Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Tiết 85, 86: Hồn Trương Ba da hàng thịt - Lưu Quang Vũ

Lưu Quang VũHỒN TRƯƠNG BA,DA HÀNG THỊT I. Tỡm hiểu chung1. Tác giả: Lưu Quang Vũ (1948-1988)Cuộc đời cú nhiều thăng trầmLà một tài năng đa dạngKịch là đóng góp đặc sắc nhất với những vở gây chấn động dư luận, cú ảnh hưởng cả trong và ngoài nướcNhà soạn kịch tài năng nhất của nền VHNT VN hiện đại$85.86.Đọc văn. Hồn Trương Ba da hàng thịt( Trớch) - Lưu Quang Vũ-Em cú nhận xột gỡ về cuộc đời và sự nghiệp sỏng tỏc của Lưu Quang Vũ? Lưu Quang Vũ thành cụng nhất với thể loại nào? Gia đỡnh Lưu Quang Vũ – Xuõn Quỳnh ( ảnh chụp năm 1975)Gia đỡnh Lưu Quang Vũ – Xuõn QuỳnhNgày 29-8-1988, Lưu Quang Vũ, Xuõn Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ đó mất trong một tai nạn giao thụng. - Khám phá, phát hiện những mâu thuẫn, xung đột -> diễn đạt bằng hành động và ngôn ngữ đối thoại. - Quá trình vận động: Thắt nút-> phát triển-> cao trào->mở nút. a. Xuất xứ:2. Tác phẩm:$85.86. Đọc văn. Hồn Trương Ba da hàng thịtHư cấu sáng tạo từ một cốt truyện dân gianb. Thể: Kịch nói ( Trớch) - Lưu Quang Vũ-c. Tóm tắt nội dung vở kịch: gồm 7 cảnhTrương Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến mọi người trong gia đình, bạn bè, xa lánh chán ghét, bản thân vô cùng đau khổ.Quyết định giải thoát chấp nhận cái chết, hồn Trương Ba nhập vào màu xanh cõy cỏ.Đế Thích kết thân vớiTrương Ba-một cao cờ ở hạ giới. Trương Ba đột ngột qua đờiTrên thiên đình Nam Tàolàm việc cẩu thả gạch nhầm tên người chết làTrương BaBị thể xác xui khiến, Trương ba định xuôi theo ở lại với vợ hàng thịtLý trưởng sách nhiễu. Trương Ba phải ở nhà hàng thịt đến đêm mới được về nhàXác hàng thịt đòi về nhà Trương Ba. Mọi người ngỡ ngàng song đành phải chấp nhận7654321Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt để sống lạiThắt nútPhát triểnmở nútCao tràod. Đoạn trích - Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch. - Thuộc phần cao trào và mở nút$85.86. Đọc văn. Hồn Trương Ba da hàng thịt( Trớch) - Lưu Quang Vũ-II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢNCăn cứ vào lời độc thoại của Hồn Trương Ba ở đầu đoạn trớch, em hóy xỏc định xung đột kịch ở cảnh cuối này?Hồn Trương Ba: Khụng ! Khụng ! Tụi khụng muốn sống như thế này mói! Tụi chỏn cỏi chỗ ở khụng phải của tụi này lắm rồi, chỏn lắm rồi! Cỏi thõn thể kềnh càng thụ lỗ này, ta bắt đầu sợ mi, ta chỉ muốn rời xa mi tức khắc! Nếu cỏi hồn của ta cú hỡnh thự riờng nhỉ, để nú được tỏch ra khỏi cỏi xỏc này, dự chỉ một lỏt!1. Tỡm hiểu xung đột kịch-Xung đột cơ bản : Xung đột giữa linh hồn và thể xỏc ở con người- Nguyờn nhõn dẫn đến xung độtNhân hậu, trong sạch, ngay thẳngUống rượu nhiều, ham bán thịt,không mặn mà với chơi cờ, nước cờ không còn khoáng hoạt như trướcThô lỗ,phũ phàngThú vui tao nhã, trí tuệ chơi cờ với nước đi khoáng hoạtTrú nhờ thể xác dung tục củahàng thịtTrương BaHồn Trương Ba ý thức được điều đú, thấy chỏn, sợ chớnh mỡnh. Nhưng khụng biết thoỏt ra bằng cỏch nào?Nguyờn nhõn xung đột kịch- Nguyờn nhõn dẫn đến xung đột :Hồn Trương Ba tự nhận thấy khụngthể sống “hồn này xỏc nọ”Mọi người trong gia đỡnh xa lỏnh-> HồnTrương Ba tuyệt vọngHồn và Xỏc đối thoại-> Hồn đau khổ, bế tắcHồn Trương Ba gặp gỡ Đế Thớch-> Đấu tranh đểlựa chọn cỏch sống.-Nghệ thuật tạo xung đột kịch: liờn hoàn và tăng cấpII. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 2. Nhõn vật Hồn Trương Ba:Màn đối thoại giữa Hồn và XỏcMàn đối thoại với người thõnMàn đối thoại với Đế ThớchMàn kếtHỒN TRƯƠNG BA$85.86. Đọc văn. Hồn Trương Ba da hàng thịt( Trớch) - Lưu Quang Vũ-a. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịtCử chỉXưnghô MụcđíchVị thế Nhận xét cuộc đối thoại của Hồn Trương Ba và Xác anh hàng thịt ở các phương diệnGiọng điệu Các phương diệnHồn Trương BaXác hàng thịtCử chỉ, nột mặt Ta –Mày->Khinh bỉ, xem thường Vị thếBị dồn vào thế bị động-> Tạm thời thua cuộc, trở lại vào xác hàng thịtNắm thế chủ động -> Tạm thời thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.Mục đíchPhủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt.Khẳng định linh hồn luôn trong sáng Bịt tai lại; Như tuyệt vọng->Uất ức, tức giận, bất lựcPhủ định sự trong sáng, cao đẹp của linh hồn.Khẳng định thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết. Lắc đầu; Buồn rầu; Thỡ thầm; An ủi.-> Tỏ vẻ thương hạiXưng hô Tụi - ễng->Ngang hàng thách thứcGiọng điệu Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm ngùi thấm thiá -> kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng. Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi- >đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt.Qua mối xung đột giữa Hồn và Xỏc, tỏc giả muốn gửi gắm tới chỳng ta bức thụng điệp gỡ?“Tỏc giả đưa vào vở kịch xung đột giữa linh hồn và thể xỏc ở con người để gửi gắm vào đõy một thụng điệp mang tư tưởng triết học về quan niệm sống: Quan tõm đến con người là phải quan tõm cả mặt thể xỏc lẫn tõm hồn. Con người lại khụng chỉ sống với những nhu cầu bản năng, mà phải tự đấu tranh với bản thõn để cú được một cuộc sống cao cả, cú ý nghĩa. Đõy là một cuộc đấu tranh vụ cựng phức tạp khú khăn”. ( TS. Hoàng Hữu Bội)Trong cuộc sống mỗi con người luụn phải nỗ lực hoàn thiện nhõn cỏch b. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân: Thảo luận nhúmPhản ứng của vợ ra sao? Nguyênnhân? Trước sự tha hoá và biến đổi của Hồn Trương BaTrước phản ứng của người thân Tâm trạngcủaTrương Bara sao? Nguyênnhân? Phản ứng của con dâu ra sao? Nguyênnhân? Phản ứng của cháu gái ra sao ? Nguyênnhân?Nhúm 1Nhúm 2Nhúm 3Nhúm 4* Diễn biến cuộc đối thoại Người thânHồn Trương baMQHNguyên nhânTâm trạngPhản ứngNguyên nhânVợThông cảm và xót thươngCháu gáiCon dâuQuyết liệt và dữ dộiThấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khácNhận thấy sự thay đổi của chồng và không muốn sống cảnh chồng chungBuồn bã đau khổ,muốn bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịtTâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường dung tục.-Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá.-Cử chỉ: Tay ôm đầu - Điệu bộ: Run rẩy, lập cập.-Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu=> Vô cùng đau đớn, bế tắc.Hiểunhững gì mình đã,đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn“Ông bây giờ còn biết đến ai nữa!”; “ Ông đâu còn là ông nữa”; “Tôi sẽ đi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt”“Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấymỗi ngày thầy một đổi khác, mất mát dần, tất cả cứ lệch lạc, nhoà mờ dần đến nỗi có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa”“Ông nội tôi chết rồi nếu ông nội tôi hiện hồn về ông nội tôi sẽ bóp cổ ông”; “ông chiết cây cam bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm! Ông nội tôi đời nào phũ phàng như vậy!”“Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhưng có thật là không còn cách nào khác?” -Những câu hỏi mang tính tự vấn -> Bộc lộ sự day dứt nội tâm, đấu tranh với chính mình.“Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!” - Quyết định dứt khoát -> Không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt.*Lời độc thoại nội tõm của Hồn Trương Ba So sánh tâm trạng, thái độ của HồnTrương Ba ở màn đối thoại với xỏc hàng thịt và với người thõnMàn đối thoạivới xác hàng thịt: Tuyệt vọng, Bất lực cam chịu.Chấp nhận chung sống với xácthịt dung tụcMàn đối thoạiVới người thân: Vô cùng đau đớn song kiên quyết, dứt khoát không sống chungvới xác thịtdung tục Đỉnh điểm của xung đột nhân vật không thoả hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ quyết liệt-> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục tự hoàn thiện nhân cáchc. Màn đối thoại với Đế Thích:Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?Quan niệm của Đế ThíchQuan niệm của Hồn Trương BaKhuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: “ Dưới đất, trên trời đều thế cả”Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình “toàn vẹn”=> Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Hồn Trương Ba nói riêng. Hồn Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống ‘’Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống như thế nào thì ông chẳng cần biết” có đúng không?->Lòng tốt hời hợt thì chẳng đem lại điều gì thực sự có ý nghĩa cho ai mà sự vô tâm còn tệ hại hơn, nó đẩy người khác vào nghịch cảnh, vào bi kịchĐế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao?->Khát vọng mãnh liệt của con người trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách.Hồn Trương Ba cương quyết từ chối, khụng chấp nhận cỏi cảnh sống giả tạo, mà theo ụng chỉ cú lợi cho đỏm chức sắc, khụng chấp nhận cảnh cuộc sống mà theo ụng cũn “ khổ hơn là chết”d. Màn kết:Nêu ý nghĩa của hình ảnh màu xanh lá vườn và lời nói của mọi người?Hồn Trương Ba hoá thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình*ý nghĩa- Cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muôn đời- Sự bất tử của linh hồn trong sự sống và trong lòng mọi người.d. Màn kết: Lời Hồn Trương Ba: - Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ - Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu Lời của cái Gái - Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãiEm có nhận xét gì về ngôn ngữ của nhân vật => Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.“Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.” TS.Nguyễn Kiều Tõm* Nghệ thuật:(đặc sắc trên nhiều phương diện)Sự sỏng tạo từ dõn gian; Ngụn ngữ kịch linh hoạtSức phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổngSự kết hợp giữa tính hiện đại và truyền thốngIII. TỔNG KẾT:$85.86. Đọc văn. Hồn Trương Ba da hàng thịt( Trớch) - Lưu Quang Vũ-* Nội dung :Ghi nhớ ( SGK- 154 )V. LUYỆN TẬP: Chọn phương ỏn đỳngc.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý. b.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị phần hồn : Vỡ phần hồn sẽ giỳp con người sống thanh cao, trong sỏng, đẹp đẽ và chiến thắng tất cả những nghịch cảnh ộo le của cuộc sống. a.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị phần xỏc : Vỡ phần xỏc sẽ giỳp con người tồn tại, để hưởng thụ tất cả những giỏ trị của cuộc đời ban tặng cho con người. Một trong những bài học mà chỳng ta rỳt ra qua đoạn trớch Hồn Trương Ba da hàng thịt là:Đó là hồn Trương BaSao cũn da hàng thịt?Đứng khuất sau cỏnh gàNgậm cười ra nước mắt.Bạn tụi tay nắm chặtMuốn giật tấm màn trũSao cứ phải vũng voMượn giả để núi thật?Đời cú chỳt phần hồnVàng rũng này khú giữCả hai phớa màn nhungMỡnh làm mỡnh khụng dễTrăm rủi, chẳng một mayLiệu rồi khi nhắm mắt?Thụi, gửi da vào đấtGửi hồn vào “hương cõy”.Gửi hồn vào hương cõy - Nguyễn Vũ Tiềm-“Kịch của Lưu Quang Vũ khụng những đem hơi thở tươi rúi của xó hội vào từng phõn cảnh mà người xem cũn tỡm ra ở đấy chất sỏng tạo đương đại trờn từng vai diễn cũng như trong cỏch dàn dựng sõn khấu.”