Bài giảng Chủ nghĩa Tượng trưng - Siêu thực (tác gia: Chế Lan Viên)

Đề: Chủ Nghĩa Tượng Trưng-Siêu Thực (Tác gia: Chế Lan Viên)Chào Mừng Cô Và Các Bạn Đến Với Chuyên Đề Nhóm 5.I. Khái quát chung.1) Khái niệm.-Chủ nghĩa tượng trưng là một trào lưu nghệ thuật và là một quan điểm triết học - mỹ học xuất hiện ở Phương Tây cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, bao gồm nhiều hiện tượng văn học - nghệ thuật như: thơ, kịch, tiểu thuyết, hội hoạ -Chủ nghĩa siêu thực cũng là một trào lưu văn nghệ xuất hiện ở Pháp vào khoảng sau chiến tranh thế giới thứ nhất.Các nhà văn có quan điểm và thi pháp chống lại sự sùng bái các trào lưu văn học hiện thực và lãng mạn thế kỷ 19, đưa ra một phương pháp sáng tác mà họ gọi là “lối viết tự động”, tức là ghi lại những ảo giác tự phát theo “trạng thái của những người bị thôi miên”... nói tóm lại, là theo chủ quan của người nghệ sĩ thoát ly mọi liên hệ với thực tế xã hội. 2) Đặc điểm+ Hiểu theo nghĩa hẹp, chủ nghĩa tượng trưng nảy sinh như một khuynh hướng văn học ở Pháp chủ trương thể hiện thế giới và sự vật bằng những hình ảnh gián tiếp, các biểu tượng và sự ám gợi liên tưởng thay cho phát ngôn trực tiếp. - Chủ nghĩa tượng trưng:     + Chủ nghĩa tượng trưng quan niệm nghệ thuật không phải phản ánh thế giới thực tại, thế giới của hiện tượng mà là một thế giới siêu tưởng, một thế giới mơ hồ của sự tương hợp giữa ánh sáng, sắc màu, âm thanh, mùi hương và nhạc điệu.+ Trong cái nhìn của các nhà thơ tượng trưng, thế giới là một thể thống nhất , xung quanh con người là những vật, biểu tượng, giữa chúng và con người có mối liên hệ huyền bí, mơ hồ.-Chủ nghĩa siêu thực+Họ chủ trương “giải phóng” thơ khỏi những qui cách, lề lối gò bó trước đó mà họ cho là khuôn sáo, hàn lâm, chủ trương dùng những từ ngữ kiểu cách, kỳ lạ, âm luật và cú pháp thất thường.+ Đề tài của họ là những mơ tưởng huyền ảo quái dị, là sự đau khổ nhớ nhung quá khứ, là tình yêu. Họ cho rằng chỉ với lối sáng tác ấy người ta mới đạt đến một hiện thực cao hơn hiện thực tầm thường hằng ngày.II.Chế Lan Viên và thơ Tượng Trưng –Siêu Thực.(Chế Lan Viên đã “đột ngột xuất hiện giữa làng thơ Việt Nam như một niềm kinh dị” -Hoài Thanh - Thi nhân Việt Nam).Một số hình ảnh về 1) Nguyên tắc mỹ học.-Nếu như thơ lãng mạn chủ yếu biểu hiện bằng hình tượng, hình ảnh tương phản thì thơ tượng trưng biểu hiện mối quan hệ giữa con người và sự vật trong mối tương hợp. -Mỹ học tượng trưng cũng quan niệm giữa vũ trụ và con người có một mối tương quan bí ẩn. Mối tương giao, tương hợp này diễn ra trên nhiều mặt như:tương giao về cảm giác về không gian về màu sắc về giác quan.Thế giới thơ của Chế Lan Viên( trước CMT8) là một thế giới ngập chìm trong màu sắc đau thương và âm thanh rê rợnmột thế giới đầy bí ẩn. + “Cả dĩ vãng là chuỗi mồ vô tận Cả tương lai là chuỗi huyệt chưa thành Cũng đương chôn lặng lẽ những ngày xanh” (Những nấm mồ) Chế Lan Viên sống trong một giai đoạn lịch sử bị nô lệ và trong một không gian tràn ngập sắc buồn gợi cảm và tuyệt vọng.-VD:+ “Vẻ rực rỡ đã tàn bao năm trước Bao năm sau còn dội tiếng kêu thương”Âm thanh của đau thuơng, khơi sâu thêm cho nỗi đau hiện tại “Đây, những Tháp gầy mòn vì mong đợiNhững đền xưa đổ nát dưới Thời GianNhững sông vắng lê mình trong bóng tốiNhững tượng Chàm lở lói rỉ rên than.Đây, những cảnh ngàn sâu cây lả ngọn,Muôn Ma Hời sờ soạng dắt nhau điNhững rừng thẳm bóng chiều lan hỗn độnLừng hương đưa, rộn rã tiếng từ qui !”(Trên đuờng về)“Trưa lên trời. Và xanh thẳm bầu trờiBỗng mê ly, nằm thấy trắng mây trôi”(Trưa đơn giản) 2) Về quan niệm thơ -Chủ nghĩa tượng trưng xem thơ như một thứ siêu cảm giác, không giải thích được. -Thơ phải gắn chặt với âm nhạc, phải gợi chứ không vẽ các đường nét, hình thể . -Nghĩa là thơ không cần có hình tượng rõ nét, và được quan niệm như một bản hoà âm huyền ảo. -Mỗi từ trong thơ phải gắn liền với một nốt nhạc.VD:“Lửa hè đến ! Nỗi căm hờn vang dậy !Gió thu sang, thấu lạnh cả hồn thơ !Chiều đông tàn, như mai xuân lộng lẫyChỉ nói thêm sầu khổ với ưu tư !”(Những sợi tơ lòng)“Ta gặp Nàng trên một vì sao nhỏTa hôn Nàng trong bóng núi mây caoTa ôm Nàng trong những nguồn trăng đổTa ghì Nàng trong những suối trăng sao”(Ngủ trong sao)“Này, im đi, nhìn xem, trong kẽ lá,Một mặt trời giả dáng một vì sao.Ngoài xa `xa, không, ngoài xa xa nữa,Thấy không cô, ánh nắng kéo hồn tôi?” (Hồn trôi )“Chim câm tiếng, nắng chiều không dám động,Lá vàng kia sợ hãi cũng thôi rơiLàn suối trắng nghẹn lời trong ngàn rộngBên hàng cây kinh khủng bặt hơi cười.Trên thảm lá máu chim muông loang lổ,Tiếng ai đi rung động cả ngàn sâu?”(Chiến tượng)3) Về đặc điểm thơ tượng trưng Chủ nghĩa tượng trưng xem thế giới hữu hình chỉ là hình ảnh, là cái bóng, là tượng trưng cho một thế giới mà ta không nhìn thấy được. Đây mới chính là bản thể của thế giới. Cho nên, nhà thơ phải đến với cuộc sống bằng trực giác vì chỉ có trực giác mới tìm ra cái bí ẩn nằm sau thế giới hữu hình, mới nhìn thấy thế giới đích thực là cái thế giới không nhìn thấy ấy.VD:“Hồn ma ơi ! Hồn ma ơi ! có nhớNơi mi hằng chôn gửi hận Trần Gian ?Nơi đã khô của mi bao máu đỏ,Bao tủy nồng,nào trắng với xương tàn ?Mi có biết rồi đây trong những buổiMà sao sa rung chuyển đáy mồ không,Mà nắng chếch huyệt sâu um cỏ dạiTa buồn thương, nhớ tiếc, với trông mong ?”(Mồ Không )“Ai tưởng đến tháp Chàm kia trơ trọi Tháng ngày luôn rộng cửa đợi ma HờiAi nhìn đến làn thương rêu lở lóiTrên thịt hồng nứt nẻ gạch Chàm tươi ”(Thu về) 4) Về phương thức thể hiệnThơ tượng trưng dùng biểu tượng như là một cấu tạo hình tượng đặc biệt để chống lại lối miêu tả và biểu lộ tình cảm trực tiếp của chủ nghĩa lãng mạn. Nói cách khác, chủ nghĩa tượng trưng tôn trọng điều bí ẩn của thơ. Họ tránh dùng miêu tả mà dùng những từ gợi lên ý nghĩa.Tức là dùng biểu tượng như là một phương tiện biểu hiện. VD:“Đây, chiến địa nơi đôi bên giao trậnMuôn cô hồn tử sĩ hét gầm vangMáu Chàm cuộn tháng ngày niềm oán hận,Xương Chàm luôn rào rạt nỗi căm hờn.Đây, những cảnh thái bình trong Chiêm QuốcNhững cô thôn vàng nhuộm nắng chiều tươiNhững Chiêm nữ nhẹ nhàng quay lại ấpÁo hồng nâu phủ phất xõa lời vui”.(Trên đường về)“Tối hôm nay chị Hằng nghiêm nghị quáDãy cây vàng đợi mộng, đứng im hơi Không một mối trăng ngà rung muôn láKhông một lần mây bạc vẫn chân trời.”(Đợi người Chiêm nữ)III. Một số bài thơ tiêu biểu của Chế Lan Viên.Những Sợi Tơ Lòng Tôi không muốn đất trời xoay chuyển nữaVới tháng ngày biền biệt đuổi nhau trôiXuân đừng về ! Hè đừng gieo ánh lửa !Thu thôi sang ! Đông thôi lại não lòng tôi !Quả đất chuyển đây lòng tôi rung độngNỗi sầu tư nhuần thấm cõi Hư Vô !Tháng ngày qua, gạch Chàm đua nhau rụngTháp Chàm đua nhau đổ dưới trăng mờ !Lửa hè đến ! Nỗi căm hờn vang dậy !Gió thu sang thấu lạnh cả hồn thơ !Chiều đông tàn, như mai xuân lộng lẫyChỉ nói thêm sầu khổ với ưu tư !Tạo hóa hỡi ! Hãy trả tôi về Chiêm Quốc !Hãy đem tôi xa lánh cõi trần gian !Muôn cảnh đời chỉ làm tôi chướng mắt !Muôn vui tươi nhắc mãi vẻ điêu tàn !Hãy cho tôi một tinh cầu giá lạnh,Một vì sao trơ trọi cuối trời xa !Để nơi ấy tháng ngày tôi lẩn tránhNhững ưu phiền, đau khổ với buồn lo .Đêm TànTa cùng Nàng nhìn nhau không tiếng nóiSợ lời than lay đổ cả đêm sâu,Đôi hơi thở tìm nhau trong bóng tối.Đôi linh hồn chìm đắm bể U Sầu."Chiêm nương ơi, cười lên đi em hỡi !Cho lòng anh quên một phút buồn lo !Nhìn chi em chân trời xa vòi vọiNhớ chi em sầu hận nước Chàm ta ?Này, em trông một vì sao đang rụngHãy nghiêng mình mà tránh đi, nghe em Chắc có lẽ linh hồn ta lay độngKhi vội vàng trở lại nước non Chiêm“Lời chưa dứt, bóng đêm đà vụt biến !Tình chưa nồng, đã sắp phải phôi pha !Tình trần gian vừng ô kia đã đếnGỡ hồn Nàng ra khỏi mảnh hồn ta!Ðiệu Nhạc Điên Cuồng Hầu ran nóng, lửa hồng bừng cháy mắtMáu nồng tươi lay vỡ cả thành timÐâu điệu nhạc điên cuồng ta khao khátChẳng vang lên tràn ngập suối träng êm? Ðêm mau đây, chiếc sọ dừa ứ huyếtChiếc xương khô rợn trắng khí tinh anh!Và rót mau trong hồn ta tê liệtNhững nguồn mơ rồ dại, hỡi yêu tinh!Ta sẽ nhịp khớp xương lên đỉnh sọTa sẽ ca những giọng của Hồn ÐiênÐể máu cạn, hồn tàn, tim tan vỡÐể trôi đi ngày tháng nặng ưu phiền! Ðể hưởng lấy một giờ không tục lụyÐể uống vào một phút chết say sưa!Nhạc trần gian khôn vui hồn quạnh quẽRượu trần gian gây nhớ vết thương xưa.Những nấm mồHãy chôn sâu nụ cười trên môi thắmHãy giết đi lời hát đáy hầu ngươiĐừng tìm nữa, của hoa tươi, sắc thắmCủa muôn chim, trong ngọc bạn lòng ơi ! Vì mỗi phút vui tuổi thêm nhắc tới.Những điên cuồng chôn tận đáy hồn mơNhưng sầu muộn trong thành tim u tốiTrong mắt buồn, hình ảnh buổi ngây thơCả Dĩ Vãng là chuỗi mồ vô tậnCả Tương Lai là chuỗi huyệt chưa thành.Và Hiện Tại, biết cùng chăng hỡi bạn,Cùng đương chôn lặng lẽ chuỗi ngày xanh ! Trong nắng hè lá tươi đà đổi sắcDệt mùa thu sắp đến. Tựa đời taChuỗi ngày xanh hùa theo nhau phai nhạt.Dệt tấm màn quàng liệm tâm hồn ta !XuânTôi có chờ đâu, có đợi đâuĐem chi xuân lại gợi thêm sầu ?Với tôi, tất cả như vô nghĩaTất cả không ngoài nghĩa khổ đau !Ai đâu trở lại mùa thu trướcNhặt lấy cho tôi những lá vàng ?Với của hoa tươi, muôn cánh rã,Về đây đem chắn nẻo xuân sang !Ai biết hồn tôi say mộng ảoÝ thu góp lại cản tình xuân ?Có một người nghèo không biết tếtMang lì chiếc áo độ thu tàn !Có đứa trẻ thơ không biết khócVô tình bỗng nổi tiếng cười ran !Chao ôi ! mong nhớ ! Ôi mong nhớ !Một cánh chim thu lạc cuối ngàn.Chân Thành Cảm Ơn!Chuyên Đề Đến Đây Là Hết.