Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Ôn tập văn học nhân gian Việt Nam

Lớp 10 A7Chào mừng quý thầy cơ đến dự giờ thăm lớpƠn tập văn học nhân gian Việt Nama.Định nghĩa:Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng được hình thành, tồn tại và phát triển nhờ tập thể và gắn bó, phục vụ trực tiếp cho các họat động khác nhau trong đời sống cộng đồng.1. Những đặc trưng cơ bản của văn học dân gian :I. NỘI DUNG ÔN TẬP: Thế nào là Văn học dân gian?I. Néi dung «n tËp:C©u 1: b. Đặc trưng: Câu hỏi: Văn học dân gian cĩ những đặc trưng gì?§Ỉc tr­ng cđa VHDGTÝnh truyỊn miƯngTÝnh tËp thĨTÝnh thùc hµnhC©u 2: Câu hỏi: Văn học dân gian cĩ những thể loại nào? Trong chuơng trình lớp 10, các em đã được học những thể loại nào? B¶ng 1: HƯ thèng thĨ lo¹iTruyƯn d©n gianThÇn tho¹i, sư thi, truyỊn thuyÕt, truyƯn cỉ tÝch, ngơ ng«n, truyƯn c­êi, truyƯn th¬C©u nãi d©n gianTơc ng÷, c©u ®èTh¬ ca d©n gianCa dao, d©n ca, vÌS©n khÊu d©n gianChÌo, tuång, rèi3. Đặc trưng của sử thi, truyền thuyết, truyện cổ tích, truyện cườia. Nội dungNhững biến cố lớn trong đời sống cộng đồng Tây Nguyên cổ đại (1)Truyện cười(5)Xung đột XH, cuộc đấu tranh giữa chính nghĩa và gian tà, giữa thiện và ác (2)Truyền thuyết (6)Những điều trái tự nhiên, thĩi hư tật xấu trong xã hội (3)Sử thi(7)Những sự kiện và nhân vật lịch sử được hư cấu (4)Truyện cổ tích (8)(1)=(7); (2)=(8); (3)=(5); (4)=(6) b. Nghệ thuậtSử dụng b.pháp s.sánh, phĩng đại, trùng điệp tạo sự hồnh tráng, kì vĩ cho t.phẩm (1) Cổ tích (5)Từ cái lõi l.sử cĩ thật hư cấu thành câu chuỵên cĩ những yếu tố hoang đường, kì ảo (2) Truyện cười (6) Truyện hồn tồn hư cấu. Kết cấu theo đường thẳng, n. vật chính phải trải qua những chặng đường trong cuộc đời (3)Sử thi (7)Truyện ngắn gọn, tạo tình huống bất ngờ, mâu thuẫn phát triển nhanh, kết thúc đột ngột để gây cười (4)Truyền thuyết (8)(1)=(7); (2)=(8); (3)=(5); (4)=(6)C©u 3: B¶ng tỉng hỵp, so s¸nh mét sè thĨ lo¹i truyƯn d©n gianTTThĨ lo¹iMục đích sáng tácHt l­u truyỊnNội dung phản ¸nhKiĨu nhân vật chÝnh§ặc điểm nghệ thuËt1Sư thi Anh hïng2TruyỊn thuyÕtP/a cuéc sèng vµ m¬ ­íc ph¸t triĨn céng dång cđa ng­êi d©n T©y Nguyªn thêi cỉ ®¹iH¸t - kĨX· héi T©y Nguyªn cỉ ®¹iNg­êi anh hïng cao ®Đp, k× vÜ cđa céng ®ångSo s¸nh, phãng ®¹i, trïng ®iƯp, h×nh t­ỵng hoµnh tr¸ng, hµo hïngThĨ hiƯn th¸i ®é vµ c¸ch ®¸nh gi¸ cđa nh©n d©n ®èi víi c¸c sù kiƯn vµ n/vËt lÞch sư KĨ- diƠn x­íng trong c¸c lƠ héiC¸c sù kiƯn, n/vËt lÞch sư khĩc x¹ qua h­ cÊuN/vËt lÞch sư ®­ỵc truyỊn thuyÕt ho¸Lâi lÞch sư + Ỹu tè kú ¶o, hoang ®­êngC©u3: B¶ng so s¸nh(TiÕp)3Cỉ tÝch4TruyƯn c­êi5TruyƯn th¬ThĨ hiƯn nguyƯn väng, m¬ ­íc cđa nh©n d©n vỊ sù chiÕn th¾ng cđa c¸i thiƯnKĨXung ®ét x· héi, ®Êu tr¹nh gi÷a thiƯn-¸c, chÝnh nghÜa-gian tµD©n th­êng, con riªng, må c«i, con ĩt,nhµ giµuH­ cÊu, kÕt cÊu theo ®­êng th¼ng, kÕt thĩc cã hËu..Mua vui, gi¶i trÝ, ch©m biÕm, phª ph¸n x· héi (g/cÊp thèng trÞ vµ néi bé nh©n d©n)KĨNh÷ng ®iỊu tr¸i tù nhiªn, nh÷ng thãi h­ tËt xÊu trong x· héi KiĨu ng­êi cã thãi h­ tËt xÊu: häc trß giÊu dèt, thÇy lÝ tham tiỊnNg¾n gän, t¹o t×nh huèng bÊt ngê, m©u thuÉn p/tr nhanh, kÕt thĩc ®ét ngét, g©y c­êi§êi sèng vµ t©m t×nh cđa n/d©n c¸c d©n téc miỊn nĩi trong x· héi ph/kiÕn x­aKĨ – h¸tTh©n phËn bÊt h¹nh, ­íc m¬ h¹nh phĩc cđa ng­åi nghÌoNg­êi lao ®äng nghÌo, chÞu nhiỊu bÊt h¹nhDµi, kÕt hỵp tù sù vµ tr÷ t×nh, miªu t¶ thiªn nhiªn vµ t©m tr¹ng nh©n vËt C©u 4: B¶ng hƯ thèng vỊ ca daoTTCa dao than th©nCa dao t×nh nghÜaCa dao hµi h­ícNéi dungNghƯ thuËtLêi ng­êi phơ n÷ bÊt h¹nh, th©n phËn bÞ phơ thuéc, gi¸ trÞ kh«ng ai biÕt ®ÕnNh÷ng t×nh c¶m trong s¸ng, cao ®Đp: ©n t×nh thủ chung, yªu m·nh liƯt thiÕt tha, ­íc m¬ h¹nh phĩcT©m hån l¹c quan yªu ®êi trong cuéc sèng nhiỊu lo toan vÊt v¶ cđa ng­åi lao ®éng trong x· héi cịSo s¸nh, Èn dơ, m«tip biĨu t­ỵng: th©n em, em nh­ -tÊm lơa ®µo, cđ Êu gai, giÕng n­ícBiĨu t­ỵng, Èn dơ: chiÕc kh¨n, c¸i cÇu,ngän ®Ìn,con thuyỊn, bÕn n­íc, c©y ®a, gõng cay, muèi mỈn..C­êng ®iƯu, phãng ®¹i, so s¸nh, ®èi lËp, chi tiÕt, h/¶nh hµi h­íc, tù trµo, phª ph¸n, ch©m biÕm, ®¶ kÝchII-Bài tập vận dụng1.Đọc lại đoạn miêu tả cảnh Đăm săn múa khiên và đoạn cuối tả hình ảnh và sức khỏe của chàng trong đoạn trích chiến thắng Mtao Mxây.từ ba đoạn văn đĩ,hãy cho biết:Những nét nổi bật trong nghệ thuật miêu tả nhân vật anh hùng của sử thi là gì?(dẫn chứng từ ba đoạn văn)Nhờ những thủ pháp đặc trưng đĩ,vẻ đẹp của người anh hùng sử thi đã được lí tưởng hĩa như thế nào?1.Bài tập 1.Những nét nổi bật trong nghệ thuật miêu tả và các thủ pháp:Trong ba đoạn văn này,nét nổi bật trong nghệ thuật miêu tả nhân vật anh hùng nằm ở thủ pháp sau:thủ pháp so sánh: với những câu văn như:”chàng múa trên cao,giĩ như bão.chàng múa dưới thấp,giĩ như lốc”,”bắp chân chàng to bằng cây xà ngang,bắp đùichàng to bằng ống bễ,sức chàng ngang sức voi đực”Thủ pháp phĩng đại:”một lần xốc tới,chàng vượt một đồi tranh”,”khi chàng múa chạy nước kiệu,quả núi ba lần rạn nứt,ba đồi tranh bật rễ bay tung.”Thủ pháp trùng điệp:Nằm ở nội dung của các câu văn và ở cả cách thể hiện:”chàng chạy vun vút phía đơng,vun vút phái tây.””bắp chân chàng to bằng cây xà ngang””đăm săn vốn ngang tàng từ trong bụng mẹ.Hiệu quả nghệ thuật của những biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong sử thi Đăm Săn là gì? A- Tạo sự kì vĩ, hồnh tráng trong tác phẩm. B- Làm cho câu chuyện thêm sinh động. C- Nhằm mục đích gây cười. D- Tăng thêm màu sắc gợi cảm cho người đọc.II. Bµi tËp vËn dơng:2. Bµi tËp 2: TruyƯn An D­¬ng V­¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng ThủCèt lâi sù thËt lÞch sưBi kÞch ®­ỵc h­ cÊuNh÷ng chi tiÕt hoang ®­êng, kú ¶oKÕt cơc cđa bi kÞchBµi häc rĩt raCuéc xung ®ét gi÷a An D­¬ng V­¬ng – TriƯu §µ thêi ¢u L¹c (trCN)Bi kÞch t×nh yªu lång vµo bi kÞch gia ®×nh, quèc giaThÇn Kim Quy, lÉy ná thÇn, ngäc trai- giÕng n­íc, ADV rÏ n­íc ®i xuèng biĨnMÊt tÊt c¶:-T×nh yªu-Gia ®×nh-§Êt n­ícC¶nh gi¸c gi÷ n­íc, kh«ng chđ quan, kh«ng nhĐ d¹ c¶ tin 3.Bài tập 3: “Đặc sắc nghệ thuật của tuyện thể hiện ở sự chuyển biến của hình tượng nhân vật Tấm: từ yếu duối đến kiên quyết đâu tranh giành lại sự sống và hạnh phúc cho mình”(phần Ghi nhớ truyện Tấm Cám). Anh (chị) hãy phân tích truyện cổ tích Tấm Cám để làm sáng tỏ điều đĩ.3.Phân tích truyện cổ tích Tấm Cám để làm sáng tỏ đặc sắc nghệ thuậtỞ giai đoạn đầu,khi gặp những sự áp bức ,khĩ khăn,Tấm rất yếu đuối,thường chỉ khĩc chẳng biết làm gì.(lúc mất giỏ cá,lúc cá bĩng chết,lúc ngồi nhặt thĩc.).Ở giai đoạn này,Tấm nhờ sự giúp đỡ của ơng Bụt.Nhưng đến giai đoạn sau,Tấm đã kiên quyết đấu tranh để giành lại cuộc sống,giành lại hạnh phúc (chim vàng anh,chiếc khung cửi đều lên tiếng dọa nạt cám và kết thúc,Tấm trả thù).giai đoạn này.Tấm hĩa thân nhiều lần.khơng cịn sự xuất hiện của Bụt.Thay vào đĩ,Tấm đã chủ động hơn trong từng hành động.=> Nĩ là sự chiến thắng của cái thiện trước cái ác.4. Bµi tËp 4:Tªn truyƯn§èi t­ỵng c­êi (C­êi ai?)Néi dung c­êi (C­êi c¸i g×?)T×nh huèng g©y c­êiCao trµo ®Ĩ tiÕng c­êi “oµ” raTam ®¹i con gµNh­ng nã ph¶i b»ng hai mµyAnh häc trß dèt ®i lµm thÇy gi¸oDèt hay nãi ch÷, cè t×nh giÊu dètTh¸i ®é vµ c¸ch gi¶i thÝch ch÷ “Kª”Lêi gi¶ng cuèi cïng cđa thÇy ®å: “dủ dì là con dù dì”Quan xư kiƯn vµ d©n ®i kiƯn (ThÇy LÝ, C¶i, Ng«)Bi hµi kÞch cđa ®­a hèi lé vµ nhËn hèi l駷 ®ĩt lãt cßn thua kiƯn vµ bÞ ®¸nh ®ßnCư chØ vµ c©u nãi cuèi cđa thÇy LÝ:“Nh­ng nã ph¶i b»ng hai mµy”Nhóm 1: Tìm ca dao có mô thức mở đầu là Thân emNhóm 2: Tìm ca dao có mô thức mở đầu là Chiều chiềuNhóm 3: Tìm các bài ca dao nói về:- Chiếc khăn, chiếc áo:- Nỗi nhớ của những đôi lứa đang yêu:- Biểu tượng cây đa, bến nước - con thuyền , gừng cay-muối mặn:Nhóm 4: Tìm một số bài ca dao hài hước mang lại tiếng cười giải trí mua vui 5. Bài tập 5. Thảo luận nhóm: Các bài ca dao cĩ mơ thức mở đầu là “Thân em như” - Thân em như như hạt mưa rào Hạt rơi xuống giếng, hạt vào vườn hoa.Thân em như hạt mưa saHạt vào đài cát, hạt ra ruộng cày. - Thân em như giếng giữa đàng, Người khơn rửa mặt, người phàm rửa tay.Thân em như cái bàn cờHể đánh lại xĩa bao giờ cho xong.Thân em như thể cây thơngMùa hè tươi tốt, mùa đơng rậm rà. - Chiều chiều ra đứng ngõ sau, Trơng về quê mẹ ruột đau chín chiều. - Chiều chiều ra đứng bờ sơngMuốn về quê mẹ mà khơng cĩ đị. - Chiều chiều lại nhớ chiều chiều, Nhớ người yếm trắng dải điều thắt lưng. - Chiều chiều mây phủ Sơn Trà, Lịng ta nhớ bạn nước mắt và lộn cơmCác bài ca dao cĩ mơ thức mở đầu là “Chiều chiều”Một số bài ca dao nĩi về nỗi nhớ của người đang yêu, hình ảnh cây đa, bến nước, con thuyền, chiếc khăn, chiếc áo, - Thuyền ơi cĩ nhớ bến chăng, Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền. - Cây đa cũ, bến đị xưa Bộ hành cĩ nghĩa nắng mưa cũng chờ. - Trăm năm đành lỗi hẹn hị Cây đa bến cũ, con đị khác xưa. - Gửi khăn, gửi áo, gửi lời Gửi đơi chàng mạng cho người đàng xa - Nhớ khi khăn mở trầu trao Miệng chỉ cười nụ biết bao nhiêu tình. - Nhớ ai bổi hổi bồi hồi Như đứng đống lửa, như ngồi đống than. - Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ Nhớ ai, ai nhớ, bây giờ nhớ ai.Cách mở đầu của những bài ca dao bằng mơ thức lặp như thế này tạo ấn tượng và Thẩm mĩ cho người đọc.”thân em như.”thường nĩi về người phụ nữ cĩ thân phận chua xĩt.”chiều chiều” gợi đến một khoảng thời gian”nhạy cảm”: thời gian của nổi nhớ.Thống kê các hình ảnh so sánh,ẩn dụ trong những bài ca dao đã học và cho biết người bình dân thường lấy các hình ảnh đĩ từ đủ(giải thích lí do và nêu hiệu quả của nghệ thuật)? Các hìn ảnh so sánh trong bài ca dao đã học: tấm lụa đào, củ ấu gai, chiếc khăn, ngọn đèn.Những hình ảnh này dều là những hình ảnh rất quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày. Nĩ được các người bình dân chọn lọc và nâng lên thành những hình ảnh nghệ thuật. Nĩ mang nhiều ý nghĩa khác nhau và tương đối ổn định. gây xúc động và cũng dể đi vào tâm hồn người đọc, người nghe.d/ Nêu một số câu da dao hài hước?- Ai làm chùa ngã xuống sơngPhật nổi lổm ngổm, chuơng đồng chìm theo.- Cái bống đi chợ cầu canhCái tơm đi trước, củ hành đi sauCon cua lạch tạch theo hầuCái chày rơi xuống vỡ đầu con cua - Chồng người bể Sở, sơng Ngơ. Chồng em ngồi bếp rang ngơ cháy quần. - Làm trai cho đáng nên trai, Ăn cơm với vợ lại nài vét niêu. - Làm trai cho đáng nên trai, Vĩt đũa cho dài ăn vụng cơm con.6. Bµi tËp 6:Ca daoAi ®i mu«n dỈm non s«ng§Ĩ ai chÊt chøa sÇu ®ong v¬i ®ÇyCßn non cßn n­íc cßn ng­êiCßn vÇng tr¨ng b¹c cßn lêi thỊ x­aVÇng tr¨ng ai xỴ lµm ®«i§­êng trÇn ai vÏ ng­ỵc xu«i hìi chµngTruyƯn KiỊuSÇu ®ong cµng l¾c cµng ®ÇyBa thu dän l¹i mét ngµy dµi ghªCßn non cßn n­íc cßn dµiCßn vỊ cßn nhí ®Õn ng­êi h«m nayVÇng tr¨ng ai xỴ lµm ®«iNưa in gèi chiÕc nưa soi dỈm tr­êng6. Bµi tËp 6:V¨n häc d©n gianV¨n häc viÕt C¸ch nãi Th©n emTh©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn (HXH)Th©n em nh­ qu¶ mÝt trªn c©y (HXH)LỈn léi th©n cß khi qu·ng v¾ng (Tĩ X­¬ng)§Êt n­íc b¾t ®Çu víi miÕng trÇu b©y giê bµ ¨n§Êt n­íc lín lªn khi d©n m×nh biÕt trång tre mµ ®¸nh giỈc Tãc mĐ th× bíi sau ®Çu Cha mĐ th­¬ng nhau b»ng gõng cay muèi mỈn (NguyƠn Khoa §iỊm) Cỉ tÝch, ca dao, truyỊn thuyÕt- T«i kĨ ngµy x­a chuyƯn MÞ Ch©u Tr¸i tim lÇm chç ®Ĩ trªn ®Çu Ná thÇn v« ý trao tay giỈc Nªn nçi c¬ ®å ®¾m biĨn s©u (Tè H÷u)- Em ho¸ ®¸ ë trong truyỊn thuyÕt Cho bao c« g¸i sau em kh«ng ph¶i ho¸ ®¸ trong ®êi (TrÇn §¨ng Khoa)TruyỊn thuyÕtAn D­¬ng V­¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thủ1- Chọn câu trả lời đúng2- Đoánthơ ca dân gianLUYỆN TẬP - CỦNG CỐ1234 1- Chọn câu trả lời đúng5678abcd a- Truyền miệng , tập thể , dị bản , tiếng nói chung của cộng đồng . b- Lặp đi lặp lại và có tính truyền thống cao. c- Dùng ngôn ngữ viết và phản ánh hiện thực một cách kỳ ảo . d- a và b đều đúng .1- Những đặc trưng cơ bản của VHDG về phương thức sáng tác và lưu truyền là : a- Là các bản khác nhau của một bài ca dao. b- Là một chi tiết nào đó thường được lặp đi lặp lại trong thơ ca dân gian . c- Là một từ ( nhóm từ , dòng thơ ) thường lặp lại với ý nghĩa điển hình trong thơ ca dân gian. d- a và c đều đúng . 2- Công thức ngôn từ :a- Là sản phẩm của trí tưởng tượng .b- Có thực trong lịch sử .c- Có quan hệ với lịch sử .d- Được hư cấu hoàn toàn .3- Các nhân vật , sự kiệntrong truyền thuyết :a- Kể lại sự tích các vị thần sáng tạo tự nhiên và văn hoá .b- Kể lại những sự kiện có ý nghĩa quan trọng đối với cộng đồng .c- Kể lại số phận của người nghèo khổ và khát vọng về tình yêu tự do .d- Kể về số phận các kiểu nhân vật và phản ánh đạo đức , lý tưởng , ước mơ của nhân dân .4- Truyện cổ tích là thể loại tự sự bằng văn xuôi :5-Đặc điểm của nhân vật trong truyện cổ tích thần kỳ ?a- Có sự trợ thủ đắc lực của nhân vật thần kỳ .b- Có tài năng phi thuờng .c- Có phẩm chất và số phận được lý tưởng hóa .d- Cả a và c đều đúng . a. Lục bát, song thất lục bát . b- Nói lối , lục bát biến thể . c. Thơ Đường luật . d. Câu a và b đúng .6 - Những thể thơ thường gặpcủa ca dao dân ca : a. Người nông dân . b. Người nghèo . c. Người phụ nữ . d. Người phụ nữ và nông dân nghèo .7- Nhân vật chính của những câu hát than thân là :8- Các biện pháp tu từ nào được vận dụng nhiều trong ca dao ?a- Hóan dụ , phóng đại .b- Nhân hóa , trùng điệp .c- So sánh , ẩn dụ .d- Chơi chữ , câu hỏi tu từ .Ôn tập Văn học dân gianViệt NamĐOÁN THƠ CA DÂN GIAN4123 Đến đây đất nước lạ lùng Chim kêu cũng sợ,con sấu vùng cũng kinh. Cho biết xuất xứ của câu ca dao trên ?Đáp án:CA DAO NAM BỘCâu 1:Chỉ ra thủ pháp nghệ thuật của bài vè sau : Con cá đối nằm trên cối đáCon mèo đuôi cụt nằm mục đuôi kèoCon chim sáo sậu chê anh là Sáu xạo Con chim vàng lông đậu ở vồng lang Đáp án : Dùng cách nói lái quen thuộc của dân gian .Câu 2: Điền vào chỗ trống ở câu ca dao : Lên non mới biết non caoNuôi con mới biết * * * *công lao mẹ hiềnCâu 3:Hình ảnh này gợi em nhớ đến câu ca dao nào?Con cò lặn lội bờ sôngGánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non .Câu 4:DẶN DÒ1. Học bài, hoàn chỉnh các bài tập luyện tập.2. Chuẩn bị bài Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX