Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Tiết 37: Tỏ lòng

KiÓm tra bµi cò Em hiÓu thÕ nµo vÒ “Hµo khÝ §«ngA”?“Đông A” là chiết tự chữ “Trần”(Đông)(A)(Trần)“Hào khí Đông A” là khí thế hào hùng của quân dân nhà Trần trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lượcTiÕt :37 §äc v¨n(ThuËt hoµi) Ph¹m Ngò L·oTá lßngI. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:Em hãy nêu những nét chính về tác giả?- Phạm Ngũ Lão (1255 – 1320), người làng Phù Ủng, huyện Đường Hào ( Ân Thi – Hưng Yên), là con rể của Trần Hưng Đạo. Ông có nhiều công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông của dân tộc.- Là võ tướng nhưng ông thích đọc sách,ngâm thơ và được ngợi ca là văn võ toàn tài- Tác phẩm: “Tỏ lòng” và “Viếng Thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương”“Tướng lược kiêm toàn xếp hạng ưu, Non sông ngang giáo, một sao ngâu. Một thời tuy đã nên lương tướng, Chí khí anh hùng vẫn khát khao.”(Đặng Minh Khiêm, nhà sử học, nhà thơ thế kỉ XVI)“Ngũ Lão thích đọc sách, người phóng khoáng, có chí làm việc lớn, thích ngâm thơ, về việc võ hình như ít bận tâm. Nhưng đội quân của ông đều một lòng thân yêu như cha với con, đánh đâu được đấy” (Sách Đại Việt sử kí toàn thư)H×nh ¶nh chµng trai trÎ Ph¹m Ngò L·o ngåi ®an sät, m¶i lo vËn n­íc ®Õn nçi lÝnh dÑp ®­êng cña triÒu ®×nh dïng mòi gi¸o ®©m vµo ®ïi vÉn kh«ng hÒ hay biÕt. §Òn ñng 2. Tác phẩm:a. Hoàn cảnh sáng tác:Căn cứ vào văn bản, em hãy cho biếthoàn cảnh ra đờicủa bài thơ?Khi quân ta đã lớn mạnh nhưng chưa giành được thắng lợi cuối cùng trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông lần 2.b. Nhan đề, thể loại và bố cục:Bµy tá nçi lßngThuậthoàiThuật: kể, bày tỏHoài: nỗi lòngEm hãy cho biếtý nghĩa nhan đề của bài thơ?Thể loại: thất ngôn tứ tuyệtBài thơ thuộc thể loại nào?Bố cục2 câu đầu2 câu sauTheo em, bài thơ có thể chia làm mấy phần?II. §äc - hiÓu văn bản:Hoµnh sãc giang s¬n kh¸p kØ thu,Tam qu©n t× hæ khÝ th«n ng­u.Nam nhi vÞ liÔu c«ng danh tr¸i,Tu thÝnh nh©n gian thuyÕt Vò hÇu. Phiªn ©mMóa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy thu,Ba qu©n khÝ m¹nh nuèt tr«i tr©u.C«ng danh nam tö cßn v­¬ng nî,Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò hÇu.Nguyªn t¸cDÞch th¬1. Đọc:Dịch nghĩaCầm ngang ngọn giáo gìn giữ non sông đã mấy thu,Ba quân như hổ báo, khí thế hùng dũng nuốt trôi trâu.Thân nam nhi mà chưa trả xong nợ công danh,Thì luống thẹn thùng khi nghe người đời kể chuyện Vũ hầu.2. Tìm hiểu văn bản:a. Hai câu thơ đầu:Hoành sóc giang san kháp kỉ thuTam quân tì hổ khí thôn ngưuMúa giáo non sông trải mấy thuBa quân khí mạnh nuốt trôi trâuEm có nhận xét gì về phần dịch thơ so với phần phiên âm của văn bản?- “Hoành sóc”: cầm ngang ngọn giáo- “Tam quân tì hổ”: ba quân dũng mãnh như hổ báo “Múa giáo”: động tác biểu diễn “Ba quân khí mạnh”: khí thế mạnh mẽ của ba quânBản dịch thơ chưa thể hiện được khí thế, sức mạnh như phần phiêm âm.Hoành sóc giang san kháp kỉ thuCầm ngang ngọn giáoNon sôngđất nướcĐã mấy thuEm có nhận xét gì về hình ảnh được khắc hoạ ở câu đầu?Hình ảnh người anh hùng vệ quốc với tư thế oai phong , lẫm liệt trấn giữ non sông đất nước, mang tầm vóc vũ trụ.Tư thếKhông gianThời gianTư thế hiên ngang, khí thế hào hùng bao trùm cả không gian, thời gian. Tam quân tì hổ khí thôn ngưuNếu như ở câu đầu là hình ảnh tráng sĩ oai phong lẫm liệt, thì ở câu tiếp theo tác giảkhắc hoạ hình ảnh gì? Hình ảnh đó hiện lênnhư thế nào? Quân đội nhà Trần (dân tộc)Như hổ báoNuốt trôi trâu(át sao Ngưu)Lực lượngKhí thếSức mạnhThủ pháp nghệ thuật so sánh vừa cụ thể hoá sức mạnh vật chất của ba quân, vừa khái quát hoá sức mạnh tinh thần của đội quân mang hào khí Đông A.Trong câu thơ trên, nhà thơ đã sử dụng thủ pháp nghệ thuật nào để khắc hoạ hình ảnh đội quân nhà Trần? “Chương Dương cướp giáo giặc - Hàm Tử bắt quân thù” (Tụng giá hoàn kinh sư, Trần Quang Khải)Thích chữ “Sát Thát”: giết giặc Thát Em có nhận xét gì về hình ảnh được nhà thơ khắc hoạ ở hai câu thơ đầu?Hình ảnh người tráng sĩ (nhân vật trữ tình) oai phong, lẫm liệt lồng vào hình ảnh dân tộc với khí thế ngất trời tạo nên vẻ đẹp mang đậm chất sử thi - một thời đại hào hùng với những con người cao đẹp.b. Hai câu thơ sau:Nam nhi vị liễu công danh tráiTu thính nhân gian thuyết Vũ hầuCông danh nam tử còn vương nợLuống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầuỞ câu thơ thứ ba thể hiện quan niệm gì của nhân vật trữ tình?Quan niệm đó mang ý nghĩa gì?Công danh nam tử còn vương nợLập nên công danh sự nghiệpNgười nam nhiChưa thoả nguyệnĐã mang tiếng ở trong trời đất - Phải có danh gì với núi sông (N. C.Trứ)Làm trai phải lạ trên đời – Há để càn khôn tự chuyển dời (P. B. Châu) Công danh là bổn phận kẻ làm trai đối với đất nước. Đấy là quan niệm về chí làm trai của tác giả. Và đó cũng chính là lí tưởng của nam nhi thời Trần và thời phong kiến.Quan niệm về chí làm trai đó mang ý nghĩa tích cực: cổ vũ con người từ bỏ lối sống tầm thương, ích kỉ, sẵn sàng hi sinh vì dân, vì nước, lưu danh muôn đời!Làm trai cho đáng nên trai - Xuống đông, đông tĩnh; lên đoài, đoài tan. (Ca dao) Em hãy đọc một số câu thơ thể hiện quan niệm về chí làm trai của nam nhi thời phong kiến?Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầuVũ hầu là ai?Khi nghe “chuyện Vũ hầu”, tại sao nhà thơ phải thẹn? Cái thẹn đó mang ý nghĩa gì ?Vì chưa có tài mưu lược như Vũ hầuQuân sư của Lưu Bị: mưu trí tuyệt vời và trung thành tuyệt đối.Ý nghĩa của cái “thẹn”Thể hiện cái tâm chân thành,trong sáng của người anh hùngThể hiện sự khiêm tốn. Vẻ đẹpnhân cách“Nhân hứng cũng vừa toan cất bút– Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào” (Nguyễn Khuyến, Thu vịnh)Những người có nhân cách lớn thường mang trong mình một nỗi thẹn. Thẹn để tiến bộ, để vươn lên. Đó là cái thẹn cao cả chứ không phải thẹn của sự thấp hèn.Thể hiện khát vọng lập công – công danh của kẻ làm trai.Khổng Minh – Gia Cát LượngQua hai câu thơ sau, em có nhận xét gì về nhân vật trữ tình?Nhân vật trữ tình (tác giả) là người có lí tưởng cao cả và nhân cách cao đẹp. Là người có chí khí tuyệt vời và có cái tâm trong sáng!III. TỔNG KẾTNội dungNghệ thuật Bài thơ Đường luật ngắn gọn, súc tích.Giọng điệu hào hùng.Hình ảnh giàu sức biểu cảm đậm tính sử thi.Khắc hoạ vẻ đẹp conngười thời Trần cósức mạnh, có lí tưởng, nhân cách cao cảcùng với khí thế hào hùng của thời đạiEm hãy rút ra nhận xét khái quát về nội dung và nghệ thuật của bài thơ?CỦNG CỐ BÀI HỌCC©u 1:Chñ thÓ tr÷ t×nh cña bài thơ “ Thuật hoài” lµ :A. Mét nhµ nho B. Mét nhµ s­C. Mét vÞ vua D. Mét vÞ t­íngC©u 2:H×nh ¶nh cÇm ngang ngän gi¸o thÓ hiÖn ®iÒu g×?A. KhÝ thÕ sôc s«i B. KhÝ thÕ hiªn ngangC. Lßng can ®¶m D. Ý chÝ m¹nh mÏC©u 3. C©u: "Ba qu©n khÝ m¹nh nuèt tr«i tr©u" thÓ hiÖn ®iÒu g×?A. DiÔn t¶ khÝ ph¸ch m¹nh mÏ cña ®éi qu©n nhµ TrÇn.B. Phãng ®¹i vÒ søc m¹nh cña qu©n ®éi nhµ TrÇn.C. Võa cô thÓ ho¸ søc m¹nh vËt chÊt, võa kh¸t qu¸t ho¸ søc m¹nh tinh thÇn cña qu©n ®éi nhµ TrÇn.D. C¶ A, B vµ C ®Òu ®óng.C©u 4. “C«ng danh nam tö cßn v­¬ng nî Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu”Hai c©u th¬ trªn thÓ hiÖn nçi lßng g× cña nhËn vËt tr÷ t×nh?A. Nçi thÑn v× kh«ng thÓ gióp g× ®­îc cho ®Êt n­íc.B. ThÑn v× chÝ lµm trai ch­a thực hiện được.C. ThÑn v× kh«ng tµi giái nh­ Gia C¸t L­îng.D. ThÑn v× ®· giµ khi ®Êt n­íc cßn gian nan.C©u 5. §Ò tµi cña bµi th¬ lµ:A. T×nh yªu thiªn nhiªn. C. Søc m¹nh cña nhµ TrÇn.B. ChÝ lµm trai. D. Kh¸t väng cèng hiÕn.C©u 6:T×nh c¶m, c¶m xóc nµo ®­îc thÓ hiÖn trong bµi th¬?A. Tù hµo vÒ khÝ thÕ vµ søc m¹nh cña qu©n ®éi nhµ TrÇn.B. ThÑn v× ch­a tr¶ xong nî c«ng danh.C. T×nh yªu n­íc.D. C¶ ba ý trªnCâu 7: Theo em, quan niệm về chí làm trai của tác giả đến nay còn ý nghĩa hay không? Tại sao?