Bài giảng môn Ngữ văn khối 11 - Tiết 23: Luật thơ

Tiết 23 Luật thơ Luật thơ là toàn bộ những qui tắc về số câu, số tiếng, cách hiệp vần,phép hài thanh, ngắt nhịptrong các thể thơ được khái quát theo những kiểu mẫu nhất định.Khái niệm luật thơ?I/ KHÁI QUÁT VỀ LUẬT THƠ1. Khái niệm2. Các thể thơ: a. Thơ dân tộc: Lục bát, song thất lục bát, hát nóib. Đường luật: Ngũ ngôn, thất ngônc. Hiện đại: Năm tiếng, bảy tiếng, tám tiếng, hỗn hợp, tự do, thơ - văn xuôi,Nêu các thể thơ được sử dụng trong văn chương Việt Nam ?3. Sự hình thành luật thơ: - Dựa trên các đặc trưng ngữ âm của tiếng Việt:Luật thơ hình thành trên cơ sở nào?Yếu tố nào đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành luật thơ?=>* Tiếng là đơn vị có vai trò quan trọng trong sự hình thành luật thơ:- Số tiếng trong câu tạo nên thể thơ - Vần của tiếng là cơ sở của vần thơ. - Thanh của tiếng tạo ra nhịp điệu và hài thanh - Tiếng còn xác định nhịp điệu trong thơ.=> Số tiếng, vần, thanh của tiếng và ngắt nhịp là cơ sở để hình thành luật thơ* Số dòng trong bài thơ, quan hệ của các dòng thơ về kết cấu, về ý nghĩa cũng là yếu tố hình thành luật thơVì sao “tiếng” có vai trò quan trọng trong sự hình thành luật thơ?II. LUẬT THƠ CỦA MỘT SỐ THỂ THƠ TRUYỀN THỐNG 1. Thể lục bát:Nhận xét về số tiếng trong câu, hiệp vần, nhịp, hài thanh?“ Trăm năm/ trong cõi/ người taChữ tài/ chữ mệnh/ khéo là /ghét nhauTrải qua/ một cuộc /bể dâuNhững điều/ trông thấy/ mà đau/ đớn lòng” ( Nguyễn Du - Truyện Kiều)“ Trăm năm/ trong cõi/ người taChữ tài/ chữ mệnh/ khéo là /ghét nhauTrải qua/ một cuộc /bể dâuNhững điều/ trông thấy/ mà đau/ đớn lòng”( Nguyễn Du - Truyện Kiều)Số tiếng: Câu 6 - câu 8 liên tục- Vần: + Tiếng thứ 6 hai dòng+ Tiếng thứ 8 dòng bát với tiếng thứ 6 dòng lục- Nhịp: Chẵn, dựa vào tiếng có thanh không đổi (2, 4, 6 → 2/2/2)- Hài thanh: + Tiếng 2 (B), tiếng 4 (T), tiếng 6 (B). + Đối lập âm vực trầm bổng ở tiếng 6, 8 dòng bát 2. Thể song thất lục bát.Nhận xét về số tiếng trong câu, hiệp vần, nhịp, hài thanh?- Số tiếng: 2 dòng 7, dòng 6 - dòng 8 liên tục- Vần: + Cặp song thất: tiếng 7 - tiếng 5 hiệp vần vần T + Cặp lục bát hiệp vần B, liền- Nhịp: 2 câu thất 3/4 ; lục bát 2/2/2- Hài thanh: song thất: tiếng 3 linh hoạt B/T“ Ngòi đầu cầu/ nước trong như lọc,Đường bên cầu/ cỏ mọc còn non.Đưa chàng/ lòng dặc/ dặc buồn,Bộ khôn/ bằng ngựa, thủy khôn/ bằng thuyền” ( Đoàn Thị Điểm – TPN)3. Các thể ngũ ngôn Đường luậta. Ngũ ngôn tứ tuyệt:b. Ngũ ngôn bát cú:Nhận xét về số tiếng trong câu, hiệp vần, nhịp, hài thanh?- Số tiếng: 5, số dòng: 8- Vần: độc vận, vần cách- Nhịp: 2/3- Hài thanh: Có sự luân phiên B-T hoặc niêm B - B, T - T ở tiếng thứ 2,4MẶT TRĂNGVằng vặc/ bóng thuyền quyênMây quang/ gió bốn bênNề cho/ trời đất trắngQuét sạch/ núi sông đenCó khuyết/ nhưng tròn mãiTuy già/ vẫn trẻ lênMảnh gương/ chung thế giớiSoi rõ:/ mặt hay, hèn4. Các thể thất ngôn Đường luật: a. Thất ngôn tứ tuyệt:- Số tiếng: 7, số dòng: 4- Vần: vần chân, độc vận, vần cách- Nhịp: 4/3- Hài thanh (theo mô hình) Nhận xét về số tiếng trong câu, hiệp vần, nhịp, hài thanh?ÔNG PHỖNG ĐÁÔng đứng làm chi/ đó hỡi ông?Trơ trơ như đá/, vững như đồngĐêm ngày gìn giữ/ cho ai đó?Non nước đầy vơi/ có biết không - Hài thanh TiếngNiêm và đối, dòng1234567Dòng 1, 4 niêm nhau.Dòng 2,3 niêm nhauĐối (Câu 1-2 đối nhau)Dòng 1TBTDòng 2BTBVầnĐối (Câu 3,4 đối nhauDòng 3BTBDòng 4TBTVầnb. Thất ngôn bát cú:- Số tiếng: 7, số dòng: 8 (4 phần: đề, thực, luận, kết). - Vần: vần chân, độc vận ở các câu 1, 2, 4, 6, 8- Nhịp: 4/3- Hài thanh: (theo mô hình)QUA ĐÈO NGANGBước tới Đèo Ngang/ bóng xế tàCỏ cây chen đá/, lá chen hoaLom khom dưới núi/, tiều vài chú,Lác đác bên sông/, chợ mấy nhà.Nhớ nước đau lòng/, con quốc quốc,Thương nhà mỏi miệng/ cái gia gia.Dừng chân đứng lại/, trời, non, nước,Môt mảnh tình riêng/, ta với ta ( Bà Huyện Thanh Quan) TiếngNiên và đối1234567Các cặp câu niêm nhau:-1,8.-2,3.-4,5.-6,7Dòng 1TBTVẦNDòng 2BTBVẦN2 dòng đối nhauDòng 3BTBDòng 4TBTVẦN2 dòng đối nhauDòng 5TBTDòng 6BTBVẦNDòng 7BTBDòng 8TBTVẦN5. Các thể thơ hiện đại.xác định thể thơ, số dòng, gieo vần từ đó rút ra mối quan hệ giữa thơ truyền thống và thơ hiện đại?=> Vừa tiếp nối luật thơ trong thơ truyền thống vừa có sự cách tânTIẾNG THUEm không nghe mùa thuDưới trăng mờ thổn thức?Em không nghe rạo rựcHình ảnh kẻ chinh phuTrong lòng người cô phụ?Em không nghe rừng thuLá thu rơi xào xạc,Con nai vàng ngơ ngác,Đạp trên lá vàng khô?Ghi nhớIII. LUYỆN TẬP:2. CẢNH KHUYA Tiếng suối trong như tiếng hát xa, Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa. Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ, Chưa ngủ vì lo cho nước nhà. ( Hồ Chí Minh)Phân biệt cách gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh ?1.Trống Tràng thành lung lay bóng nguyệt, Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây, Chín lần gươm báo trao tay Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh. ( Đoàn Thị Điểm- TPN) Bạn đến chơi nhà Ñaõ baáy laâu nay baùc tôùi nhaø, Treû thôøi ñi vaéng, chôï thôøi xa. Ao saâu nöôùc caû, khoân chaøi caù, Vöôøn roäng raøo thöa, khoù ñuoåi gaø. Caûi chöûa ra caây, caø môùi nuï, Baàu vöøa ruïng roán ,möôùp ñöông hoa. Ñaàu troø tieáp khaùch traàu khoâng coù, Baùc ñeán chôi ñaây ta vôùi ta. ( Nguyễn Khuyến)- Gieo vần: “Nguyệt, mịt”: Tiếng thứ 7 và tiếng thứ 5→ vần lưng- Ngắt nhịp: 3/4- Hài thanh: Tiếng thứ 3: “ thành, Tuyền”: đều là tiếng B1.Trống Tràng thành lung lay bóng nguyệt, Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây, Chín lần gươm báo trao tay Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh.1. Hai câu song thất:2. Thể thất ngôn Đường luật:- Gieo vần: “xa, hoa, nhà”: Tiếng cuối câu 1, 2, 4 → vần chân, vần cách ( hoa – nhà). - Ngắt nhịp: 4/3- Hài thanh: Tiếng thứ 2, 4, 6 tuân thủ đúng luật hài thanh của thể thơ thất ngôn tứ tuyệt: + Tiếng thứ 2 các dòng: suối, lồng, khuya, ngủ T B B T + Tiếng thứ 4 các dòng: như, thụ, vẽ, lo B T T B + Tiếng thứ 6 các dòng: hát, lồng, chưa, nước T B B T + gieo vần: tiếng cuối câu +Nhịp 4\3. +Hài thanh theo mô hình sgk. Bạn đến chơi nhà Ñaõ baáy laâu nay baùc tôùi nhaø, Treû thôøi ñi vaéng, chôï thôøi xa. Ao saâu nöôùc caû, khoân chaøi caù, Vöôøn roäng raøo thöa, khoù ñuoåi gaø. Caûi chöûa ra caây, caø môùi nuï, Baàu vöøa ruïng roán ,möôùp ñöông hoa. Ñaàu troø tieáp khaùch traàu khoâng coù, Baùc ñeán chôi ñaây ta vôùi ta. ( Nguyễn Khuyến)