Bài giảng môn Ngữ văn lớp 11 - Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu

Tổ 2KÍNH CHÀO CÔ VÀ CÁC BẠN ĐẾN VỚI BÀI Tiếng việt: THỰC HÀNH VỀ LỰA CHỌN TRẬT TỰ CÁC BỘ PHẬN TRONG CÂUA.Tìm hiểu chungB.Luyện tậpI.Trật tự trong câu đơnII.Trật tự trong câu ghépA.Tìm hiểu chung*Tại sao khi nói( hoặc viết) lại cần lựa chọn và sắp xếp các trật tự từ trong câu?-Cùng 1 câu nếu ở trạng thái tồn tại riêng thì có nhiều khả năng sắp xếp, nhưng khi nằm trong 1 ngữ cảnh thì phải chọn cách sắp xếp tối ưu  Khi nói hay viết bằng tiếng Việt, người ta không thể tự do, tuỳ tiện sắp đặt từ ngữ trong câu mà phải sắp xếp phù hợp với mục đích và nhiệm vụ thông báo của câu. Cho ví dụ veà caâu ñôn?Ví dụ:Hoa/rất héo.Hà Nội /là thủ đô của nước Việt NamBọn trẻ /chưa đi đâu xa nhỉ? Khái niệm về câu đơn ?Câu đơn là câu có kết 1 cấu C-VCN: nêu sự vật, hiện tượngVN:nêu đăc trưngB.Luyện tậpI.TRẬT TỰ TRONG CÂU ĐƠN1.Ôn tập1.Đọc đoạn trích,chú ý trật tự các bộ phận in đậm trong câu:Hắn móc đủ loại túi, để tìm một cái gì, hắn giơ ra: đó là một con dao nhỏ, nhưng rất sắc.Hắn nghiến răng nói tiếp:-Vâng, bẩm cụ không được thì con phải đâm chết dăm ba thằng, rồi cụ bắt con giải huyện.(Nam Cao,Chí Phèo)2.Bài tậpCó thể sắp xếp phần in đậm theo trật tự ”RẤT SẮC, NHƯNG NHỎ” mà câu văn vẫn phù hợp với mạch ý trong đoạn văn được không???-Nếu sắp xếp theo trật tự “rất sắc nhưng nhỏ” thì nội dung của câu không thay đổi nhưng sự liên kết ý với các câu đi sau không phù hợp (mục đích của chí là uy hiếp và hăm dọa Bá Kiến)Do đó đặc tính rất sắc của con dao cần được đặt vào vị trí có hiệu lực mạnh- vị trí cuối câu, sau đặc tính nhỏ. Tác dụng:-Dồn trọng tâm thông báo vào cụm từ rất sắc(phù hợp với mục đích đe dọa, uy hiếp của Chí) Phù hợp với sự liên kết ý với câu đi sau trong đoạnb.Việc sắp xếp theo trật tự “NHỎ, NHƯNG RẤT SẮC” có tác dụng như thế nào đối với sự thể hiện ý nghĩa của câu và sự liên kết ý trong đoạn vănc. So sánh với trật tự từ của các từ ngữ “Hắn móc đủ loại túi, để tìm một cái gì, hắn giơ ra: đó là một con dao nhỏ, nhưng rất sắc. Hắn nghiến răng nói tiếp:/../” trong trường hợp:”Hắn có một con dao rất sắc nhưng nhỏ. Dao ấy thì làm sao chặt được cành cây to này?”c.Trong ngữ cảnh “c”, thì sắp xếp theo trật tự rất sắc nhưng nhỏ lại thích hợp( vì chuẩn bị cho ý phủ định, mỉa mai ở câu đi sau(phủ định tác dụng của con dao tuy sắc nhưng không thể chặt cây).Trong mỗi trường hợp,trật tự sắp xếp các bộ phận trong câu có mục đích gì??(xét quan hệ về ý với câu đi trước và sau)-Trong mỗi ngữ cảnh,tình huống giao tiếp, mỗi câu có một nhiệm vụ giao tiếp mục đích khác nhau.Đồng thời để người nòi thục hiện những mục đíchkhác nhau.-Vì thế, cần xác định trọng tâm thông báo của câu ở mỗi tình huống2.Một học sinh THCS còn lưỡng lự trong việc chọn giữa 2 cách viết sau đây. Hãy giúp bạn đó lựa chọn cách viết tối ưu và giải thích lí do?a.Bạn em nhỏ người nhưng rất thông minh. Thầy giáo đã chọn bạn ấy bào đội tuyển học sinh giỏib.Bạn em rất thông minh, nhưng nhỏ người. Thầy giáo đã chọn bạn ấy bào đội tuyển học sinh giỏiTrong ngữ cảnh đó, cách viết A là tối ưu-cụm từ thông minh là trọng tâm thông báo,là luậncứ quan trong để dẫn đến kết luận”đưa vào đội tuyển hs giỏi”  vì thế “thông minh” cần đặt sau đặc điểm “ nhỏ người”.3.Trong những đoạn trích sau đều có những câu văn có bộ phận biểu hiện thời gian, nhưng bộ phân đó được đặt ở những vị trí khác nhau trong câu (đầu, giữa, cuối câu).hãy phân tích tác dụng cuả mỗi cách xếp???a. Một đêm khuya, Mị nghe tiếng gõ vách//.Mị vừa bước ra, lập tức có mấy người choàng đến, nhét vào miệng Mị rồi bịt mắt, cõng Mị đi.Sáng hôm sau, Mị mới biết mình đang ngồi trong nhà thống lí Pá Tra..(Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ)-Câu đầu bắt đầu kể về một sự kiện cụm từ chỉ thời gian ở đầu câu là phù hợp với việc nêu hoàn cảnh, sau đó mới thuật lại sự kiện. -Câu tiếp theo cũng đặt cụm từ chỉ thời gian ( sáng hômsau) ở đầu câu để tạo mạch tiếp nối về thời gian.b.Nhưng mà biết đứa nào đẻ ra Chí Phèo?Có trời mới biết!Hắn không biết, cả làng Vũ Đại cũng không ai biếtmột anh đi thả ống lươn, một buổi sáng tinh sương, đã thấy hắn trần truồng và xám ngắt trong một váy đụp//(Nam Cao, Chí Phèo)Cụm từ chỉ thời gian “ Một buổi sáng tinh sương” cần đạt giữa câu, dành phần đầu câu cho cụm từ chỉ người thực hiện hành động. c.Nhưng rồi hỏi ra mới rõ cô ấy không phải con gái nhà Pá Tra: cô ấy là vợ A Sử, con trai thống lí Pá TraCô Mị về làm dâu nhà Pá Tra đã mấy năm.(Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ)-Cụm từ chỉ thời gian(đã mấy năm) đặt ở cuối câu vì nó biểu thị phần tin mới,phần trọng tâm thông báo-Cho nên ở câu này “Mị về làm dâu nhà Pátra” tuy là thành phần chính của câu nhưng cũng là thông tin cũ đã biết ở câu trước-Cụm “đã mấy năm” tuy là thành phần phụ về ngữ pháp, nhưng là thành phần quan trọng nhất thông Tin về thời gian làm dâu Do vậy phải đặt ở cuối câuII- TRẬT TỰ TRONG CÂU GHÉP Khaùi nieäm caâu gheùp?Câu ghép là câu chứa 2 hay nhiều hơn kết cấuC-V.Mỗi C-V diễn đạt 1 sự việc, những sv này có mối quan hệ với nhau.VdCô giáo /giảng bài, chúng em /chăm chú nghe giảng.Bố /đi làm, mẹ/ đi chợ ,con/ học bài.Chí Phèo đoán chắc rằng một người đàn bà hỏi một người đàn bà khác đi bán vải ở Nam Định về. Hắn lại nao nao buồn, là vì mẩu chuyện ấy nhắc cho hắn một cái gì rất xa xôi. Hình như có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nho nhỏ. Chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải.(Nam Cao, Chí Phèo)b)Thưa cụ, việc đó là việc riêng của chị cháu. Tùy ý chị cháu cư xử. Cháu không có quyền lạm bàn tới, tuy đối với chị cháu cũng như đối với quan huyện, cháu vẫn là ngưới chịu ơn.(Khái Hưng, Nửa chừng xuân) 1.Trong những câu ghép ở các đoạn trích trên, vì sao vế in đậm lại đặt ở vị trí sau so với vế còn lại? Khi đặt vế đó ở vị trí trước thì nội dung của câu và mạch ý của đoạn có gì thay đổi?Vế chỉ nguyên nhân ( “ là vì mẩu chuyện ấy nhắc cho hắn một cái gì rất xa xôi”) cần đặt sau vế chính (“ hắn nao nao buồn” ) nêu một hệ quả từ sự việc ở câu trước sau dó mới giải thích nguyên nhân dẫn đến hệ quảb) Vế hai chỉ nhượng bộ ( “ tuy” ) và vế chỉ giả thiết nếu đặt sau đó đều là các vế phụ của câu ghép, nhưng đặt sau để bổ sung những thông tin cần thiết. [] Trong các thời kì khác nhau trước đây, các nhà chính trị, nhà văn lỗi lạc,đã phát triển nó và hoàn toàn nắm vững nó. Ví dụ: Na- pô – lê – ông đọc tốc độ 2000 từ/phút, Ban-dắc đọc tốc độ 4000 từ/phút, Mác-xim Go-rơ-ki đọc mỗi trang sách chỉ mất vài giây,2.Lựa chọn câu văn thích hợp nhất để dùng vào vị trí bỏ trống ở đầu đoạn văn sau đây:A- Các phương pháp đọc nhanh không phải là điều mới lạ nhưng trong những năm gần đây nó đã được phổ biến khá rộng.B- Trong những năm gần đây, các phương pháp đọc nhanh không phải là điều mới lạ nhưng nó đã được phổ biến khá rộngC- Trong những năm gần đây, các phương pháp đọc nhanh đã được phổ biến khá rộng nhưng nó không phải là điều mới lạ.D- Các phương pháp đọc nhanh không phải là điều mới lạ nhưng nó đã được phổ biến khá rộng trong những năm gần đây.Đặt trạng ngữ (“ trong những năm gần đây”) ở đầu câu để tạo ra sự đối lập với trạng ngữ ( “ trong các thời kì trước đây” ) ở câu 2.Cần bố trí vế câu “ nó không phải là điều mới lạ” ở cuối câu đầu để thể hiện rõ chủ đề của cả đoạn, chủ đề này sẽ được cụ thể hóa ở những câu sau đóVậy Muốn xác định được điều kiện và tác dụng của một sự sắp xếp trật tự các bộ phận trong câu, cần:+Phải đặt câu vào văn cảnh + Phải xem xét quan hệ về ý giữa câu đó với những câu đi trước và sau câu đó.+Phân tích nhiệm vụ thông báo của từng câu.a.xanh, nhũn nhặn, ngay thẳng, thủy chung, can đảmb.ngay thẳng, nhũn nhặn, xanh, can đảm, thủy chung.c. can đảm, thủy chung, xanh, nhũn nhặn, ngay thẳng.d. nhũn nhặn, xanh, thủy chung, ngay thẳng, can đảm.Cây tre Việt Nam! Cây tre . Cây tre mang những đức tính của người hiền là tượng trưng cao quý của dân tộc Việt Nam.(Thép Mới – “Cây tre Việt Nam”)hãy điền từ còn thiếu vào câu trên.a-Xanh: nhấn mạnh vẻ đẹp hình thức bên ngoài.-Nhũn nhặn, ngay thẳng, thủy chung, can đảm: nói tới vẻ đẹp và phẩm chất bên trong.=>đúc kết được phẩm chất đáng quý của cây tre theo trình tự miêu tả từ hình thức bên ngoài đến vẻ đẹp, phẩm chất bên trong.Bài tập củng cố Tình huống Nam và Bắc cùng đi tham gia 1 tiết mục văn nghệ chào mừng ngày 20-11.Gần đến giờ biểu diễn mà chưa thấy Bắc đây. Lựa chọn câu phù hợp:1.Nam hớt hải chạy đi tìm Bắc, bỗng Nam gặp Sơn, Sơn hỏi đầu đuôi câu chuyện, rồi cả hai cùng đi tìm Bắc.2.Nam hớt hải chạy đi tìm Bắc, Sơn hỏi đầu đuôi câu chuyện, rồi cả hai cùng đi tìm Bắc, bỗng Nam gặp Sơn.3.Nam hớt hải chạy đi tìm Bắc, Sơn hỏi đầu đuôi câu chuyện, bỗng Nam gặp Sơn, rồi cả hai cùng đi tìm Bắc.Vì nó thể hiện thứ tự trước sau của diễn biến sự việc