Bài giảng Chơi chữ

TRƯỜNG THCS BÌNH MỸ NGỮ VĂN 7 GIÁO VIÊN : PHAN TẤN QUAN GV: Lê Thị Xuân Huyền - Điệp ngữ là gì ? - Tìm và cho biết dạng điệp ngữ trong các ví dụ sau. KIỂM TRA BÀI CŨ Đảng ta đó trăm tay nghìn mắt Đảng ta đây xương sắt da đồng Đảng ta muôn vạn công nông Đảng ta muôn vạn tấm lòng niềm tin ( Tố Hữu ) Đảng ta  Điệp ngữ cách quãng Biết viết gì đây biết viết gì ? Viết gì thôi viết để dành khi Dành khi buồn nhớ mình xem lại Xem lại ngày xưa đã viết gì ? Viết gì, dành khi, xem lại  Điệp ngữ chuyển tiếp Ai xui con cuốc gọi vào hè Cái nóng nung người nóng nóng ghê ! ( Nguyễn Khuyến ) Nóng  điệp ngữ cách quãng và nối tiếp I/ Thế nào là chơi chữ ? Đọc bài ca dao sau và trả lời câu hỏi. Bà già đi chợ Cầu Đông Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng ? Thầy bói gieo quẻ nói rằng : Lợi thì có lợi nhưng răng không còn. 1/ Nhận xét về nghĩa của các từ lợi : Lợi 1 : lợi ích Lợi 2: cái nướu răng 2/ Việc dùng từ lợi ở cuối bài ca dao là dựa vào hiện tượng đồng âm của từ ngữ. 3/ Việc dùng từ lợi như trên có tác dụng gây yếu tố hài hước. : Thế nào là chơi chữ ? GV: Lê Thị Xuân Huyền GHI NHỚ Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái hài hước, dí dỏm ... làm câu văn hấp dẫn và thú vị.   II/ Các lối chơi chữ : Chỉ ra các lối chơi chữ khác trong các ví dụ dưới đây : (1) Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương ( Tú Mỡ ) ranh tướng  dùng lối nói trại âm (2) Mênh mông muôn mẫu một màu mưa Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ ( Tú Mỡ ) Các từ đầu câu là m  dùng cách điệp âm (3) Con cá đối bỏ trong cối đá Con mèo cái nằm trên mái kèo ( Ca dao ) cá đối-cối đá, mèo cái-mái kèo  dùng lối nói lái (4) Ngọt thơm sau lớp vỏ gai Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng Mời cô mời bác ăn cùng Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà. ( Phạm Hổ ) Sầu riêng, vui chung  dùng từ trái nghĩa, đồng âm GV: Lê Thị Xuân Huyền GHI NHỚ Các lối chơi chữ thường gặp : - Dùng từ đồng âm. - Dùng lối nói trại âm. - Dùng cách điệp âm. - Dùng lối nói lái. - Dùng từ trái nghĩa, đồng nghĩa. Chơi chữ được dùng trong cuộc sống hàng ngày, trong văn thơ, đặc biệt là câu đố, câu đối ...   III/ 1/ Tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ trong bài thơ dưới đây : Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà Rắn đầu biếng học chẳng ai tha Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ Nay thét mai gầm rát cổ cha Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối Lằn lưng cam chịu dấu roi tra Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học kẻo hổ mang danh tiếng thế gia ( Lê quý Đôn ) 1/ Tác giả chơi chữ bằng cách dùng từ đồng âm và những từ có nghĩa gần gũi chỉ về loài rắn : liu điu, rắn, hổ lửa, mai gầm, ráo, lằn lưng, trâu lỗ, hổ mang. liu điu hổ lửa mai gầm ráo lằn lưng trâu lổ hổ mang 2/ Các câu sau đây có những tiếng nào chỉ sự vật gần gũi nhau ? Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn. Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc thở dài hi hóp. 2/ Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn.  Những những từ gần nghĩa với thịt : thịt, mỡ, nem, chả. thịt mỡ nem chả 2/ Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc thở dài hi hóp.  Những những từ gần nghĩa với nứa : tre, trúc. tre trúc 3/ Sưu tầm một số cách chơi chữ trong sách báo. Chè gì không ngán lại ngán chè ghim. ( Đố là gì ? )  Chìm ghe ( nói lái ) Cái phản ( từ đồng âm, trái nghĩa ) Ngả lưng cho thế gian ngồi Rồi ra mang tiếng con người bất trung. ( Đố là gì ? ) Cha con thầy thuốc về quê Hồi hương, phụ tử thì chàng đối chăng ?  dùng từ Hán Việt và thuần Việt Đi tu phật bắt ăn chay Thịt chó ăn được, thịt cầy thì không.  dùng từ đồng nghĩa Chết chồng chơi chốn chùa chiền Chanh chua, chuối chát chín chuyên cho chồng  dùng cách điệp âm Lũ quỉ nay lại về lũy cũ Thầy tu giờ cũng biết thù Tây  dùng cách nói lái 4/ Năm 1946, bà Hằng Phương biếu Bác một gói cam, Bác đã làm một bài thơ tỏ lòng cảm ơn như sau : Cám ơn bà biếu gói cam Nhận thì không đúng, từ làm sao đây ? Ăn quả nhớ kẻ trồng cây Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai ? Chỉ ra cách chơi chữ của Bác Hồ trong bài thơ trên. Thi sĩ Hằng Phương 4/ Bác Hồ chơi chữ bằng cách dùng từ đồng âm ( cam ) Thành ngữ Hán Việt khổ tận cam lai có nghĩa là hết khổ rồi đến sung sướng. ( cam : ngọt ) CỦNG CỐ Chơi chữ là gì ? - Kể tên các lối chơi chữ thường gặp. DẶN DÒ - Sưu tầm các câu ca dao có dùng lối chơi chữ và phân tích giá trị của chúng. - Sọan bài : Làm thơ lục bát Xem, trả lời các câu hỏi SGK/154155 XIN CHÀO TẠM BIỆT