Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Hồn trương ba, da hàng thịt - Lưu Quang Vũ (Tiết 1)

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THOÂNG AN MỸTOÅ VAÊN – HOÏA – NHAÏC KÍNH CHÀOHỒN TRƯƠNG BA,Lưu Quang VũTác giả Lưu Quang Vũ là một tài năng đa dạng : làm thơ, sáng tác văn xuôi, vẽ tranh, soạn kịch.- Tác phẩm : Nàng Xi-ta, Tôi và chúng ta, Chết cho điều chưa có- Kịch là phần đóng góp đặc sắc nhất. Lưu Quang Vũ không chỉ trở thành hiện tượng đặc biệt của sân khấu, kịch trường những năm 80 của thế kỉ trước mà còn được coi là nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.Nêu những nét đáng chú ý về tác giả Lưu Quang Vũ ?Văn bản : dựa theo cốt truyện cổ dân gian cùng tên, gồm 7 cảnh. Là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ. Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa triết lí và nhân văn sâu sắc. Có sức hấp dẫn, thu hút mạnh mẽđối với khán giả trong và ngoài nước.TÓM TẮTTrên thiên đình Nam Tào làm việc cẩu thả, gạch nhầm tên người chết là Trương Ba.Đế Thích kết thân với Trương Ba – một người cao cờ ở hạ giới. T.Ba đột ngột qua đời.Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn T.Ba nhập vào xác anh hàng thịt để sống lại.Xác hàng thịt đòi về nhà T.Ba, mọi người ngỡ ngàng song đành phải chấp nhận.Lí trưởng sách nhiễu, Trương Ba phải ở nhà hàng thịt đến đêm mới được về nhà.Bị thể xác xuôi khiến, Trương Ba định xuôi theo, ở lại với vợ hàng thịt.T.Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến mọi người trong gia đình, bạn bè xa lánh, chán ghét. Vô cùng đau khổ, T.Ba quyết định giải thoát, chấp nhận cái chết.123567thắt nútphát triểncao tràomở nút4Bố cụcMàn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịtMàn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thânMàn đối thoại giữahồn Trương Ba và Đế ThíchMàn kếtSơ lược cảnh trước đoạn tríchTrương BaTrú nhờ thểcác dung tụccủa hàng thịtNhân hậu, trongsạch, ngay thẳngThú vui tao nhã, trí tuệ, chơi cờ với nước đi khoáng hoạtThô lỗ, phũ phàngUống rượu nhiều, ham bán thịt, không mặn mà với chơi cờTrương Ba ý thức được điều đónhưng không thể giải quyết * Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt : Mục đíchCử chỉXưng hôGiọng điệu,vị thếNhóm 1Nhóm 2Nhóm 3Nhóm 4THẢO LUẬN : Qua màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, hãy xác định : Phương diệnHồn Trương BaXác hàng thịtMục đíchCử chỉXưng hôGiọng điệuVị thếPhủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt, coi xác thịt chỉ là cái vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa. Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng : nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn.Khẳng định sự âm u, đui mù của thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết, dồn hồn T.Ba vào thế đuối lí, phải thỏa hiệp, quy phục.Ôm đầu, đứng vụt dậy, nhìn chân tay, thân thể, bịt tai lại -> Uất ức, tức giận, bất lực.Lắc đầu -> Tỏ vẻ thương hại.Mày – ta -> Khinh bỉ, xem thường.Ông – tôi -> Ngang hàng, thách thức.Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm ngùi, thấm thía, tuyệt vọng.Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi.Bị động, kháng cự yếu ớt, đuối lí -> thua cuộc, chấp nhận trở lại xác hàng thịt.Đặt nhiều câu hỏi phản biện -> thắng thế, buộc được hồn T.Ba quy phục. - Trong khi rất muốn tách ra khỏi thân xác kềnh càng, thô lỗ của anh hàng thịt thì xác lại cứ muốn tồn tại mãi tình trạng này -> với sự giễu cợt của xác, hồn càng đau khổ và bế tắc. - Hồn cao khiết nhưng vô dụng, xác đui mù nhưng hấp dẫn ghê gớm-> lí lẽ ti tiện nhưng hết sức thực tế, khiến hồn không có cơ sở bác bỏ. Sự chống đối ngày càng yếu dần và phải đầu hàng trong tuyệt vọng. * Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt : -> Cuộc độc thoại trong tâm trạng một con người : giữa mơ ước đẹp đẽ và những dục vọng bản năng thấp hèn, tầm thường. * Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt : => Cảnh báo : khi con người sống chung với dung tục, sẽ bị dung tục lấn át, thắng thế, ngự trị, tàn phá những gì tốt đẹp, cao quý trong con người.* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân :Trước sự biến đổi của T.BaTrước phản ứng của người thânPhản ứng của vợ ra sao ? Nguyên nhân ?THẢO LUẬNPhản ứng của con dâu ra sao? Nguyên nhân ?Phản ứng của cháu gái ra sao? Nguyên nhân ?Tâm trạng của T.Ba ra sao ? Nguyên nhân ?Nhóm 1Nhóm 2Nhóm 3Nhóm 4NGƯỜI THÂNTRƯƠNG BAMQHPhản ứngN.nhânTâm trạngN.nhânVợCon dâuCháu gáiBuồn bã, đau khổ, muốn chết, bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịtNhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước cảnh chồng chungVẻ mặt : thẩn thờ, lặng ngắt như tảng đá.Cử chỉ : tay ôm đầu.Giọng điệu : nhẫn nhục, cầu cứu-> Vô cùng đau đớn, bế tắc.Hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn.Thông cảm và xót thươngQuyết liệt và dữ dộiTâm hồn tuổi thơ trong sạch, không chấp nhận sự dung tụcÔng bây giờ còn biết đến ai nữa !...đi biệt để ông được thảnh thơivới cô hàng thịtÔng đâu còn là ông nữa ? Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấymỗi ngày thầy một đổi khác dần, mất mát dần, tất cả cứ như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến nỗi có lúc chính con cũng không nhậnra thầy nữaÔng nội tôi chết rồi. Nếu ông nội tôi hiện về được, hồn ông nội tôi sẽ bóp cổ ông...lúc ông chiết cây cam, bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm ! Ông nội tôi đời nào thô lỗ, phũ phàng như vậy !Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một khác* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân : - Tất cả mọi người trong gia đình, dù đã cố chịu đựng và thích nghi với hoàn cảnh mới nhưng càng không thể chấp nhận sự thật quái gở trong nhà mình.Tình huống kịch đẩy Trương Ba tới tình trạng như thế nào ? So sánh với tình trạng trong cuộc đối thọai với xác hàng thịt ?Màn đối thọai với xác hàng thịt : đau khổ, bất lực khi bản thân phải chịu sự điều khiển.Màn đối thọai với người thân : đau khổ đến tột cùng khi nhận thấy không chỉ mình chịu khổ mà xót xa hơn khi những người thân của mình cũng chịu sự đau khổ và bị đảo lộn cuộc sống, thậm chí họ còn đau khổ hơn lúc chôn ông xuống đất.Bi kịch được đẩy lên đến đỉnh điểm, buộc nhân vật phải đứng trước sự lưa chọn* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân : - Đối thoại với 3 người thân yêu của mình, hồn Trương Ba càng thêm đau khổ, tuyệt vọng vì hoàn cảnh trớ trêu mà mình đã tự nguyện dấn thân vào -> xung đột kịch đã tới đỉnh điểm, hồn Trương Ba đã tự nhủ, tự quyết một hướng giải thoát : “ Nhưng lẽ nàomang lại! Không cần !”So sánh với tâm trạng và thái độ của Trương Ba ở phần kết màn đối thọai với xác hàng thịt ?Màn đối thọaivới xác hàng thịt:tuyệt vọng, bất lực, cam chịu,chấp nhận chungsống với xácthịt dung tục.Màn đối thọaivới người thân :vô cùng đau đớn song kiên quyết,dứt khóat khôngsống chung vớixác thịt dung tục.Đỉnh điểm của bi kịch : nhân vật không thỏa hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ, quyết liệt -> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục để tự hòan thiện nhân cách.* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích : Vì sao Đế Thích giúp cho hồn Trương Ba sống lại trong thân xác anh hàng thịt và khi biết Trương Ba muốn thoát khỏi tình cảnh trớ trêu này thì ông lại muốn nhập hồn Trương Ba vào thân xác cu Tị vừa mới qua đời ? Có phải vì tiên hoàn toàn vô tư thương quý Trương Ba ?Vì sao Trương Ba không chấp nhận sống lại trong thể xác của cu Tị? Và ông đã quyết định điều gì ? - Trương Ba hình dung cuộc sống tiếp tục trong thân xác trẻ con với bao nhiêu rắc rối, phiền lụy hơn -> quyết định : + Yêu cầu Đế Thích dùng phép làm cho cu Tị sống lại.+ Sẵn sàng chết vĩnh viễn, không muốn và không thể nhập vào thân xác của bất kì ai nữa.Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm giữa Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống ? Điều mà tác giả muốn gửi đến người đọc là gì?Trương BaĐế ThíchKhông chấp nhận cảnh sống “ bên trong một đàng, bên ngoài một nẻo”, muốn được là mình “toàn vẹn”.=> Điều không tưởng vì thân xác ông đã mục nát trong lòng đất. Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn, “ dưới đất, trên trời đều thế cả”.=> Cái nhìn quan liêu, hời hợt về cuộc sống T.B nói riêng và con người nói chung. Ý nghĩa sâu sắc về lẽ sống :+ Con người là một thể thống nhất giữa hồn và xác hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thể xác phàm tục, tội lỗi.+ Sống thực là mình, trung thực thật khó khăn. Sống nhờ, sống gửi, giả dốithì dù có sung sướng về vất chất đến đâu, cuộc sống ấy vẫn đầy day dứt, đau khổ và vô nghĩa.=> Hồn Trương Ba quyết định ngay và dứt khoát việc chết đi để cu Tị được sống lại vì cu Tị vừa mới qua đời, xác chưa bị phân hủy, dẫn đến tính hợp lí của câu chuyện.* Màn kết :Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận cái chết để linh hồn được trong sạch và hóa thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình.Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật muôn đời. Cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực đã chiến thắng.Bµi häc:TỔNG KẾT Qua đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt, Lưu Quang Vũ muốn gửi tới người đọc thông điệp: Được sống làm người quý gía thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người phải luôn luôn biết đấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục, để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.Ghi nhớ : SGK tr 154Giả định Đế Thích cho Trương Ba được quyền sống ( không phải mượn ) trong xác hàng thịt hoặc hồn T.Ba nhập vào xác cu Tị và T.Ba đồng ý, theo em, cuộc sống của T.Ba sau đó sẽ ntn? Trình bày ý tưởng về những rắc rối xảy ra và viết một lớp bi kịch ngắn về điều đó.