Bài giảng môn Ngữ văn 12: Đàn ghi ta của Lor- Ca (Thanh Thảo) (19)

“Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta” PH.G. LOR-CAĐÀN GHI TA CỦA LORCA(Trích “Khối vuông rubic”)Thanh ThảoNhà thơ Thanh Thảo và quê hương Quảng NgãiI. GIỚI THIỆU CHUNG 1-Vài nét về tác giả: Tên thật Hồ Thành Công sinh năm 1946, quê ở Quảng Ngãi.Thanh Thảo thuộc thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ.Thanh Thảo đã mang đến cho thế hệ thơ trẻ thời đó một tiếng nói riêng:tiếng nói trungthực của một thế hệ cầm súng tự giác trước lịch sử. Ông nổi tiếng với những bài thơ và trường ca mang diện mạo độc đáo viết về chiến tranh và thời hậu chiến, thể hiện nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. Sau 1975, ông dành nhiều tâm huyết cho việc đổi mới thơ Việt: + Một mặt, ông tìm kiếm “chất người” ở những nhân cách thanh cao, bất khuất, những tâm hồn phóng khoáng, yêu tự do như Cao Bá Quát, Lor- ca...+ Mặt khác, ông không ngừng tìm tòi thể nghiệm để làm mới hình thức biểu đạt của thơ, ảnh hưởng từ những trường phái thơ tượng trưng, siêu thực trong văn học phương Tây.1-Vài nét về tác giả: Vài nét về thơ tượng trưng và siêu thực phương tâyThơ tượng trưngRa đời tại Pháp vào cuối TK XIX. Chú trọng mối tương giao bí ẩn giữa các giác quan, giữa con người và vũ trụ. Đề cao trực giác, lấy trực giác để khám phá cái bí ẩn vô hình của thế giới Đề cao tính nhạc.Thơ siêu thực Ra đời ở Pháp vào đầu thế kỉ XX. Hướng về thế giới siêu thực, là thế giới chỉ tìm thấy trong giấc mơ, tiềm thức. Đề cao cái ngẫu hứng,bất ngờ, phi logic,cách viết tự do bỏ qua mọi qui tắc...Chúng tôi đã đi không tiếc đời mìnhnhưng tuổi hai mươi ai mà không tiếcnhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ Quốc?( trường ca: những người đi tới biển)Những giọt sương lạc vào lá cỏqua nắng gắt, qua bão tố vẫn giữ lại cái mắt lành đầy sức mạnhvẫn long lanh bình thản trước vầng dương(Bùng nổ trước mùa xuân)MỘT VÀI CÂU THƠ TIÊU BIỂU CỦA THANH THẢOKhối vuông rubic – những gợi ý cho sự cách tân nghệ thuật của nhà thơ Thanh Thảo2. Vài nét về tác phẩm: – Trích từ tập thơ “Khối vuông Rubic”, xuất bản năm 1985. – Bài thơ tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ của Thanh Thảo: + luôn nhìn cuộc sống ở trạng thái mở, đa chiều; + khước từ khuôn mẫu, lối biểu đạt dễ dãi; + phong cách tượng trưng có màu sắc siêu thực... Màu sắc tượng trưng siêu thực trong bài thơ Cách thể hiện, lối kết hợp ngẫu hứng, tạo ra bước nhảy tư duy: ‘’giọt nước mắt vầng trăng’’, ‘’tiếng ghi ta ròng ròng – máu chảy’’. Bài thơ hấp dẫn bởi một thế giới ảo giác siêu thực: ‘’Lorca bơi sang ngang – trên chiếc ghi ta màu bạc’’.những tiếng đàn bọt nước Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt li-la li-la li-la đi lang thang về miền đơn độc không ai chôn cất tiếng đàn với vầng trăng chếnh choáng tiếng đàn như cỏ mọchoang trên yên ngựa mỏi mòn giọt nước mắt vầng trăng Tây Ban Nha long lanh trong đáy giếng hát nghêu ngao đường chỉ tay đã đứt bỗng kinh hoàng dòng sông rộng vô cùng áo choàng bê bết đỏ Lor-ca bơi sang ngang Lor-ca bị điệu về bãi bắn trên chiếc ghi ta màu bạcchàng đi như người mộng du chàng ném lá bùa cô gái Di-gan tiếng ghi ta nâu vào xoáy nước bầu trời cô gái ấy chàng ném trái tim mình tiếng ghi ta lá xanh biết mấy vào lặng yên bất chợt tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan tiếng ghi ta ròng ròng li-la li-la li-la máu chảy Một số hình ảnh về đất nước Tây Ban NhaQuốc kỳ và quốc huy Tây Ban NhaThánh đường Sagrada Familia – biểu tượng của đất nước Tây Ban NhaBảo tàng Gugenhem Hoa Li la (Tử đinh hương)Áo choàng đỏ gắtĐấu trường đẫ̃m máuVũ nữ Di ganVũ khúc Tây Ban NhaNhà hát García Lorca Gar-xi-a Lor-ca (1898 – 1936) 3. Vài nét về Gar-xi-a Lor-ca (1898 – 1936):- Một thiên tài: nhà thơ, nhạc sĩ, nhà viết kịch, nhà hoạt động sân khấu người Tây Ban Nha - đại diện cho tinh thần tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật của thế kỷ XX.- Một nhân cách cao đẹp: nhà thơ hiện đại yêu nhạc dân gian, dùng tiếng đàn ghi ta để giãi bày nỗi đau buồn và khát vọng yêu thương của nhân dân, dám dũng cảm đấu tranh với một nền chính trị độc tài, nền nghệ thuật già nua, bảo thủ.- Một số phận đầy oan khuất: kẻ thù tàn nhẫn lén thủ tiêu ông, nhiều người không hiểu hết sự hy sinh cao cả của ông. II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 1. Bố cục bài thơ: Có thể chia làm 3 đoạn* Đoạn 1 (6 dòng đầu): hình ảnh Lor-ca người nghệ sĩ tự do cùng khát vọng cách tân nghệ thuật. * Đoạn 2 (12 dòng kế): cái chết đầy bi phẫn của Lor-ca, khát vọng cách tân nghệ thuật đành dang dở.* Đoạn 3 (13 dòng cuối): niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn Lor-ca, sự đồng cảm giữa Thanh Thảo và Lor-ca2. Ý nghĩa tựa đề và lời đề từ: a. Tựa đề “Đàn ghi ta của Lor-ca”:- Đàn ghi ta là niềm tự hào, là một phần hồn của đất nước Tây Ban Nha (nên còn được gọi là Tây Ban cầm). - Đàn ghi ta gắn bó thân thiết với Lor-ca trên những nẻo đường ca hát và sáng tạo. - Đàn ghi ta là biểu tượng cho tình yêu của Lor-ca đối với đất nước Tây Ban Nha, cho con đường nghệ thuật của tác giả, cho khát vọng cao cả mà Lor-ca nguyện phấn đấu suốt đời. b. Lời đề từ:“Khi tôi chết, hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta” (Ghi nhớ-Garxia –Lorca)Đây là di chúc của nhà thơ, khi tiên cảm về cái chết:- Hãy chôn tôi với cây đàn - phần hồn của đất nước Tây Ban Nha → tình yêu Tổ quốc nồng nàn, tình yêu nghệ thuật say đắm- Hãy chôn tôi với cây đàn – biểu trưng cho sự nghiệp của Lor-ca → ước nguyện suốt đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật, mong muốn xóa bỏ ảnh hưởng của bản thân để dọn đường cho thế hệ sau vươn tới. Ghi nhớFêđêricô- Gacxia- LorcaKhi tôi chếtnhớ chôn tôi với cây đàn ghi ta dưới cátKhi tôi chếtgiữa hàng camcụm húngKhi tôi chếthãy chôn tôi nếu anh em mong muốntrong chiếc chong chóngKhi tôi chết!3.Tìm hiểu nội dung và nghệ thuật của bài thơa- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật ( 6 câu thơ đầu) - Chi tiết “tiếng đàn bọt nước” → từ thính giác sang thị giác, thủ pháp lạ hóa → sức hấp dẫn kỳ lạ của tiếng đàn Lor-ca. a- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật ( 6 câu thơ đầu) Áo choàng đỏ gắt- Hình ảnh “Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt” → hình ảnh vừa thực vừa tượng trưng → đấu trường quyết liệt, nơi người nghệ sĩ đương đầu với những thế lực tàn bạo, hà khắc.a- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật ( 6 câu thơ đầu)Hoa Li- la ( Tử đinh Hương)- Nghệ thuật láy âm “li-la li-la li-la” → gợi hợp âm của tiếng đàn ghi ta, gợi hình ảnh bông hoa buồn của phút chia ly, gợi chuyến đi thăm thẳm và đơn độc của người nghệ sĩ.a- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật ( 6 câu thơ đầu)- Từ ngữ “lang thang, miền đơn độc, vầng trăng chuếnh choáng yên ngựa mỏi mòn,” → cuộc hành trình đơn độc của người nghệ sĩ đang tranh đấu cho tự do và cái mới giữa bối cảnh chính trị độc tài của bọn phát xít Frăng cô. Lor- ca hiÖn lªn nh­ mét nghÖ sÜ cña tù do, víi tiÕng ®µn say ®¾m gi·i bµy nçi lßng, víi kh¸t väng c¸ch t©n nghÖ thuËt vµ kh¸t väng tù do ch¸y báng cña nh©n d©n mình.a- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật ( 6 câu thơ đầu)Lor-ca ®· bi bän ph¸t xÝt Fr¨ng- c« giÕt h¹i vµ nÐm x¸c xuèng giÕng ®Ó phi tang, ®Ó miªu t¶ sù viÖc bi phÉn nµy, Thanh Th¶o ®· sö dông nhiÒu biÖn ph¸p nghÖ thuËt: - §èi lËp: +Tù do cña ng­êi nghÖ sÜ> sù gi¶i tho¸t khái nçi ®au nh©n thÕ. + Con ng­êi Êy “ nÐm l¸ bïa c« g¸i Digan vµo xo¸y n­íc”,nÐm tr¸i tim vµo thÕ giíi cña im lÆng - câi chÕt Sù ®ång c¶m ®Õn tËn cïng cña Thanh Th¶o víi Lor cac,NiÒm tin m·nh liÖt vµo sù bÊt tö cña tiÕng ®µn, vµ sù ®ång c¶m cña Thanh Th¶o víi Lor- ca.c,NiÒm tin m·nh liÖt vµo sù bÊt tö cña tiÕng ®µn, vµ sù ®ång c¶m cña Thanh Th¶o víi Lor- ca (13 c©u cßn l¹i)Câu thơ “li la - li la- li la” được láy lại ở phần đầu và cuối bài thơ- Phần đầu: Gợi liên tưởng tiếng vang của chùm hợp âm (nhạc dạo) khi ca khúc bắt đầu.- Phần kết thúc: gợi tiếng vang của chùm hợp âm vĩ thanh khi một ca khúc kết thúc. Linh hồn tiếng đàn còn vang mãi; sức sống của nghệ thuật Lor-ca, tinh thần của Lor-ca là bất tử. Nghệ thuật tạo không khí (hình ảnh thể hiện nét văn hóa đặc trưng của Tây Ban Nha) Nghệ thuật tạo tính nhạc cho lời thơNhững liên tưởng bất ngờ, nhiều so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, phép chuyển đổi cảm giác... d. Nghệ thuật đặc sắc của tác phẩmIII. CHỦ ĐỀ Bài thơ làm sống lại huyền thoại về Ga-xi-a Lor-ca, một nghệ sĩ tự do và cô đơn, một cái chết đầy oan khuất, một nhân cách cao quý, một tâm hồn bất diệt.Bài thơ cũng thể hiện sự đồng cảm thương tiếc sâu sắc của nhà thơ về một thiên tài nghệ thuật của thế kỷ XX. TỔNG KẾTNội dungBài thơ ghi nhận sự thành công của tác giả trong việc làm sống lại huyền thoại về Ga-xi-a Lor-ca nói riêng và những nhân cách thanh cao, bất khuất, những tâm hồn phóng khoáng, yêu tự do của nhân loại. Bài thơ cũng thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của Thanh Thảo đối với Lorca- sự cảm thông và ngữơng mộ của một nghệ sĩ Phương Đông giành cho một nghệ sĩ Phương TâyNghệ thuậtBài thơ là minh chứng cho sự tìm tòi thể nghiệm của tác giả về hình thức biểu đạt của thơ và dấu ấn ảnh hưởng của trường phái thơ tượng trưng, siêu thực trong văn học phương TâyNhững liên tưởng bất ngờ, nhiều so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nhân hoá, phép chuyển đổi cảm giác... V-LuyÖn tËp- cñng cè H×nh ¶nh ng­êi nghÖ sÜ T©y Ban Nha ®· hiÖn lªn trong bµi th¬ cña Thanh Th¶o ®· gîi lªn cho em nh÷ng c¶m xóc nh­ thÕ nµo?HƯỚNG DẪN HỌC BÀI, CHUẨN BỊ BÀI MỚI1. HƯỚNG DẪN HỌC BÀI. a. Học thuộc tiểu sử tác giả. b. Phân tích hình tượng Lorca trong bài thơ. c. Nghệ thuật chính của bài thơ.2. CHUẨN BỊ BÀI MỚI: Các bài đọc thêm: + Bác ơi – Tố Hữu. + Tự do – P. E–LUY–A. Chuẩn bị các câu hỏi trang 169, 173 SGK.