Bài giảng Bài 5 Tiết 17: Sông núi nước nam (Nam quốc sơn hà)_ Lý Thường Kiệt

S«ng nói n­íc Nam (Nam quèc s¬n hµ) Lý th­êng kiÖt Bµi 5 – TiÕt 17 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ THƠ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM Ngay tõ thêi trung ®¹i, n­íc ta ®· cã mét nÒn th¬ ca phong phó vµ ®Æc s¾c. Th¬ ca trung ®¹i chñ yÕu ®­îc s¸ng t¸c b»ng ch÷ H¸n hoÆc ch÷ N«m vµ b»ng nhiÒu thÓ lo¹i ®a d¹ng. T×m hiÓu chung 1. T¸c gi¶: Lý Th­êng KiÖt (1019 – 1105) Đền thờ Lý Thường Kiệt tại Thanh Hoá Lý Th­êng KiÖt tªn thËt lµ Ng« TuÊn, ng­êi ph­êng Th¸i Hßa, thµnh Th¨ng Long ngµy nay. ¤ng lµ mét vÞ t­íng tµi, mét anh hïng d©n téc ®· lËp nªn bao chiÕn c«ng hiÓn h¸ch. §Æc biÖt lµ hai lÇn «ng l·nh ®¹o nh©n d©n ta kh¸ng chiÕn chèng Tèng thµnh c«ng…. Hãy trình bày hiểu biết của em về hoàn cảnh ra đời tác phẩm! Di tích phòng tuyến sông Cầu (Như Nguyệt) Nguyên tác bằng chữ Hán Năm 1077, 30 vạn quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy tràn sang Việt Nam ta. Lý Thường Kiệt cho lập phòng tuyến sông Như Nguyệt (sông Cầu) để chặn giặc rồi cho thủy quân đánh bại giặc ở vùng biển Quảng Ninh. Quân bộ của Quách Quỳ đánh đến sông Như Nguyệt bị chặn đứng. Nhiều trận chiến đấu quyết liệt xảy ra. Giặc Tống không sao vượt được phòng tuyến Như Nguyệt, đành đóng trại chờ viện binh. Đang đêm, Lý Thường Kiệt cho người vào đền thờ Trương Hống, Trương Hát ở phía nam bờ sông Như Nguyệt, giả làm thần đọc vang bài thơ. I. T×m hiÓu chung1. T¸c gi¶ a. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: 2. T¸c phÈm I. T×m hiÓu chung1. T¸c gi¶2. T¸c phÈm Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: §äc - chó thÝch v¨n b¶n: Nhan ®Ò: Nam quèc s¬n hµ (S«ng nói n­íc Nam - th­êng gäi lµ bµi th¬ ThÇn) Ng«n ng÷: ch÷ H¸n ThÓ lo¹i: ThÊt ng«n tø tuyÖt f. ý nghÜa lÞch sö: Bµi th¬ ®­îc coi lµ b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp ®Çu tiªn cña n­íc ta (trªn tæng sè 3 b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp) g. Bè côc: 2 phÇn: Nam quốc sơn hà Nam quốc sơn hà Nam đế cư, Tiệt nhiên định phận tại thiên thư. Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm, Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư. Sông núi nước Nam Sông núi nước Nam vua Nam ở, Vằng vặc sách trời chia xứ sở Giặc dữ cớ sao phạm đến đây Chúng mày nhất định phải tan vỡ. - §©y lµ mét thÓ th¬ §­êng luËt . - §Æc ®iÓm: + Bµi th¬ cã 4 c©u, mçi c©u gåm b¶y ch÷. + Ch÷ cuèi cïng cña c¸c c©u 1, 2, 4 hiÖp vÇn víi nhau. + Bèn c©u th¬ trong bµi tø tuyÖt lÇn l­ît cã tªn lµ “khai, thõa, chuyÓn, hîp”. Tuyên ngôn độc lập là lời tuyên bố về chủ quyền của đất nước và khẳng định không một thế lực nào được xâm phạm. Phần 1 : Hai câu đầu Khẳng định chủ quyền, lãnh thổ của nước ta một cách chắc chắn, có cơ sở vững chắc. Phần 2 : Hai câu sau Lời đe dọa kẻ thù không được xâm phạm. Nếu xâm phạm thì chắc chắn thất bại nặng nề (Nam quèc s¬n hµ) T×m hiÓu chung T×m hiÓu chi tiÕt Hai c©u ®Çu: Kh¼ng ®Þnh chñ quyÒn l·nh thæ cña n­íc ta. a. Khai: “Nam quèc s¬n hµ Nam ®Õ c­” Më ra bµi th¬, t¸c gi¶ tuyªn c¸o mét sù thËt hiÓn nhiªn: “S«ng nói n­íc Nam vua Nam ë” CÆp tõ “Nam” n»m song song t­¬ng øng víi nhau trªn cïng mét c©u th¬: “N­íc Nam”  “vua Nam”  Nh­ muèn ngÇm c¶nh c¸o víi kÎ ®Þch r»ng kh«ng thÓ nµo cã chuyÖn nghÞch lý “N­íc Nam”  “vua B¾c” ë ®©y, t¸c gi¶ cè ý sö dông tõ “®Õ” ®Ó chØ “vua” cã t¸c dông: + Kh¼ng ®Þnh “vua Nam” kh«ng ph¶i lµ bÒ t«i cña “vua B¾c” + Kh¼ng ®Þnh “n­íc Nam” kh«ng ph¶i lµ ch­ hÇu cña “n­íc B¾c” Mét c¸ch rÊt ®çi tù hµo, c©u th¬ kh¼ng ®Þnh n­íc ta b×nh ®¼ng vµ ®éc lËp tuyÖt ®èi víi ph­¬ng B¾c:  Vua Nam = Vua B¾c  N­íc Nam = N­íc B¾c ChÝnh v× ®éc lËp víi ph­¬ng B¾c nªn hai quèc gia cã chñ quyÒn l·nh thæ riªng biÖt. Lêi tuyªn c¸o vang väng tõ gÇn mét ngµn n¨m tr­íc ®Õn nay vÉn cã gi¸ trÞ thêi sù. T×m hiÓu chung T×m hiÓu chi tiÕt 1. Hai c©u ®Çu: Kh¼ng ®Þnh chñ quyÒn l·nh thæ cña n­íc ta. a. Khai: “Nam quèc s¬n hµ nam ®Õ c­” b. Thõa: “TiÖt nhiªn ®Þnh phËn t¹i thiªn th­” NÕu c©u “khai” lµ mét lêi tuyªn c¸o th× c©u “thõa” cã nhiÖm vô chØ ra nh÷ng c¬ së ®Ó cã ®­îc lêi tuyªn c¸o Êy: + “TiÖt nhiªn” cã nhiÒu c¸ch dÞch nh­ “râ rµng”, “rµnh rµnh”, “hiÓn nhiªn”… nh­ng dï dÞch thÕ nµo th× ®©y còng lµ mét tõ biÓu thÞ th¸i ®é tù tin, ch¾c ch¾n cña ng­êi nãi. + “Thiªn th­”: “s¸ch trêi” (ý nãi t¹o hãa). Lêi tuyªn c¸o v÷ng ch¾c kh«ng chØ bëi sù tù tin cña t¸c gi¶ mµ cßn ®­îc tuyªn bè dùa vµo “tµi liÖu” cã mét kh«ng hai: “thiªn th­”. Vµ nÕu nh­ “B¾c ®Õ” cã tù x­ng lµ thiªn tö (con trêi) th× l¹i cµng kh«ng thÓ nghÞch l¹i “thiªn th­” (s¸ch trêi, ý trêi) mµ tù ý ph©n ®Þnh l¹i l·nh thæ cña Nam quèc hay B¾c quèc vµ còng kh«ng ®­îc g©y chiÕn tranh x©m l­îc vµo l·nh thæ cña Nam quèc chóng ta. T×m hiÓu chung T×m hiÓu chi tiÕt Hai c©u ®Çu: Kh¼ng ®Þnh chñ quyÒn l·nh thæ cña n­íc ta. Hai c©u sau: B¶n c¸o tr¹ng vµ h×nh ph¹t giµnh cho kÎ thï a. ChuyÓn: “Nh­ hµ nghÞch lç lai x©m ph¹m” ChØ ra téi tr¹ng cña kÎ thï: + NghÞch : ph¶n l¹i ý trêi, kh«ng tu©n theo sù s¾p ®Æt cña t¹o hãa + Lai x©m ph¹m: ®Õn x©m l­îc ®Ó tháa lßng tham kh«n cïng chø kh«ng ph¶i v× nh÷ng môc ®Ých tèt ®Ñp. Th¸i ®é cña ng­êi nãi: c¨m phÉn, tøc giËn tr­íc lßng tham ngu xuÈn cña loµi x©m l¨ng: + Lç: t¸c gi¶ gäi chóng mét c¸ch khinh bØ “qu©n ®Þch mäi rî”. + NhÞp th¬ chËm, giäng th¬ m¹nh, gay g¾t víi c¸c ©m nÆng “nghÞch”, “lç”, “ph¹m” cµng gãp phÇn biÓu hiÖn t©m tr¹ng phÉn né khi Tæ quèc t­¬i ®Ñp bÞ “loµi mäi rî” x©m l¨ng.  C©u th¬ b¾t ®Çu b»ng tõ “cí sao” nh­ng l¹i kh«ng nh»m ®Ó hái mµ l¹i dïng ®Ó kÓ. ChØ mét c©u nh­ng ®· v¹ch trÇn ®Çy ®ñ téi tr¹ng cña kÎ thï. T×m hiÓu chung T×m hiÓu chi tiÕt 1. Hai c©u ®Çu: Kh¼ng ®Þnh chñ quyÒn l·nh thæ cña n­íc ta. 2. Hai c©u sau: B¶n c¸o tr¹ng vµ h×nh ph¹t giµnh cho kÎ thï a. ChuyÓn: b. Hîp: “Nh÷ ®¼ng hµnh khan thñ b¹i h­” ViÖn ra luËt trêi Tè c¸o téi tr¹ng cña kÎ vi ph¹m luËt trêi  T¸c gi¶ ®· cã ®Çy ®ñ c¬ së ®Ó b¾t kÎ thï nhËn lÊy hËu qu¶: “Bän chóng mµy sÏ ph¶i chuèc lÊy b¹i vong.”  §©y ®ång thêi lµ lêi kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m b¶o vÖ ®éc lËp, chñ quyÒn l·nh thæ tr­íc mäi kÎ thï x©m l­îc. Bµi th¬ ®­îc tr×nh bµy mét c¸ch chÆt chÏ nh­ bµi v¨n nghÞ luËn: - C©u 1: Lêi tuyªn c¸o. - C©u 2: C¬ së chøng minh. - C©u 3: B¶n c¸o tr¹ng. - C©u 4: H×nh ph¹t. Nh­ng qua tõng c©u ch÷ ta vÉn b¾t gÆp nh÷ng dßng c¶m xóc, t©m tr¹ng cña t¸c gi¶: §ã lµ mét niÒm tù hµo, mét sù tù tin, mét nçi tøc giËn vµ h¬n tÊt c¶ lµ mét t×nh yªu n­íc s©u s¾c, rÊt ViÖt Nam. “Nh­ hµ nghÞch lç lai x©m ph¹m”