Giáo trình văn học dân gian Việt Nam

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G GIAÙO TRÌNH VAÊN HOÏC DAÂN GIAN VIEÄT NAM TS. LEÂ HOÀNG PHONG 2005 Vaên hoïc daân gian Vieät Nam - 1 - MUÏC LUÏC MUÏC LUÏC ................................................................................................................. - 1 - LÔØI NOÙI ÑAÀU........................................................................................................... - 4 - CHÖÔNG MÔÛ ÑAÀU ................................................................................................. - 5 - 0.1. Söï töông ñoàng giöõa vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát.................................... - 5 - 0.1.1. Töông ñoàng veà chöùc naêng ........................................................................ - 5 - 0.1.2. Töông ñoàng veà loaïi hình, loaïi theå ............................................................ - 5 - 0.1.3. Töông ñoàng veà chuû ñeà.............................................................................. - 6 - 0.1.4. Töông ñoàng veà thi phaùp ........................................................................... - 6 - 0.2. Söï khaùc bieät giöõa vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát ...................................... - 7 - 0.2.1. Vaên hoïc daân gian laø vaên hoïc truyeàn mieäng............................................ - 7 - 0.2.2. Vaên hoïc daân gian laø vaên hoïc taäp theå ...................................................... - 7 - 0.2.3. Vaên hoïc daân gian luoân coù dò baûn............................................................. - 8 - 0.2.4.Vaên hoïc daân gian coù nhieàu motif vaø type ................................................ - 8 - 0.3. Söï töông taùc giöõa vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát ...................................... - 9 - 0.3.1. Thi phaùp vaên hoïc daân gian aûnh höôûng ñeán vaên hoïc vieát......................... - 9 - 0.3.2.Phöông thöùc dieãn xöôùng daân gian aûnh höôûng ñeán vaên hoïc vieát ................ - 9 - 0.3.3. Vaên hoïc daân gian soáng ñôøi soáng “vaên baûn”nhö vaên hoïc vieát .............. - 10 - 0.3.4.Vaên hoïc daân gian soáng ñôøi soáng môùi treân baùo chí ................................. - 11 - 0.4. Vaên hoïc daân gian vaø vaên hoaù daân gian (folklore)......................................... - 11 - 0. 4.1. Tính chaát nguyeân hôïp cuûa vaên hoïc daân gian......................................... - 11 - 0.4.2. Vaên hoïc daân gian ñaûm nhaän chöùc naêng vaên hoùa................................... - 13 - 0.4.3. Söû suïng phöông phaùp lieân ngaønh ñeå nghieân cöùu vaên hoïc daân gian....... - 14 - Chöông 1 THAÀN THOAÏI ............................................................................. - 17 - 1.1.Thaàn thoaïi laø gì ? ........................................................................................... - 17 - 1.2.Thaàn thoaïi naûy sinh nhö theá naøo ? ................................................................. - 18 - 1.3.Thaàn thoaïi Vieät Nam ..................................................................................... - 19 - Chöông 2 SÖÛ THI................................................................................. - 25 - 2.1. Thuaät ngöõ...................................................................................................... - 25 - 2.2. Vaøi neùt veà söû thi Taây Nguyeân....................................................................... - 26 - Chöông 3. TRUYEÀN THUYEÁT...............................................................31 3.1.Truyeàn thuyeát laø gì?............................................................................................31 3.2. Phaân kyø, phaân loaïi truyeàn thuyeát ......................................................................32 3.2.1. Phaân kyø truyeàn thuyeát .................................................................................32 3.2.2.Phaân loaïi truyeàn thuyeát ...............................................................................33 3.3. Ñoâi ñieàu veà truyeàn thuyeát An Döông Vöông .....................................................33 Chöông 4. COÅ TÍCH .........................................................................................34 4.1. Coå tích laø gì ? .....................................................................................................34 4.2. Noäi dung coå tích................................................................................................34 4.2.1. Coå tích coù giaûi thích caùc hieän töông töï nhieân.......................................34 4.2.2. Coå tích chuù troïng caùc vaán ñeà con ngöôøi vaø xaõ hoäi ......................................35 TS. Leâ Hoàng Phong Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc daân gian Vieät Nam - 2 - 4.2.3. Coå tích löu giöõ caùc giaù trò vaên hoùa daân gian ..........................................35 4.3. Nhaân vaät coå tích.................................................................................................35 4.4. Yeáu toá thaàn kyø vaø keát thuùc truyeän .....................................................................36 4.4.1. Yeáu toá thaàn kyø.............................................................................................37 4.4.2. Keát thuùc coù haäu ..........................................................................................38 4.4.3. Keát thuùc khoâng coù haäu...........................................................................38 4.5. Thôøi gian, khoâng gian coå tích.............................................................................39 4.6. Phaân loaïi coå tích ...............................................................................................40 4.6.1. Tình hình phaân loaïi coå tích.........................................................................40 4.6.2. Nhaän xeùt sô boä veà söï phaân loaïi ...................................................................41 4.6.3. Tieåu keát veà phaân loaïi coå tích ......................................................................41 Chöông 5. NGUÏ NGOÂN ....................................................................................42 5.1. Nguï ngoân laø gì?..................................................................................................42 5.2. Noäi dung nguï ngoân.............................................................................................42 5.3. Ngheä thuaät nguï ngoân..........................................................................................42 5.4. Vai troø cuûa nguï ngoân..........................................................................................43 Chöông 6. TRUYEÄN CÖÔØI............................................................................45 6.1.Tieáng cöôøi vaø truyeän cöôøi ...................................................................................45 6.2. Daân gian cöôøi ai vaø cöôøi caùi gì?.........................................................................45 6.2.1. Cöôøi caùc haïng ngöôøi trong xaõ hoäi ...............................................................45 6.2.2. Cöôøi caùc thoùi tính ........................................................................................46 Chöông 7. TRUYEÄN TRAÏNG....................................................................49 7.1. Khaùi nieäm vaø vò trí cuûa truyeän traïng..................................................................49 7.2. Noäi dung truyeän traïng........................................................................................50 7.2.1. Ñoái vôùi vua chuùa Vieät Nam .......................................................................50 7.2.2. Thaùi ñoä ñoái vôùi ngoaïi bang .........................................................................50 7.2.3. Söï baùng boå thaàn thaùnh.................................................................................51 7.2.4. Cheá gieãu nhöõng ñoái töôïng khaùc ..................................................................52 7.3. Ngheä thuaät truyeän traïng.....................................................................................52 7.3.1. Söï phoùng ñaïi ...............................................................................................52 7.3.2. Caùc meïo löøa ................................................................................................53 7.3.3. Caùc bieän phaùp chôi chöõ ...............................................................................53 7.3.4. Yeáu toá tuïc....................................................................................................54 Chöông 8 VEØØ.......................................................................................................55 8.1. Veø laø gì? ............................................................................................................55 8.2. Veø sinh hoaït.......................................................................................................55 8.3. Veø lòch söû ...........................................................................................................56 Chöông 9. TUÏC NGÖÕ .............................................................................................57 9.1. Tuïc ngöõ laø gì ? ...................................................................................................57 9.2. Phaân bieät tuïc ngöõ vôùi caùc theå loaïi khaùc .............................................................57 9.2.1. Tuïc ngöõ vaø thaønh ngöõ..................................................................................57 TS. Leâ Hoàng Phong Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc daân gian Vieät Nam - 3 - 9.2.2. Tuïc ngöõ vaø ca dao .......................................................................................58 9.2.3. Tuïc ngöõ vaø coå tích.......................................................................................58 9.3. Noäi dung tuïc ngöõ...............................................................................................59 9.3.1. Nhaän thöùc veà töï nhieân, thôøi tieát...................................................................59 9.3.2. Kinh nghieäm troàng troït, chaên nuoâi, ñaùnh baét ..............................................59 9.3.3. Kinh nghieäm öùng xöû, loái soáng cuûa con ngöôøi ..............................................60 9.3.4. Phong tuïc vaø ñaëc saûn ñòa phöông ................................................................61 9.3.5. Tuïc ngöõ veà lòch söû .......................................................................................61 9.3.6. Tuïc ngöõ laø trieát hoïc daân gian ......................................................................61 9.3.7. Söï maâu thuaãn giöõa caùc caâu tuïc ngöõ.............................................................61 9.4. Ngheä thuaät cuûa tuïc ngöõ ......................................................................................62 9.4.1.Ña soá tuïc ngöõ coù vaàn, coù nhòp ......................................................................62 9.4.2. Tính ña nghóa cuûa tuïc ngöõ ...........................................................................63 9.4.3. Caùc thuû phaùp taïo nghóa ...............................................................................63 Chöông 10. CAÂU ÑOÁ ............................................................................................65 10.1. Caâu ñoá laø gì? ....................................................................................................65 10.2. Ñoá veà nhöõng caùi gì? .........................................................................................65 10.3. Hình thöùc caâu ñoá ..............................................................................................66 10.4. Ñoá - ñaùp trong ca haùt daân gian.........................................................................67 Chöông 11. BAØI CA DAÂN GIAN............................................................................68 11.1.Thuaät ngöõ..........................................................................................................68 11.2. Caùc loaïi baøi ca daân gian...................................................................................69 11.3. Moät soá ñaëc ñieåm ngheä thuaät ............................................................................73 CAÂU HOÛI VAØ BAØI TAÄP ...............................................................................................78 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO.............................................................................................79 TS. Leâ Hoàng Phong Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc daân gian Vieät Nam - 4 - LÔØI NOÙI ÑAÀU Sau khi tham khaûo caùc giaùo trình ñaïi hoïc veà vaên hoïc daân gian, keát hôïp vôùi thöïc tieãn nghieân cöùu vaø giaûng daïy cuûa mình, toâi bieân soaïn taäp baøi giaûng naøy ôû möùc toùm taét nhaát. Baûn ñaàu tieân ñöôïc in ôû Tröôøng Ñaïi hoïc Ñaø Laït vaøo naêm 2001, caùc naêm sau taùc giaû ñeàu coù söûa chöõa vaø cung caáp cho sinh vieân naêm thöù nhaát ñeå sao chuïp laøm taøi lieäu hoïc taäp. Vôùi baûn naêm 2005 naøy, coù söï coäng taùc cuûa cöû nhaân Nguyeãn Ngoïc Chieán. Taäp baøi giaûng goàm 12 chöông: chöông môû ñaàu coù tính chaát daãn nhaäp vaø möôøi moät chöông veà nöôøi moät theå loaïi. Trong khi chöa coù giaùo trình rieâng cho töøng ngaønh Ngöõ vaên, Lòch söû, Vieät Nam hoïc, Sö phaïm, sinh vieân caùc ngaønh coù theå söû duïng chung taäp baøi giaûng naøy. Khi leân lôùp, toâi seõ coá gaéng trình baøy gaén vôùi ñaëc tröng töøng ngaønh. Ñeå hoïc taäp vaø nghieân cöùu toát, ngöôøi hoïc caàn ñoïc kyõ caùc taùc phaåm maø baøi giaûng coù ñeà caäp ñeán, ñoïc theâm saùch tham khaûo trong thö muïc, suy nghó veà heä thoáng caâu hoûi, laøm baøi taäp vaø ñeà xuaát yù kieán ñeå giaûng vieân giaûi ñaùp treân lôùp. Nhöõng kieán thöùc chung, nhöõng luaän ñieåm cô baûn cuûa taäp baøi giaûng naøy hoaëc cuûa saùch khaùc, ngöôøi hoïc coù theå söû duïng neáu taùn thaønh nhöng khi traû baøi phaûi vieát theo caùch rieâng vaø lôøi vaên rieâng phuø hôïp vôùi taùc phaåm maø mình ñaõ nghieàn ngaãm. Ngöôøi hoïc cuõng coù theå neâu yù kieán rieâng khaùc thaày, khaùc saùch vaø baûo veä yù kieán aáy baèng lyù leõ vaø daãn chöùng thuyeát phuïc. Lieân quan hoaëc boå trôï cho moân hoïc naøy coøn coù caùc giaùo trình hoaëc chuyeân ñeà khaùc: Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam; Ñaïi cöông vaên hoïc Vieät Nam; Phöông phaùp söu taàm, nghieân cöùu vaên hoïc daân gian; Daân toäc hoïc ñaïi cöông; Söû thi Taây Nguyeân; Truyeän coå Taây Nguyeân Duø söûa chöõa lieân tuïc nhieàu laàn, taäp baøi giaûng naøy chöa theå hoaøn thieän nhö mong muoán cuûa taùc giaû vaø ngöôøi söû duïng. Söï goùp yù cuûa ñoàng nghieäp vaø sinh vieân seõ giuùp taùc giaû tu chænh taäp baøi giaûng vaø caäp nhaät trong nhöõng naêm tieáp theo. Traân troïng caûm ôn! Ñaø Laït, 10.11.2005 T.S. Leâ Hoàng Phong TS. Leâ Hoàng Phong Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc daân gian Vieät Nam - 5 - CHÖÔNG MÔÛ ÑAÀU Thuaät ngöõ “vaên hoïc daân gian” ñöôïc duøng vôùi hai nghóa. Khi chæ ñoái töôïng nghieân cöùu, ngöôøi ta theâm vaøo caùc töø : doøng, neàn, loaïi hình, theå loaïi, taùc phaåmvaên hoïc daân gian; khi chæ ngaønh khoa hoïc, moân hoïc, ngöôøi ta vieát: ngaønh (moân, khoa, khoa hoïc) vaên hoïc daân gian Vaên hoïc daân gian coù nhöõng töông ñoàng vaø khaùc bieät vôùi vaên hoïc vieát (vaên hoïc thaønh vaên, vaên chöông baùc hoïc, vaên chöông chuyeân nghieäp). Baèng phöông phaùp so saùnh vaø caùc phöông phaùp caàn thieát khaùc, coù theå vaø caàn thieát phaân bieät hai doøng vaên hoïc naøy; qua ñoù, thaáy ñöôïc ñaëc tröng cuûa vaên hoïc daân gian trong töông quan hai doøng vaên hoïc vaø trong toång theå vaên hoùa daân gian (folklore). 0.1. Söï töông ñoàng giöõa vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát 0.1.1. Töông ñoàng veà chöùc naêng Cuøng thuoäc loaïi hình ngheä thuaät ngoân töø neân vaên hoïc daân gian cuõng coù caùc thuoäc tính cuûa vaên hoïc (vaên chöông)1 vôùi tö caùch laø hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi, phaûn aùnh toàn taïi xaõ hoäi theo caùch rieâng cuûa vaên hoïc. Ngoaøi caùc chöùc naêng vaên hoïc ñaõ ñöôïc khaúng ñònh: nhaän thöùc, giaùo duïc, thaãm myõ, caùc nhaø khoa hoïc thöøa nhaän chöùc naêng giaûi trí, ñeà xuaát theâm caùc chöùc naêng thoâng tin, giao tieáp, döï baùo vaø khaúng ñònh vaên hoïc (goàm hai doøng vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát) coù nhieàu chöùc naêng - ña chöùc naêng. Vaên hoïc daân gian cuõng laø ngheä thuaät ngoân töø, cuõng duøng loái noùi hình aûnh, tö duy hình töôïng ñeå phaûn aùnh vaø taùi taïo hieän thöïc vaø bieåu hieän, boäc loä taâm tö tình caûm con ngöôøi moät caùch ngheä thuaät. 0.1.2. Töông ñoàng veà loaïi hình, loaïi theå Vaên hoïc daân gian coù loaïi hình töï söï daân gian vôùi caùc theå loaïi (loaïi theå): thaàn thoaïi, truyeàn thuyeát, coå tích, nguï ngoân, truyeän cöôøi, vaên hoïc vieát cuõng coù caùc theå loaïi thuoäc loaïi hình töï söï (truyeän ngaén, truyeän vöøa, tieåu thuyeát); vaên hoïc daân gian coù tröõ tình daân gian (ca dao-daân ca) vaø vaên hoïc vieát coù loaïi hình tröõ tình; vaên hoïc daân gian coù caùc theå loaïi kòch baûn truyeàn thoáng (cheøo, tuoàng) thì vaên hoïc vieát coù caùc theå loaïi kòch baûn saân khaáu hieän ñaïi. Vaên hoïc daân gian coù söï nguyeân hôïp veà theå loaïi (yeáu toá haøi trong nguï ngoân, thaàn thoaïi lòch söû hoùa, coå tích lòch söû hoùa, truyeän thô nguï ngoân, baøi ca traøo phuùng, haùt ñoá) thì vaên hoïc vieát cuõng coù söï toång hôïp (truyeän thô, kòch thô, thô vaên xuoâi). Ngay caû veà 1 ÔÛ Vieät Nam, thuaät ngöõ vaên hoïc vöøa duøng ñeå chæ saùng taùc vaên chöông vöøa ñeå chæ moân hoïc, khoa hoïc nghieân cöùu vaên chöông.. Vì vaäy, theo quaùn tính, thuaät ngöõ vaên hoïc daân gian cuõng ñöôïc hieåu vôùi hai nghóa cô baûn nhö vaäy. TS. Leâ Hoàng Phong Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc daân gian Vieät Nam - 6 - theå thô, vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát ñeàu coù chung moät soá theå cô baûn: theå nguõ ngoân, thaát ngoân, ñaëc bieät laø luïc baùt. Xeùt theo lòch söû vaên hoïc vaø lòch söû loaïi hình vaên hoïc, vaên hoïc daân gian coù tröôùc, vaên hoïc vieát keá thöøa vaø naâng cao, saùng taïo theâm nhöõng theå loaïi, tieåu loaïi môùi, nhöng veà loaïi hình vaên hoïc cô baûn (töï söï, tröõ tình, kòch baûn) thì caû hai doøng vaên hoïc coù söï töông ñoàng veà loaïi hình. 0.1.3. Töông ñoàng veà chuû ñeà Vieät Nam hôn hai ngaøn naêm phaûi choáng caùc loaïi keû thuø xaâm löôïc, vaän meänh daân toäc (quoác gia) thöôøng ñöôïc ñaët ra caáp baùch hôn soá phaän con ngöôøi, chuû ñeà giöõ nöôùc nhieàu khi noåi baät hôn chuû ñeà döïng nöôùc. Töø ñoù taïo ra moät doøng chuû löu: doøng vaên hoïc yeâu nöôùc cho caû vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát, taïo ra hình aûnh trung taâm cho vaên hoïc laø hình aûnh ngöôøi anh huøng veä quoác. Ñoù laø chuû ñeà yeâu nöôùc trong Thô thaàn, Hòch töôùng só, Caùo bình Ngoâ, trong thô vaên Lyù Traàn, thô vaên Nguyeãn Traõi, Phan Boäi Chaâu, Hoà Chí Minh Ñoù laø chuû nghóa yeâu nöôùc qua haøng loaït truyeàn thuyeát laáy lòch söû laøm noäi dung phaûn aùnh hoaëc nhöõng thaàn thoaïi lòch söû hoùa veà buoåi ñaàu laäp quoác, caùc truyeän coå tích lòch söû hoùa, nhöõng baøi ca lòch söû, nhöõng baøi veø lòch söû, thaäm chí caû nhöõng tuïc ngöõ veà lòch söû. Chuû nghóa yeâu nöôùc-anh huøng trôû thaønh chuû ñeà xuyeân suoát vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát Vieät Nam. Beân caïnh ñoù, neàn vaên hoïc Vieät Nam bao goàm caû vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát coøn noåi leân moät chuû ñeà khaùc: chuû ñeà nhaân ñaïo. Vaán ñeà con ngöôøi ñaõ toaùt leân töø Truyeän Kieàu vaø thô Nguyeãn Du, thô Hoà Xuaân Höông, thô Môùi, vaên xuoâi 1932-1945 vôùi Nam Cao, Vuõ Troïng Phuïngvaø caû trong haøng loaït baøi ca daân gian vaø coå tích (Taám Caùm, Thaïch Sanh, Soï Döøa,). Soá phaän ngöôøi moà coâi, ngöôøi taøn taät, ngöôøi baát haïnh, ngöôøi phuï nöõ trong xaõ hoäi ñaõ ñöôïc söï quan taâm cuûa daân gian vaø baùc hoïc, duø ôû moãi taùc phaåm, moãi thôøi ñaïi, moãi doøng vaên hoïc coù caùch quan nieäm vaø kieán taïo, giaûi quyeát khaùc nhau. Ngoaøi hai chuû ñeà chính, caû hai doøng vaên hoïc coøn coù chung nhöõng chuû ñeà khaùc. 0.1.4. Töông ñoàng veà thi phaùp Taùc phaåm vaên hoïc daân gian vaø taùc phaåm vaên hoïc vieát ñeàu phaûi coù hình thöùc ngheä thuaät, coù keát caáu, coát truyeän, caáu töù thô (thô daân gian vaø thô baùc hoïc), coù nhaân vaät töï söï hoaëc nhaân vaät tröõ tình, coù caùc kieåu nhaân vaät chính vaø phuï, nhaân vaät chính dieän vaø phaûn dieän, nhaân vaät trung gian, hieän thöïc khaùch quan vaø hieän thöïc taâm traïng, thôøi gian vaø khoâng gian v.v Laø moät hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi, moät loaïi hình ngheä thuaät ngoân töø thì caû vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát ñeàu coù baûn chaát chung cuûa vaên hoïc (vaên chöông). Vaên hoïc daân gian xuaát hieän tröôùc vaên hoïc vieát nhöng khoa nghieân cöùu veà vaên hoïc daân gian ra ñôøi muoän hôn, vieäc vay möôïn thuaät ngöõ vaø phöông phaùp laø ñöông nhieân. Do ñoù, haàu heát caùc khaùi nieäm vaø thuaät ngöõ ñaõ söû duïng ñeå nghieân cöùu vaên hoïc thaønh vaên thì cô baûn cuõng coù theå aùp duïng vaøo vieäc nghieân cöùu vaên hoïc daân gian, beân caïnh caùc khaùi nieäm vaø TS. Leâ Hoàng Phong Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc daân gian Vieät Nam - 7 - thuaät ngöõ rieâng. Khoâng chæ caùc thuaät ngöõ khoa hoïc ñöôïc aùp duïng cho nghieân cöùu vaên hoïc vieát ñaõ vaø ñang aùp duïng cho nghieân cöùu vaên hoïc daân gian maø caùc phöông phaùp vaø thao taùc nghieân cöùu cuõng ñöôïc aùp duïng chung cho caû hai loaïi ñoái töôïng, hai loaïi hình vaên hoïc (mieâu thuaät, so saùnh, phaân loaïi, phaân tích vaø toång hôïp). Cho ñeán ñaàu theá kyû XXI, cô baûn khoa nghieân cöùu vaên hoïc daân gian vaãn ñang tröïc thuoäc khoa (vieän) vaên hoïc hoaëc ñaët trong khoa (vieän) nghieân cöùu vaên hoùa, laø moät trong nhöõng moân hoïc ôû caùc khoa vaên hoïc hoaëc ngöõ vaên ôû caùc tröôøng ñaïi hoïc. 0.2. Söï khaùc bieät giöõa vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát Maëc duø coù nhöõng ñieåm töông ñoàng nhöng giöõa vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc vieát coøn coù nhieàu ñieåm khaùc nhau, thaäm chí ñoái laäp nhau (töông khaéc) ôû möùc ñoä nhaát ñònh. Ñieåm töông ñoàng giöõa hai loaïi hình (hai doøng) vaên hoïc theå hieän baûn chaát vaên hoïc chung thì ñieåm khaùc nhau giöõa chuùng laïi boäc loä ñaëc tröng cuûa töøng doøng vaên hoïc. 0.2.1. Vaên hoïc daân gian laø vaên hoïc truyeàn mieäng Neáu nhö vaên hoïc vieát laø nhöõng taùc phaåm ñöôïc nhaø vaên saùng taùc baèng vaên vieát vaø löu haønh treân vaên baûn thì vaên hoïc daân gian laïi ñöôïc daân gian dieãn xöôùng baèng lôøi (noùi, haùt, keå), löu trong kyù öùc vaø truyeàn ñi baèng mieäng. Söï khaùc nhau naøy veà phöông thöùc saùng taùc vaø löu truyeàn laø raát cô baûn khieán cho hai thöù vaên hoïc phaàn naøo coù tính chaát ñoái laäp nhau. Vaên hoïc daân gian löu giöõ trong trí nhôù con ngöôøi, ñöôïc dieãn xöôùng trong moâi tröôøng cuûa noù, thöôøng laø moâi tröôøng leã hoäi (haùt ñoái ñaùp) vaø coù khi laø moâi tröôøng gia ñình rieâng (haùt ru)Taùc phaåm laø chuoãi ngöõ aâm phaùt ra trong khoâng gian, töø söï dieãn xöôùng cuûa ngöôøi naøy ñeán tai ngöôøi khaùc moät caùch tröïc tieáp, khoâng qua söï moâi giôùi. Vaên hoïc daân gian vì theá laø vaên hoïc sinh hoaït, laø vaên hoïc ñöôïc dieãn, taùc giaû cuõng laø ngöôøi bieåu dieãn taùc phaåm. Moät ngöôøi haùt quan hoï, ñeán cung ñoaïn môøi traàu hay giaõ baïn vöøa chaân thaønh trong tình caûm nhö ngöôøi trong cuoäc khi haùt lôøi yeâu, vöøa phaûi ñoùng vai ngöôøi yeâu, xong cuoäc haùt thì laïi trôû veà vò theá cuûa mình trong gia ñình, trong laøng hoï. Khoâng khí ñua tranh, söï oàn aøo, taùn thöôûng hay khích baùc, thaùch thöùc taïo höùng khôûi cho höùng taùc (öùng taùc) taïi choã hoaøn toaøn khaùc vôùi söï tích luyõ, nghieàn ngaãm vaø saùng taïo cuûa nhaø vaên. Taùc phaåm cuõng khoâng caàn qua kieåm duyeät, bieân taäp, in aán, phaùt haønh, mua baùn Taùc phaåm ñöôïc truyeàn mieäng ñeán coâng chuùng töùc thôøi trong cuoäc haùt, cuoäc keå. 0.2.2. Vaên hoïc daân gian laø vaên hoïc taäp theå Tính taäp theå laø ñaëc tröng veà chuû theå saùng taïo vaø tieáp nhaän vaên hoïc daân gian. Taùc phaåm cuûa nhaø vaên coù teân tuoåi, coù baûn quyeàn trong khi taùc phaåm daân gian laø cuûa nhieàu ngöôøi, do nhieàu ngöôøi laøm ra, ñöôïc löu truyeàn nhieàu theá heä. Caùi taäp theå saùng taïo vaên hoïc daân gian coù theå raát gaàn nhau (trong laøng, trong hoï, cuøng thôøi) nhöng cuõng coù theå raát xa nhau veà khoâng gian vaø thôøi gian. Naøng Dieäp Haïn ñöôïc Ñoaøn Thaønh Thöùc ghi TS. Leâ Hoàng Phong Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc daân gian Vieät Nam - 8 - cheùp töø theá kyû IX, nghóa laø noù ñaõ löu haønh tröôùc ñoù vaø ñöôïc coi nhö m