Bài giảng môn Ngữ văn 11: Hai đứa trẻ - Thạch Lam (5)

Hai ®øa trÎ Th¹ch LamHAI ĐỨA TRẺThaïch Lam I – Tìm hiểu chung 1 - Tác giả 2 - Tác phẩm II – Đọc hiểu 1. Không gian và thời gian nghệ thuật: 2 - Phố huyện lúc chiều tàn a. Cảnh chiều tàn b. Những mảnh đời tàn c. Tâm trạng của chị em Liên 3 - Phố huyện lúc đêm khuya a. Cảnh phố huyện vào đêm b. Đời sống của những kiếp người nghèo khổ trong bóng tối 4 - Hình ảnh đoàn tàu và tâm trạng của Liên khi tàu đến và đi qua. III – Tổng kết 1 – Nội dung 2 – Nghệ thuậtI.TÌM HIỂU CHUNG1.Tác giảĐọc tiểu dẫn SGK trang 94 và tóm tắt ngắn gọn tác giả Thạch Lam.- Là em ruột của Nhất Linh và Hoàng Đạo cả ba đều là thành viên chủ chốt của nhóm Tự lực văn đoàn.- Thạch Lam là người lặng lẽ, sống giản dị và nghèo túng trong ngôi nhà tranh vách đất bên hồ Tây.Ông mất ngày 28 tháng 6 năm 1942 vì căn bệnh lao phổi khi mới 32 tuổi.- Thạch Lam tên thật là Nguyễn Tường Vinh( sau đổi tên là Nguyễn Tường Lân), sinh năm 1910 ở Hà Nội, ngày nhỏ từng sống cùng gia đình ở phố huyện Cẩm Giàng( tỉnh Hải Dương)- Ông là con thứ sáu trong một gia đình có bảy anh chi em và ai cũng được học hành và đỗ đạt.a. Cuộc đời:Caùc nhaø vaên, nhaø thô trong nhoùm “Töï löïc vaên ñoaøn ” (1933 - 1943)I. TÌM HIỂU CHUNG:b.Sù nghiÖp s¸ng t¸c .KÓ tªn những t¸c phÈm chÝnh cña Th¹ch Lam ?Caùc taùc phaåm cuûa nhaø vaên Thaïch LamI. TÌM HIỂU CHUNG:1-T¸c gi¶b. Sù nghiÖp s¸ng t¸c .Những t¸c phÈm chÝnh: -TiÓu thuyÕt : Ngµy míi. -C¸c tËp truyÖn ng¾n :Giã ®Çu mïa,N¾ng trong v­ên,Sîi tãc. -TËp tiÓu luËn: Theo dßng. -Tïy bót : Hµ Néi băm s¸u phè ph­êng. c. Một số đặc điểm truyện ngắn Thạch Lam: *. Đề tài Thạch Lam thường viết về những người nghèo khổ bất hạnh. Những phố huyện nghèo.*. Khuynh hướng tư tưởng: Truyện thường bộc lộ tình thương của tác giả với những mảnh đời khổ cực và niềm trắc ẩn về tình người của những con người trong xã hội đương thời * Bút pháp: Truyện ngắn Thạch Lam là những truyện ngắn trữ tình giàu chất thơ:+ Truyện đơn giản gần như không có cốt truyện ít có những mâu thuẫn, xung đột, chủ yếu khai thác giới nội tâm của nhân vật với những cảm xúc mong manh, mơ hồ, trong cuộc sống thường ngày hướng họ tới những ước mơ, hoài bão tốt đẹp trong cuộc sống.+ Kết cấu gần như một bài thơ trữ tình. + Giọng điệu nhỏ nhẹ, sâu lắng, nhiều dư vị và có sức truyền cảm đặc biệt. Văn Thạch Lam trong sáng giản dị mà thâm trầm sâu sắc.. I. TÌM HIỂU CHUNG:1-T¸c gi¶2-Truyện ngắn “ Hai đứa trẻ”.-TruyÖn ng¾n “Hai ®øa trΔ introng tËp “N¾ng trong v­ên”xuÊt b¶n năm 1938.-Đ©y lµ truyÖn ng¾n tiªu biÓu cho phong c¸ch vµ t©m hån cña Th¹ch Lam, kết hợp giữa hai yếu tố hiện thực và lãng mạn.- Bối cảnh truyện: quê ngoại của tác giả phố huyện – ga xép Cẩm giàng tỉnh Hải Dương. Hoµn c¶nh ra ®êi cña t¸c phÈm ?Một đoạn trong hồi kí (ảnh chụp)“Nhân vật, khung cảnh, tâm trạng trong “Hai đứa Trẻ”...Thạch Lam viết đúng sự thật”. Tôi không ngờ em Sáu có trí nhớ dai thế, như chuyện em tôi tả hai chị em thức đợi chuyến tàu đêm qua rồi mới ngủ.Năm đó tôi chín tuổi, em tôi lên tám mà mẹ tôi đã giao cho hai chị em tôi coi hàng. Cửa hàng chỉ bán có rượu, ít bánh khảo, thuốc lào...Phoá huyeän Caåm Giaøng xöa Vaø phoá huyeän Caåm Giaøng nayii- ĐỌC HIỂU VĂN BẢN:1. Không gian và thời gian nghệ thuật a.Không gian: Bối cảnh của truyện được đặt trong không gian nào?ii- ĐỌC HIỂU VĂN BẢN:1 Không gian và thời gian nghệ thuật a.Không gian: Phố huyệnii- ĐỌC HIỂU VĂN BẢN:1. Không gian và thời gian nghệ thuật a.Không gian: không gian phố huyện được hiện lên qua những hình ảnh nào ?Chợ họp giữa phố vãn từ lâu.Chợ họp giữa phố vãn từ lâu Người về hếttiếng ồn ào cũng mất chỉ còn rác rưởi mùi cát bụi quen thuộc một vài người bán hàng về muộn đòn gánh đã xỏ sẵn nói chuyện với nhau ít câu nữa.HiÖn tr¹ng, ©m thanh, hình ¶nh, mïi, dÊu Ên cña chî cuèi ngµyii-ĐỌC HIỂU VĂN BẢN:1. Không gian và thời gian nghệ thuật: b.Thời gian: - Bắt đầu bằng tiếng trống thu không và 2 lần trống cầm canh.=> Tất cả bóng tối bao phủ. a - Cảnh chiều tàn tiÕng trèng thu kh«ng tiÕng Õch nh¸i kªu ran ngoµi ®ång tiÕng muçi vo ve ph­¬ng t©y ®á rùc ®¸m m©y ¸nh hång nh­ hßn than s¾p tµn d·y tre lµng ®en l¹i d·y tre lµng c¾t h×nh râ rÖt trªn nÒn trêi  Mét bøc häa ®ång quª quen thuéc, gÇn gòi vµ gîi c¶m. B×nh dÞ mµ kh«ng kÐm phÇn th¬ méng mang cèt c¸ch ViÖtNam II - §äc hiÓu2 - Phè huyÖn lóc chiÒu tµn +¢m thanh:+H×nh ¶nh vµ mµu s¾c:+§­êng nÐt:Cảnh chiều tàn được miêu tả bằng những hình ảnh nào ? Em có nhận xét gì về các hình ảnh ấy ?Nghệ thuật tả cảnh :Nhịp điệu câu văn chậm rãi, uyển chuyển,tinh tế, giàu hình ảnh nhạc điệu.Mỗi câu văn như một nét vẽ đơn sơ nhưng đã gợi được cái hồn cảnh vật,thần thái của thiên nhiên.Mỗi câu văn gợi ra một cảnh, cảnh câu trước gọi cảnh câu sau.=> Ngòi bút tinh tế khi miêu tả những biến thái của ngoại giới để thể hiện sự vận động của thời gian. b - Những mảnh đời tànCảnh chợ tàn :+ Người về hết, tiếng ồn ào mất.+ Chỉ còn lại rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn, lá mía+ Mùi âm ẩm của hơi nóng ban ngày và cát bụi. Chợ nghèo, buồn vắng xao xác - không gian làng quê Việt Nam trước cách mạng tháng Tám. Chợ là bộ mặt kinh tế, tập trung sức sống của một vùng. Miêu tả cảnh chợ tàn, Thạch Lam làm nổi bật vẻ nghèo nàn, xơ xác, tiêu điều của phố huyện. b - Nh÷ng m¶nh ®êi tµn- Con ng­êi :+ Nh÷ng ®øa trÎ con nhµ nghÌo, ®i l¹i t×m tßi, nhÆt nh¹nh nh÷ng thø cßn sãt l¹i ë chî.+ MÑ con chÞ Tý víi hµng n­íc s¬ sµi, Õ Èm.+ ChÞ em Liªn ngåi trªn c¸i châng n¸t ®Ó tr«ng coi quÇy t¹p hãa nhá xÝu.+ Bµ cô Thi ®iªn víi tiÕng c­êi khanh kh¸ch, l¶o ®¶o lÈn vµo bãng tèi. + Gia ®×nh b¸c XÈm : c¶nh ®êi bÊt h¹nh sèng tr«ng chê vµo sù bè thÝ cña ng­êi ®êi.  Cuéc sèng chËt vËt nghÌo ®ãi vµ tiªu ®iÒu ®Õn th¶m h¹i. C¸i nh×n xãt th­¬ng da diÕt mµ kÝn ®¸o cña Th¹ch Lam c - Tâm trạng chị em Liên trước cảnh ngày tàn và những kiếp người tàn tạ :- Ngồi im lặng, mắt ngập đầy bóng tối. Lòng buồn man mác trước giờ khắc của ngày tàn. Cảm nhận mùi riêng của đất, của quê hương này. Động lòng thương bọn trẻ con nhà nghèo. Xót thương cho mẹ con chị Tý. Là cô bé có tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, có lòng trắc ẩn đối với con người, đồng cảm với những người nghèo khổ. Tác giả bày tỏ tình cảm yêu mến gắn bó đối với quê hương đất nước; cảm thông thương xót đối với những kiếp người nghèo khổ. Trước cảnh ngày tàn tạ, tâm trạng của Liên như thế nào ? Qua những chi tiết ấy, em có cảm nhận gì về đời sống và vẻ đẹp tâm hồn của Liên ? 2 - Phố huyện lúc đêm khuyaa - Cảnh phố huyện về đêm : Hình tượng bóng tối :+ Bóng tối đen kịt bao trùm lên đường phố và các ngõ vào làng, ra sông, qua chợ, về nhà.+ Bóng tối đậm đặc cả bầu không khí, tiếng trống cầm canh cũng không xuyên qua được bóng tối dày đặc “tung lên một tiếng ngắn khô khan không vang động ra xa rồi chìm ngay vào bóng tối”Bóng đêm là hướng đi tới, đi về, đi đến, đi ra của bao người; trở thành số phận, tương lai của người dân phố huyện. “Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi cho một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hằng ngày của họ”.Thể hiện nỗi day dứt thấm thía nỗi buồn thân phận và niềm cảm thông của tác giả. Cảnh phố huyện về đêm có đặc điểm gì nổi bật ? Hãy thống kê các chi tiết để làm sáng tỏ điều đó ?- Hình tượng ánh sáng :+Khe sáng lọt ra từ những cánh cửa khép hờ trong phố. +Ánh sáng của sao và vệt sáng của đom đóm.+Quầng sáng thân mật quanh ngọn đèn của chị Tý.+Chấm lửa nhỏ và vàng từ bếp phở của bác Siêu.+ Từng hột sáng thưa thớt từ ngọn đèn vặn nhỏ của Liên. Trong bóng tối bao trùm, cuộc sống ở phố huyện này vẫn thấp thoáng hiện ra những ánh sáng nào ? Gắn liền với những cuộc sống của ai ? Đặc điểm chung của các ánh sáng ấy ? yếu ớt, nhỏ bé, Em có cảm nhận gì về tương quan ánh bóng tối và ánh sáng ? Tương quan ấy nói lên điều gì ?Thñ ph¸p t­¬ng ph¶nBiểu tượng cho những kiếp người nhỏ bé vô danh sống leo lét trong đêm tối mênh mông của xã hội cũ.¸nh s¸ng khiÕn bãng tèi thªm dµy ®ÆcBãng tèi khiÕn ¸nh s¸ng thªm leo lÐtBóng tố bao trùm, đậm đặc mênh môngÁnh sáng nhỏ nhoi, mong manh đến tội nghiệpHAI ĐỨA TRẺ Thạch Lamb) Cuộc sống của những con người phố huyện : - Hai chị em Liên với cửa hàng tạp hóa nhỏ. - Mẹ con chị Tí với hàng nước ế ẩm. - Bà cụ Thi hơi điên với tiếng cười khanh khách đi lần vào bóng tối. - Bác Siêu với gánh phở “ một thứ quà xa xỉ , nhiều tiền ” . - Vợ chồng bác xẩm “ góp chuyện bằng mấy tiếng đàn bầu “. => Những kiếp người nghèo, cực nhọc, vất vả, cuộc sống tẻ nhạt, sống quẩn quanh, tối tăm. Đọc văn : tiết 35-36-37chuc_nguyen97b – Cuộc sống của những kiếp người trong phố huyện : Nhịp sống lặp đi lặp lại một cách đơn điệu, buồn tẻ, quẩn quanh, tăm tối, lầm lũi, nhẫn nhục. Dẫu thế, họ vẫn không mất hết hi vọng và niềm tin vào cuộc sống. Giọng văn đều đều, chậm buồn tha thiết thể hiện niềm xót thương da diết của Thạch Lam.Có người cho rằng : ngoài sự nghèo khổ và nhỏ bé đến tội nghiệp, những người dân nơi đây còn đang phải sống một cuộc sống tẻ nhạt quẩn quanh không tương lai, lối thoát. Em nghĩ như thế nào về nhận định này?II/ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN: 1. Phố huyện lúc chiều tàn : 2. Phố huyện về đêm : 3.Cảnh phố huyện về khuya, khi đoàn tàu đi qua :a. Tâm trạng hai đứa trẻ lúc đợi tàu:- Liên và An cố thức đợi tàu với tâm trạng háo hức đợi chờ khoắc khoải.+ Liên dù đã: “Buồn ngủ ríu cả mắt” vẫn cố thức.+ An nằm ngủ vẫn không quên dặn chị “ Tàu đếndậy nhé”LÝ do ®îi tµu :§Ó b¸n hµng( theo lêi mÑ dÆn)§Ó ®­îc nh×n chuyÕn tµu- ho¹t ®éng cuèi cïng cña ®ªm khuya.§îi tµu ®· trë thµnh mét nhu cÇu bøc thiÕt vÒ mÆt tinh thÇn: muèn v­ît ra khái c¸i t¨m tèi cña cuéc ®êi.Kh¸t väng ®­îc sèng trong mét thÕ giíi kh¸c tèt ®Ñp h¬n dï chØ trong gi©y l¸t. ¢m thanhCon tµuPhè huyÖnTrèng thu kh«ng tõng tiÕng mét TiÕng Õch nh¸i TiÕng muçi bay vo ve TiÕng ®µn bÇu bËt trong yªn lÆng¢m thanh ®¬n ®iÖu,l¹c lâng, hoang v¾ng, buån b·. Cßi xe löa kÐo dµi TiÕng dån dËp TiÕng rÝt m¹nh vµo ghi Cßi rÝt lªn Tµu rÇm ré ®i tíi=> ¢m thanh m¹nh mÏ,s«i ®éng>¸nh s¸ng yÕu ít vµ ®¬n ®éc=> ¸nh s¸ng m¹nh, rùc rì> Con tµu ®¸nh thøc nh÷ng kÝ øc ®Ñp ®Ï cña tuæi th¬ khi gia ®×nh Liªn cßn ë Hµ Néi. Liªn m¬ t­ëng vÒ mét “thÕ giíi kh¸c”: => “ThÕ giíi kh¸c”: lµ mét thÕ giíi t­¬i s¸ng h¬n, s«i ®éng h¬n, h¹nh phóc h¬n cuéc sèng nghÌo khæ, tï tóng hµng ngµy cña con ng­êi phè huyÖn.=> NiÒm kh¸t khao h­íng tíi t­¬ng lai - kh¸t khao m¬ hå nh­ng tha thiÕt.T©m tr¹ng nh©n vËt Liªn khi tµu ®· ®i qua Liªn nghÜ tíi ngän ®Ìn con cña chÞ TÝ “chØ chiÕu s¸ng mét vïng ®Êt nhá” => Chi tiÕt giµu søc ¸m ¶nh, ®­îc nh¾c l¹i nhiÒu lÇn trong t¸c phÈm=> Trë thµnh biÓu t­îng cho nh÷ng kiÕp ng­êi nhá nhoi, sèng lay l¾t, mï tèi trong ®ªm ®en mªnh m«ng cña cuéc ®êi.=> Chøng tá sù tù ý thøc cña Liªn vÒ sè phËn cña nh÷ng con ng­êi phè huyÖn, trong ®ã cã chÝnh m×nh.Víi Liªn: Qu¸ khø t­¬i ®Ñp ®· mÊt HiÖn t¹i: bãng tèi phñ ®Çy T­¬ng lai vÉn chØ lµ mét ®iÖp khóc buån v« vängXuyªn suèt t¸c phÈm lµ t©m tr¹ng cña Liªn - T©m tr¹ng cña c« g¸i nhá dÞu dµng, m¬ méng, víi nçi buån mªnh m«ng vµ niÒm kh¸t khao cuéc sèng h¹nh phóc, s¸ng t­¬i. TÊt c¶ c¶nh vËt, con ng­êi trong m¾t quan s¸t cña Liªn ®Òu hiÖn lªn rÊt gÇn gòi, quen thuéc song nã l¹i nhuèm vÎ u sÇu cña thêi thÕ. - Mçi ngµy qua ®i buån tÎ n¬i huyÖn lÞ nh­ng Liªn vµ em lu«n chê ®Õn ®ªm ®Ó ngãng nh÷ng chuyÕn tµu tõ Hµ Néi ®i qua. §Ó håi t­ëng vÒ qu¸ khø t­¬i s¸ng vµ ­íc m¬ vÒ ngµy mai ®æi kh¸c. * T©m tr¹ng cña Liªn:? Trªn nÒn ¸nh s¸ng vµ ©m thanh cña phè huyÖn nghÌo nàn, h×nh ¶nh ng­êi d©n ®­îc miªu t¶ nh­ thÕ nµo tr­íc, trong vµ sau khi ®oµn tµu ®i qua?Tr­íc khi tµu ®Õn Gia ®×nh b¸c XÈm ngåi trªn manh chiÕu ChÞ Tý phe phÈy ®uæi ruåi Liªn, An buån ngñ rÝu m¾t Tµu ®Õn: b¸c Siªu nghÓn cæ Liªn ®¸nh thøc emKhi tµu ®i b¸c Siªu g¸nh hµng ®i vµo lµngChÞ Tý söa so¹n ®å ®¹cVî chång b¸c XÈm ngñ gôcAn ngñ say* Phè huyÖn yªn tÜnh vµ ®Çy bãng tèi khi ®oµn tµu ®i qua.An nhám dËy Trong s¸ng, th¬ ng©y mµ ®· sím thÊm nçi buån tÎ cña m«i tr­êng, cña cuéc ®êi víi niÒm nhí (Hµ Néi) víi Ên t­îng (ngän ®Ìn nhµ chÞ TÝ, bÕp löa b¸c Siªu) vµ m¬ ­íc kh¸t khao (®îi chuyÕn tµu qua). Dï r»ng rÊt nhanh, ®oµn tµu còng nh­ hy väng mçi ngµy cña Liªn vôt qua mÊt song Liªn kh«ng n¶n lßng. §ªm sau, sau n÷a hai chÞ em vÉn mong tµu qua.T©m hån hai ®øa trÎIII/TỔNG KẾT: (Ghi nhớ -SGK)1/CHỦ ĐỀ:Niềm xót thương đối với những kiếp sống nghèo khổ chìm khuất trong mỏi mòn tăm tối , quẩn quanh nơi phố huyện trước Cách mạng và sự trân trọng với những mong ước bé nhỏ, bình dị mà tha thiết của họ2/ Nghệ thuật :Cốt truyện đơn giản , nổi bật là những dòng tâm trạng chảy trôi , những cảm xúc ,cảm giác mong manh mơ hồ trong tâm hồn nhân vật .- Bút pháp tương phản , đối lập - Miêu tả sinh động những biến đổi tinh tế của cảnh vật và tâm trạng của nhân vật.- Ngôn ngữ , hình ảnh giàu ý nghĩa tượng trưng - Giọng điệu thủ thỉ thấm đượm chất thơ, chất trữ tình sâu lắng ./. -Gi¸ trÞ néi dung: TruyÖn ph¶n ¸nh cuéc sèng tèi t¨m vµ niÒm kh¸t khao cuéc sèng t­¬i s¸ng cña nh­ng con ng­êi n¬i phè huyÖn ngµy x­a. TruyÖn võa cã gi¸ trÞ hiÖn thùc võa cã gi¸ trÞ nh©n ®¹o. Ngßi bót cña Th¹ch Lam h­íng vÒ nh÷ng ng­êi nghÌo khæ trong cuéc sèng tèi t¨m thÓ hiÖn t×nh c¶m nång hËu s©u kÝn cña nhµ v¨n.- Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: §©y lµ t¸c phÈm tù sù giµu chÊt th¬. NghÖ thuËt t­¬ng ph¶n khi t¶ c¶nh vËt cïng víi c¸nh khai th¸c néi t©m tinh tÕ, giäng v¨n ®Çy c¶m th­¬ng. -L­u ý: Kh«ng gian thùc vµ kh«ng gian nghÖ thuËt. C¸i thùc cña cuéc sèng vµ c¸i th¨ng hoa trong t©m t­ëng nhê kh¸t väng, ­íc m¬.----------------------------------------------------------------12341234*ĐOÀNTÀUCâu 1. ( 7 chữ cái ) Đây là nét đặc sắc trong giọng văn của Thạch Lam ?Câu 2. ( 14 chữ cái )Điền vào dấu ( ... ) : Truyện ngắn Hai đứa trẻ có sự hoà quyện hai yếu tố hiện thực và .... Câu 3. ( 13 chữ cái ) Tên tập truyện ngắn gồm 12 tác phẩm ra đời năm 1938 ?Câu 4. (8 chữ cái )Tên của phố huyện đã trở thành không gian nghệ thuật trong nhiều sáng tác của Thạch Lam ? TK.( 7 chữ cái ) Đây là biểu tượng của ước mơ, của khát khao hạnh phúc và những điều tốt đẹp trong cuộc sống. TK ĐI TÌM ẨN SỐCHẤTTHƠHNLÃNGMẠNTRỮTÌTRONGVƯỜNẮNGNCẨMGIÀNG Đọc văn : HAI ĐỨA TRẺ Thạch Lam