÕp tơc lµm th¬.2/ Trường ca “Mặt đường khát vọng”: Sáng tác 1971, ở chiến khu Trị Thiên Kết cấu : gồm chín chương( lời chào, báo động,giặc Mĩ, Tuổi trẻ không yên, Đất Nước, Aó trắng và Mặt đường, Xuống đường, Khoảng lớn âm vang, Báo bão).- Nội dung : viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm miền Nam về non sông đất nước, về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh hoà nhịp với cuộc chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược.Tác phẩm chính: SGK3. Đoạn trích a. Đọc – ngâm b. Xuất xứ: Phần đầu chương V của trường ca Mặt đường khát vọng. Đây là một trong những đoạn thơ hay về đề tài đất nước trong thơ Việt Nam hiện đại.b.Bố cục: 2 phần Từ đầu . . . Đất Nước muôn đời.Cảm nhận mới mẻ và đặc sắc của tác giả về Đất NướcPhần còn lại: Tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”. II/ Phân tích1. Cảm nhận mới mẻ và đặc sắc của tác giả về Đất Nước“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồiĐất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kểĐất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ănĐất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc . . . . . Đất nước có từ ngày đó”Đất nước là những gì rất thân thuộc và gần gũi. + Câu chuyện cổ tích mẹ kể + Miếng trầu của bà+ Ngôi nhà ta ở ( cái kèo, cái cột)+ Hạt gạo ta ăn,Cách cảm nhận về đất nước của tác giả tự nhiên và bình dị, khác với nhiều tác giả đi trước và một số cây bút cùng thời như Nguyễn Đình Thi, Xuân Diệu, Chế Lan Viên- Nhà thơ đã lí giải cội nguồn của Đất Nước.Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc  Thánh gióng lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc.Lịch sử lâu đời của đất nước ta được cắt nghĩa bằng những câu thơ gợi nhớ đến những truyền thuyết xa xưa:Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn Trầu cau nguồn gốc gia đình của cộng đồng người ViệtTóc mẹ thì bới sau đầutục bới tóc của người phụ nữVới mạch thơ suy tư, giọng điệu trữ tình , đoạn thơ mở đầu có thể được coi là những câu trả lời cho câu hỏi : Đất nước có từ bao giơ?øTiếp theo, trong mạch thơ trữ tình – chính luận, dưới dạng những định nghĩa, đất nước được cảm nhận trong sự thống nhất, hài hoà các phương diện địa lí và lịch sử, không gian và thời gian ( Đất là nơi anh đến trường ngày giỗ Tổ”) Đất nước được cảm nhận ở chiều sâu văn hoá và lịch sử. Nh­ vËy, theo t¸c gi¶, §Êt n­íc ra ®êi tõ xa x­a, g¾n liỊn víi sù h×nh thµnh v¨n ho¸, lèi sèng, phong tơc tËp qu¸n cđa ng­êi ViƯt NamỞ phương diện không gian địa lý:“ Đất là nơi anh đến trường; Nước là nơi em tắm” Đất Nước là không gian sinh tồn của cuộc sống, là cái nôi nuôi dưỡng cuộc sống tinh thần, tình cảm của con người Việt Nam từ lúc ấu thơ cho đến khi trưởng thành. “ Đất Nước là nơi ta hò hẹn; Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm” Đất nước- không gian tuyệt diệu của tình yêu, luôn gắn liền với những kỷ niệm ngọt ngào của giản dị, trong sáng.Đất Nước còn là núi cao, biển rộng “ Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc; Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi”Ở phương diện thời gian,lịch sử : Đất Nước trường tồn trong “không gian mênh mông”“Thời gian đằng đẵng,Lạc Long Quân- Aâu cơ.. Những ai đã khuất, những ai bây giờ. nhớ ngày giỗ tổ” Đất nước là chiều dài của lịch sử, bề dày của thời gian, cội nguồn của dân tộc- §Êt N­íc lµ céi nguån thiªng liªng cđa céng ®ång ng­êi ViƯt ®­ỵc víi truyỊn thuyÕt L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬ “ ®Ỵ ra ®ång bµo ta trong bäc trøng”- T¸c gi¶ cßn nhÊn m¹nh :“ Trong anh vµ em h«m nay §Ịu cã mét phÇn ®Êt n­íc”- Truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ Tổ Qua ®ã nh¾c nhë ®Õn tr¸ch nhiƯm cđa mçi con ng­êi víi ®Êt n­íc: “ Em ¬i em §Êt n­íc lµ m¸u x­¬ng cđa m×nh Ph¶i biÕt g¾n bã vµ san sỴ Ph¶i biÕt ho¸ th©n cho d¸ng h×nh xø sëLµm nªn ®Êt n­íc mu«n ®êi”- Đất Nước trường tồn trong mỗi con người, truyền qua các thế hệ “ Những ai đã khuất Dặn dò con cái chuyện mai sau”- NK§ ®· sư dơng s¸ng t¹o c¸c yÕu tè ca dao, truyỊn thuyÕt d©n gian, giọng điệu suy tư trữ tình – chính luận, những câu thơ như lời tâm sự, tách ra rồi lại nhập vào hai từ “Đất Nước” -> t¹o nªn ®­ỵc nh÷ng h×nh t­ỵng nghƯ thuËt võa gÇn gịi, võa míi mỴ vỊ Đất Nước Cái nhìn mới mẻ, toàn vẹn và nhiều chiều của tác giả về đất nước: lịch sử, địa lí, không gian và thời gian, văn hoá, phong tục- Đất Nước được viết hoa: sự trân trọng, tự hào của tác giả về Đất Nước2 / TƯ TƯỞNG “ ĐẤT NƯỚC CỦA NHÂN DÂN”- Đây là tư tưởng cốt lõi của đoạn thơ. Với những phát hiện thú vị và độc đáo, nhiều ý nghĩa mới của tác giả về đất nước trên các phương diện địa lí, lịch sử, văn hóa,Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống MáiGót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lạiChín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng VươngNhững con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳmNgười học trò nghèo góp cho Đất Nước mình Núi Bút, non NghiêngCon cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnhNhững người dân nào đã góp tên Oâng Đốc, Oâng Trang, Bà Đen, Bà Điểm Núi Vọng Phu – hòn Trống Mái Đất Tổ Đảo con GàSông Ông Đốc cồn Ông Trang Bà ĐenBà Điểm- Những thắng cảnh đẹp, những dịa danh nổi tiếng của Đất Nước đều do nhân dân tạo ra và gắn liền với đời sống và vẻ đẹp tâm hồn của dân tộc - Núi Vọng Phu, hòn Trống Mái  Tình nghĩa thuỷ chung- Truyền thuyết Thánh Gióng đất tổ Hùng Vương, Oâng Đốc, ông Trang, Bà Đen Bà Điểm  Lòng yêu nước nồng nàn.- Núi Bút, Non Nghiên  Tinh thần hiếu họcVà tác giả đi đến một nhận định khái quát sâu sắc:“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãiChẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha đã hoá núi sông taNhững nơi bình thường nhất, nhỏ bé nhất cũng làm nên dáng hình đất nước.Em ơi emHãy nhìn rất xaVào bốn nghìn năm Đất NướcNhưng họ đã làm ra Đất Nước”Đất nước được làm nên từ những con người vô danh, bình dị được tiếp nối từ thế hệ này sang thế hệ khác Đất Nước của Nhân Dân, do Nhân Dân làm ra.“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”Nhân dân làm ra đất nước và cũng chính họ đã giữ gìn và truyền lại cho các thế hệ sau mọi giá trị văn hóa, văn minh tinh thần và vật chất của Đât Nước, của dân tộc.Tư tưởng lớn này được nhấn mạnh trong cân thơ được xem là chủ đề của cả đoạn trích:“ Để Đất Nước này là Đất Nước của Nhân dânĐất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”III.Tỉng kÕt+ VỊ néi dung:- §o¹n trÝch thĨ hiƯn c¶m nghÜ míi mỴ cđa nhµ th¬ vỊ §Êt N­íc qua nh÷ng ph¸t hiƯn cã chiỊu s©u ë trªn nhiỊu b×nh diƯn: ®Þa lý, lÞch sư, v¨n ho¸- §Ỉc biƯt ®o¹n trÝch nhÊn m¹nh t­ t­ëng “ §Êt N­íc cđa Nh©n d©n”, vµ nh¾c nhë mét c¸ch ch©n thµnh, xĩc ®éng tr¸ch nhiƯm cđa mçi ng­êi d©n ®èi víi §Êt N­íc. + VỊ nghƯ thuËt:- Bµi th¬ ®­ỵc viÕt d­íi h×nh thøc trß chuyƯn t©m t×nh , nh÷ng suy nghÜ, nhËn thøc vỊ §Êt N­íc ®­ỵc ph¸t triĨn b»ng lêi t©m sù, giäng t©m t×nh, lèi th¬ tr÷ t×nh- chÝnh luËn võa giµu c¶m xĩc võa ®Çy suy nghÜ tha thiÕt mµ trang nghiªm.H×nh ¶nh th¬ võa quen thuéc, gÇn gịi - T¸c gi¶ ®· khai th¸c phong phĩ chÊt liƯu v¨n ho¸ D©n gian: thµnh ng÷, ca dao, d©n ca, truyỊn thuyÕt, phong tơc tËp qu¸n rÊt phï hỵp víi tu tưởng “ §Êt N­íc cđa Nh©n d©n”