Bài giảng môn Ngữ văn lớp 10: Tác gia Nguyễn Trãi

Ngữ văn 10tác gia nguyễn trãiPhan Thị hườngtổ văn - trường thpt bắc yên thànhKiểm tra bài cũ:Chọn đáp án đúng nhất:Tác phẩm trung đại nào đã học ở THCS ca ngợi tấm gương trung nghĩa, tự hào về lịch sử dân tộc?A. Chiếu dời đôB. Hoàng Lê nhất thống chíC. Đại cáo bình NgôD. Lục Vân TiênSaiSaiSaiĐúngThể loại nào không phải là thể loại cha ông ta sáng tác?A. Thơ Nôm Đường luậtB. Hịch, chiếu, cáo, biểuC. Song thất lục bátD. Ngâm khúc, hát nóiSaiĐúngSaiSaiI. Cuộc đời1. Gia đình – Quê hương:nextpreviousNguyễn Trãi được sinh ra trong một gia đình như thế nào?Có ảnh hưởng gì đến sự nghiệpvăn chương của ông? Nguyễn Trãi: Hiệu ức Trai (1380 - 1442).Nguyễn Trãi (1380 – 1442)nextprevious Giađình:+ Cha là Nguyễn ứng Long (Nguyễn Phi Khanh) nổi tiếng học giỏi - đỗ tiến sỹ thời nhà Trần. Sau đó làm quan cho nhà Hồ.+ Mẹ: Trần Thị Thái – con gái của quan tư đồ Trần Nguyên Đán (nhà thơ - tể tướng nỗi tiếng của thời Trần).Quê hương:Sinh ở Thăng Long (trong gia đình ông ngoại).Năm 1385 – lúc 5 tuổi chuyển về xã Chi Ngại – Chí Linh – Hải Dương (cùng gia đình ông ngoại)  sau đó dời đến Nhị Khê - Thường Tín – Hà Tây sống với cha.Tượng Nguyễn Trãi tại Nhị Khê (Hà Tây) Sinh ra trong gia đình có truyền thống yêu nước – văn hoá Nho học và nhiều lần thay đổi địa bàn sống đã tạo điều kiện thuận lợi để Nguyễn Trãi tiếp thu truyền thống văn hoá gia đình và nền văn học dân gian của nhiều vùng đất  góp phần hình thành một tài năng văn học trong tương lai.2. Những sự kiện chính trong cuộc đời và công lao của ông đối với đất nước Nguyễn Trãi trong một bối cảnh xã hội như thế nào? Cuộc đời ông trải qua những sự kiện gìquan trọng có ảnh hưởng lớn đếnsự nghiệp cứu nước và sự nghiệp văn thơ của ông? Trưởng thành trong thời đại đầy biến động: Nhà Trần sụp đổ  Hồ lên thay  Lê (giúp Lê Lợi xây dựng đất nước). Giặc Minh xâm lược tàn bạo gây bao cảnh đau thương mất mát cho nhân dân Đại Việt. Chúng bắt cha con Hồ Quý Ly và đại thần về Trung Quốc trong đó có cha Nguyễn Trãi. Định theo cha để hầu hạ cha lúc tuổi già nhưng cha ông bảo Nguyễn Trãi quay lại để giúp ông trả nợ nước, thù nhà. Nguyễn Trãi bị giam lỏng 10 năm. Thời gian này ông nương náu ở dân nên đã tìm ra chân lý: muốn cứu nước phải dựa vào dân. Sau khi thoát khỏi sự giam lỏng của giặc Minh, Nguyễn Trãi tìm đường vào Lam Sơn theo Lê Lợi tham gia cuộc khởi nghĩa  đưa ra phương kế đánh giặc “Đánh vào lòng người” Trong thời gian tham gia kháng chiến, Nguyễn Trãi làm quân sư cho Lê Lợi (đưa ra mưu kế, soạn thảo văn thư)  Góp phần đem lại thắng lợi cho cuộc kháng chiến chống giặc Minh, giải phóng đất nước (1428). Vâng lệnh Lê Lợi viết “Đại Cáo Bình Ngô” bất hủ.Bình Ngô đại cáo văn Triều Hậu Lê thành lập, Nguyễn Trãi hăm hở giúp Lê Lợixây dựng lại đất nước bị tàn phá dưới ách đô hộ của nhà Minh. Để củng cố quyền lực, Lê Lợi nghe lời bọn gian thần nghi ngờ các tướng trung thần: giết Trần Nguyên Hãn, Phạm Văn Xảo. Nguyễn Trãi cũng bị tống giam (vì có liên quan tới dòng họ Trần). Sau một thời gian được thả nhưng không được trọng dụng (không được bàn bạc...). Không thực hiện được lý tưởng “trí quân trạch dân”  xin lui về ở ẩn (1439).Chùa Côn Sơn, nơi ẩn cư của Trần Nguyên Đán và Nguyễn Trãi Năm 1440, Lê Thái Tông lại mời ông ra làm quan  lại hăm hở ra giúp nước, mong có cơ hội để thực hiện hoài bão. Tai hoạ ập đến với ông vì bọn quyền thần luôn tìm cách hãm hại. Năm 1442, vua đột tử  vu cho vợ chồng Nguyễn Trãi mưu hại nhà vua  Khép vào “tội tru di tam tộc”  Cuộc đời Nguyễn Trãi là cuộc đời của một người anh hùng, một người toàn đức toàn tài hiếm có nhưng cũng là người chịu nỗi oan khiên thảm khốc nhất trong lịch sử.II. Sự nghiệp văn họcNguyễn Trãi là một tác giả xuất sắc về nhiều thể loại văn học. Hãy kể tên những tác phẩm chính của ông theo thể loại?1. Những tác phẩm chính: Văn chính luận: Quân trung tư mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, bài phú Chí Linh sơn và các chiếu, biểu khác. Thơ: ức Trai thi tập (105 bài chữ Hán), Quốc âm thi tập (254 bài chữ Nôm). Lịch sử: Lam Sơn thực lục, văn bia Vĩnh Lăng  ghi lại quá trình khởi nghĩa Lam Sơn và tinh thần đoàn kết toàn dân, gắn bó với dân. Địa Lý: Dư địa chí  ghi lại những sản vật và con người nước ta thế kỷ 15.Quốc âm thi tậpức Trai tập bìa cuốn ức Trai tậpBình Ngô đại cáoJumpức Trai thi tậpnextpreviousBình Ngô đại cáonextpreviousQuốc âm thi tậpnextpreviousQua tìm hiểu SGK cùng với những tác phẩm đã học ở THCS em hãy khái quát những nội dung chính của thơ văn Nguyễn Trãi?2. Nội dung Thơ văn Nguyễn Trãi thấm nhuần những tư tưởng yêu nước, thương dân. Thể hiện rõ lý tưởng anh hùng – phục vụ Tổ Quốc, phục vụ nhân dân. Cả cuộc đời ông đều canh cánh lý tưởng đó.“Bui một tấc lòng ưu ái cũĐêm ngày cuồn cuộn nước triều dâng”“Bui một tấc lòng trung với hiếuMài chẳng khuyết – nhuộm chẳng đen”“Còn có một lòng âu việc nướcĐêm đêm thức nhẵn nẻo sơ trung” Thể hiện ở tư tưởng chính trị sâu sắc: đó là tư tưởng nhân nghĩa  đường lối chính trị “lấy dân làm gốc”, phải yêu thương dân, phải có đức hiếu sinh, thực hiện chính sách “an dân – chống bạo tàn”:“Việc nhân nghĩa cốt ở yên dânQuân điếu phạt trước lo trừ bạo”“Đem đại nghĩa để thắng hung tànLấy chí nhân để thay cường bạo”.(giặc Minh tàn bạo, bất nhân, bất nghĩa  thất bại. Khởi nghĩa Lam Sơn  vì nhân nghĩa. Trong hoà bình nhân nghĩa là xây dựng cuộc sống ấm no – thái bình muôn thuở cho nhân dân Thể hiện một lối sống thanh bạch, một lòng vì nước vì dân, không màng giàu sang, danh lợi – cốt no đủ.“Quê cũ nhà ta thiếu cửa vàoRau trong nội, cá trong ao” Tâm sự đau xót, day dứt vì thời cuộc:“Hai chục năm trời danh tiếng hảoNgoảnh đầu muôn việc tựa chiêm bao”“ở thế nhiều phen thấy khóc cười”Ca ngợi phẩm chất tốt đẹp, thanh cao, cứng cỏi của người quân tử bằng các hình ảnh: Tùng – trúc – mai  phong cách ấy, vẻ đẹp cứng cỏi hiên ngang ấy là để giúp dân, giúp nước. Thơ Nguyễn Trãi thể hiện sâu sắc tình yêu thiên nhiên – cuộc sống gia đình với một tâm hồn tinh tế, giàu cảm xúc. Thiên nhiên trong thơ Nguyễn Trãi như thế nào? Thiên nhiên dân giã, bình dị, tự nhiên, gần gũi: Râm bụt, rau muống, cây chuối:“Ao cạn vớt bèo, cấy muốngĐìa thanh phát cỏ ương sen” Cảm nhận được vẻ đẹp tinh tế của thiên nhiên“Hái cúc, ươm lan, hương bám áoTìm mai, đạp nguyệt, tuyết xâm khăn”“Chè tiên ghín nước nguyệt đeo về”“ Thế giới đông nên ngọc một màu” Thiên nhiên gắn bó như người bạn:“Núi láng giềng, chim bầu bạnMây khách khí, nguyệt tam anh” Thiên nhiên hiện lên đầy sức sống:“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏHồng liên trì đã tịn mùi hương” Thơ Nguyễn Trãi thể hiện tính triết lý thế sự.ví dụ: “Dẫu hay ruột bể sâu cạnKhông biết lòng người ngắn dài”***“Nên thợ, nên thầy vì có họcCó ăn, có mặc bởi hay làm”***“Phượng những tiếc cao diều hay lượnHoa thường hay héo, cỏ thường tươi”Thơ văn Nguyễn trãi có đóng góp gì về nghệ thuật (Từ nội dung và qua các tác phẩm đã học - đọc, em có nhận xét gì về nét đặc sắc nghệ thuật trong thơ Nguyễn Trãi?)3. Nghệ thuật:Nguyễn Trãi có đóng góp lớn về hai bình diện cơ bản nhất: thể loại và ngôn ngữ.Thể loại: Là nhà văn chính luận kiệt xuất: với tư duy sắc sảo, lập luận chặt chẽ, kết hợp hài hoà chất chất chính luận và chất trữ tình tha thiết. Thơ trữ tình: Kết cấu chặt chẽ, hình tượng nghệ thuật đặc sắc, hình ảnh mang tầm vóc vũ trụ, hoặc bình dị, đời thường.“Vũ trụ mắt đưa, ngoài biển cảNói cười người ở giữa biển xanh” việt hoá thể thơ Đường luật bằng những câu thơ “lục ngôn”. Ngôn ngữ: Góp phần làm cho ngôn ngữ tiếng Việt phong phú, giàu đẹp hơn. Việt hoá các từ ngữ,điển cố Hán. Sử dụng từ thuần Việt thuần thục: “mùi núc nác”, “lãnh mồng tơi”  ngôn ngữ ngày càng gần gũi, mang tính dân tộc sâu sắc. Là người sử dụng nhiều tục ngữ vào thơ: “Lân cận nhà giàu no bữa cốmBạn bè kẻ trộm phải đau đòn”III. Tổng kếtNhận xét khái quát về tác gia Nguyễn Trãi?Là nhà chính trị – ngoại giao – nhà văn, nhà thơ... Cuộc đời và thơ văn Nguyễn Trãi là cuộc đời – thơ văn của một người anh hùng dân tộc, là khí phách, là tinh hoa dân tộc. Sự nghiệp, tác phẩm của Nguyễn Trãi là bài ca yêu nước, tự hào dân tộc.Cuộc đời ông để lại cho chúng ta bài học sâu sắc: lòng yêu nước, thương dân. Xứng đáng là một danh nhân văn hoá của thế giới.