Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Tiết 72: Thực hành về hàm ý (Tiết 1)

THỰC HÀNH VỀ HÀM ÝTiết 72Tiếng ViệtCHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ GIÁO VÀ THỰC HÀNH VỀ HÀM ÝTiết 72Tiếng Việt1.Ôn tập kiến thức2.Hướng dẫn thực hành3.Củng cố, nâng cao4.Vận dụngHĐ1: Ôn tập kiến thứcCâu1. Nghĩa tường minh là phần thông báo:Được suy ra từ hàm ýB. Được hiểu trên cơ sở của hoàn cảnh giao tiếpC. Được diễn đạt gián tiếp bằng từ ngữ trong câuD. Được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câuCâu 2. Hàm ý là phần thông báo:A. Trái ngược với nghĩa tường minhB. Cùng nội dung với nghĩa tường minhC. Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ấy.D. Không thể thiếu trong các hoạt động giao tiếp. Bài tập 1: Đọc đoạn trích sau: Về đến nhà, A Phủ lẳng vai ném nửa con bò xuống gốc đào trước cửa. Pá Tra bước ra hỏi: - Mất mấy con bò?A Phủ trả lời tự nhiên: - Tôi về lấy súng, thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm.Pá Tra hất tay, nói: - Quân ăn cướp làm mất bò tao. A Sử! Đem súng đi lấy con hổ về. (Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ)HĐ2: Hướng dẫn thực hành Nhóm 1: Lời đáp thiếu thông tin gì?- Nhóm 2: Lời đáp thừa thông tin gì? Nhóm 3: A Phủ đã chủ ý vi phạm phương châm về lượng ntn? Nhóm 4: Hàm ý và sự khôn khéo của A Phủ? Thảo luận nhóm: Câu hỏi: Căn cứ vào lời đáp của A Phủ (Tôi về lấy súng thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm) đối với câu hỏi của Pá Tra (Mất mấy con bò?) thì: Bài tập 1:HĐ2: Hướng dẫn thực hành Lời đáp thiếu thông tin: số lượng bò bị mất - Lời đáp thừa thông tin:việc lấy súng đi bắn con hổ. - A Phủ đã chủ ý vi phạm phương châm:lượng tin - Hàm ý, sự khôn khéo của A Phủ:+ Ý định lấy công chuộc tội+ Công nhận mình có lỗi+ Hé mở hi vọng con hổ giá trị hơn con bò bị mất. Bài tập 1: Đáp ánHĐ2: Hướng dẫn thực hành Những lúc như thế, thì một người dẫu không ngoan cũng không bình tĩnh được. Nhất là khi trông thấy một thằng chỉ đến vòi tiền uống rượu như Chí Phèo. Tuy vậy, cụ cũng móc sẵn năm hào. Thà móc sẵn để tống nó đi cho chóng. Nhưng móc rồi, cụ cũng phải quát một câu cho nhẹ người: - Chí Phèo đấy hở? Lè bè vừa chứ, tôi không phải là cái kho. Rồi ném bẹt năm hào xuống đất, cụ bảo hắn: - Cầm lấy mà cút, đi đi cho rảnh. Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à? Bài tập 1: Đọc đoạn trích sau:HĐ2: Hướng dẫn thực hành Hắn trợn mắt, chỉ vào mặt cụ: - Tao không đến đây xin năm hào. Thấy hắn toan làm dữ, cụ đành dịu giọng: - Thôi, cầm lấy vậy, tôi không còn hơn. Hắn vênh cái mặt lên, rất là kiêu ngạo: - Tao đã bảo tao không đòi tiền. - Giỏi! Hôm nay mới thấy anh không đòi tiền. Thế thì anh cần gì? Hắn dõng dạc: - Tao muốn làm người lương thiện (Nam Cao, Chí Phèo) Bài tập 1: Đọc đoạn trích sau:HĐ2: Hướng dẫn thực hành Nhóm 1: Câu nói của BK “Tôi không phải là cái kho” có hàm ý gì? Cách nói như thế có đảm bảo phương châm cách thức không? Nhóm 2: Trong hai lượt lời đầu của BK có những câu dạng câu hỏi nhưng thực hiện hành động nói gì? Chúng có hàm ý như thế nào? Nhóm 3: Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của mình, CP đều không nói hết ý? Phần hàm ý được tường minh hoá ở lượt lời nào? Nhóm 4: Cách nói ở hai lượt lời đầu của CP không đảm bảo phương châm về lượng và phương châm cách thức như thế nào? Bài tập 1: Thảo luận nhómHĐ2: Hướng dẫn thực hành-“Tôi không phải là cái kho.” -Tôi không có nhiều tiền để lúc nào cũng có thể cho anhVi phạm PC cách thức (không rõ ràng)-“Chí Phèo đấy hở ?”; -“Rồi làm mà ăn chứ cứ bào người ta mãi à?”- Hô gọi, hướng đến người nghe- Cảnh báo, sai khiến- Hành động nói gián tiếp-“Tao không đến đây xin năm hào.”, “Tao đã bảo tao không đòi tiền.”Chí Phèo muốn làm người lương thiện- Vi phạm PC: về lượng (thiếu lượng tin), cách thức (không rõ ràng)Câu có hàm ýHàm ýCách thức tạo lập Bài tập 1: Đáp ánHĐ2: Hướng dẫn thực hành VĂN HAYMột ông đồ ngồi cặm cụi viết. Bà vợ đến bên cạnh bảo: - Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không? Thầy đồ lấy làm đắc chí cho là vợ khen tài văn chương của mình, ý văn dồi dào giấy khổ nhỏ không đủ chép. Nhưng thầy cũng hỏi lại: - Bà nói vậy là thế nào? Bà vợ thong thả nói: - Ông chả biết tính toán gì cả, giấy khổ to bỏ đi còn gói hàng, chứ giấy khổ nhỏ thì làm gì được. (TheoTruyện cười những chàng ngốc, NXB Văn hoá Hà Nội, 1993) Bài tập 3: Đọc truyện cười sau:HĐ2: Hướng dẫn thực hành Câu hỏi1: Lượt lời thứ nhất của bà đồ “Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?” có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động nói gì? B: KhuyênA: Ngăn cảnD: KhenC: Đề nghịCâu hỏi 2: Ở lượt lời thứ nhất, bà đồ đánh giá như thế nào về văn chương của ông đồ? A: Khen tài văn chương của ông đồ B: Đánh cao tài văn chương của ông đồ C: Đánh giá thấp tài văn chương của ông đồ D: Không hiểu gì về tài văn chương của ông đồ Bài tập 3: Chọn phương án đúng nhất.HĐ2: Hướng dẫn thực hành Câu hỏi 3: Vì sao bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện? A: Vì còn nể trọng ông đồ B: Vì muốn giữ thể diện cho ông đồ C: Vì muốn không phải chịu trách nhiệm về hàm ý của câu nói D: Cả A, B và C Bài tập 3: Chọn phương án đúng nhất.HĐ2: Hướng dẫn thực hành Bài tập 4:HĐ2: Hướng dẫn thực hành Qua các bài tập trên anh chị hãy xác định: Để nói một câu có hàm ý người ta dùng những cách thức nào? Chọn câu trả lời đúng và đầy đủ nhất. A. Chú ý vi phạm phương châm về lượng trong giao tiếp B. Chú ý vi phạm phương châm cách thức C. Sử dụng các hành động nói gián tiếp D. Tùy ngữ cảnh mà sử dụng một hay phối hợp các hình thức trên 1. Khái niệm hàm ý: Hàm ý là những nội dung, ý nghĩa mà người nói có ý định truyền báo đến người nghe, nhưng không nói ra trực tiếp mà chỉ ngụ ý để người nghe tự suy ra.HĐ3: Củng cố, nâng cao:2. Cách thức tạo câu có hàm ý:- Người nói chủ ý vi phạm PCHT (PC lượng tin, PC cách thức)- Người nói sử dụng hành động nói gián tiếp. 1. Nêu khái niệm về hàm ý?2. Nêu những cách thức tạo câu có hàm ý thường gặp?TH1. Một người bạn có nhã ý mời em đến dự sinh nhật nhưng em lại không thể đến (hoặc không muốn đến).TH2. Một buổi tối Lan phải ngồi tiếp chuyện với một bạn trai khác lớp đến nhà chơi. Thời gian đã khá muộn mà Lan lại chưa làm xong bài tập về nhà cho buổi học hôm sau. Vận dụng cách nói có hàm ý cho những tình huống sau:HĐ4: Vận dụng: