Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Đọc văn phú sông Bạch Đằng (bạch đằng Giang Phú) - Trương Hán Siêu

ĐỌC VĂN PHÚ SÔNG BẠCH ĐẰNG(Bạch Đằng giang phú) - Trương Hán Siêu -Bạch Đằng giang là dòng sông lịch sử chảy nối các thế hệ , thời đại ghi dấu những chiến công hiển hách của dân tộc . Nó trở thành biểu tượng sức mạnh và niềm tự hào của non sông. Bạch Đằng giang đã trở thành một dòng thơ cho các tao nhân mặc khách du ngoạn thả hồn thơ.1. Tác giả: I. Tìm hiểu chung:Dựa vào tiểu dẫn, hãy nêu những nét chính về tác giả Trương Hán Siêu ?- Trương Hán Siêu (? - 1354) tự Thăng Phủ, quê Phúc Thành,Yên Ninh (Ninh Bình)Tính cương trực, học vấn uyên thâm, vua Trần tin cậy, nhân dân kính trọng.- Giữ những chức vụ quan trọng và khi chết được vua tặng tước Thái Bảo, Thái phó, được thờ ở Văn miếu.2. Tác phẩm:Bài phú được sáng tác trong hoàn cảnh nào ?a. Hồn cảnh sáng tác:Sáng tác khoảng 50 năm sau cuộc kháng chiến chống Nguyên - Mông thắng lợi (1288) khi Trương Hán Siêu dạo chơi trên sông Bạch đằng.Nêu đặc trưng cơ bản của thể phú ?b. Thể phú: - Là một thể tài của văn học trung Quốc được chuyển dụng ở Việt Nam.Phú là thể văn vần hoăc văn xuơi kết hợp văn vần dùng để tả cảnh vật, phong tục, kể việc, bàn chuyện đời. Bố cục bài phú gồm 4 phần: Đoạn mở đầu, đoạn giải thích, đoạn bình luận và đoạn kết. Em hãy phân chia bố cục bài phú ?c. Bố cục:Đoạn 1: (khách có kẻ...luống còn lưu): cảm xúc lịch sử của nhân vật khách trước cảnh sắc sông Bạch Đằng. Đoạn 2:( bên kia là các bô lão...nghìn xưa ca ngợi"): Lời các bô lão kể với khách về những chiến công lịch sử trên sông Bạch Đằng.Đoạn 3: (Tuy nhiên từ có vũ trụ... chừ lệ chan): Suy ngẫm bình luận của các bô lão về những chiến công xưa. Đoạn 4:(Rồi vừa đi vừa ca rằng...cốt mình đức cao): Lời ca khẳng định vai trò và đức độ của con người.II. Phân tích:1. Hình tượng nhân vật “khách”Cảm hứng của “khách” trước thiên nhiên khi du ngoạn trên sơng như thế nào?Nhân vật kháchHam du ngoạn, giương buồm giong giĩ lướt bể chơi trăngKhách đề cao cảnh trí sơng Bạch ĐằngTâm hồn khách phóng khoáng, tự do,thích du ngoạn...Tâm trạng của “khách” khi đến sơng Bạch Đằng khác đoạn trước như thế nào? Vừa vui buồn, vừa tựhào,nuối tiếc.“khách”cĩ trángchí4 phương,yêu nướctự hào dân tộc.Vui, tự hào vì cảnh:bát ngát,thướt tha,nước trờimột sắcBuồn, nuối tiếc vì:dấu tích oanh liệtxưa nay đìu hiu,ảm đạm2. Bạch Đằng giang qua sự hồi tưởng của các bô lão: Các bơ lão là ai, cĩ vai trị như thế nào trong bài phú?Các bô lão là người dân địa phương kể cho “ khách” nghe...Chiến tích trên sông Bạch Đằng đã được gợi lên như thế nào qua lời kể của các bô lão?Những chiến cơng ở sơng Bạch Đằng lừng danh khơng chỉ đối với thời đại mà ý nghĩa mãi với lịch sử dân tộc.Là trận đánh kinh thiên động địa “Ngô chúa phá Hoằng Thao”,“Trùng Hưng nhị thánh bắt Ô Mã”Diễn biến trận đánh?Kẻ địch cĩ lực lượng hùng mạnh, lại thêm mưu ma chước quỉ.Ta chiến đấu trên chính nghĩa, Vì chính nghĩa nên thuận lẽ trời.Thêm vào đĩ ta lại cĩ địanlợi, nhân hịa là những yếu tố quyết định của chiến thắng. Em có nhận xét gì về thái độ, giọng điệu của các bơ lão?Thái độ, giọng điệu: Đầy nhiệt huyết, tự hào, là cảm hứng của người trong cuộc. Lời kể cô đọng, súc tích, khái quát nhưng gợi lại được diễn biến, không khí trận đánh hết sức sinh động. Qua lời bình luận của các bô lão, yếu tố nào giữ vai trò quan trọng làm nên chiến thắng Bạch Đằng ?3.Bình luận về chiến thắng trên sơng Bạch Đằng:Theo binh pháp cổ muốn thắng cĩ 3 yếu tố cơ bản ( thiênđịanhân): Sự trợ giúp của trời; tài năng của người chèo lái cuộc chiến: con người cĩ tài, nhân vật xuất chúng, đảm đương gánh nặng mà non sơng giao phĩ.Sự anh minh của hai Vua Trần.Lời ca của “khách” nhằm khẳng định điều gì?4. Lời ca của “khách” và các bơ lão:Lời ca của khách : Đề cao vai trị hai vị thánh quân – Hai vua Trần. Đức cao mới thật sự là điều quyết định của chiến cuộc: Nhân kiệt là yếu tố quyết định thắng lợi.Lời ca các bơ lão: nhấn mạnh lẽ đời mang tính qui luật: Bất nghĩa tiêu vong- anh hùng lưu danh.III. Tổng kết:Ghi nhớ (Sách giáo khoa) Củng cố: Giá trị nội dung: "Phú sông Bạch Đằng" là tác phẩm tiêu biểu của văn học yêu nước thời Lý - Trần. Bài phú đã thể hiện lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc - Tự hào về truyền thống anh hùng bất khuất và truyền thống đạo lý nhân nghĩa sáng ngời của dân tộc Việt nam. Tác phẩm cũng thể hiện tư tưởng nhân văn cao đẹp qua việc đề cao vai trò, vị trí con người. Giá trị nghệ thuật: "Phú sông Bạch đằng" là đỉnh cao nghệ thuật của thể phú trong văn học Việt Nam thời Trung đại, cấu tứ đơn giản mà hấp dẫn, bố cục chặt chẽ, lời văn linh hoạt, hình tượng nghệ thuật sinh động, vừa gợi hình đặc sắc trực tiếp, vừa mang ý nghĩa khái quát triết lí, ngôn từ vừa trang trọng, hào sảng, vừa lắng đọng gợi cảm. Hoạt động tiếp nối: Học thuộc một số câu trong bài phú mà em thích.Phân tích, so sánh lời ca của "khách " kêùt thúc bài "Phú sông Bạch Đằng" với bài thơ “Sông Bạch Đằng” của Nguyễn Sưởng:"Mồ thù như núi, cỏ cây tươiSóng biển gầm vang, đá ngất trờiSự nghiệp trùng hưng ai dễ biếtNửa do sông núi, nửa do người"