Giáo án Tiết 8, 9: Ngữ văn 10: Chiến thắng mtao mxây

Tiết 8,9 CHIẾN THẮNG MTAO MXÂY (Trích Đăm Săn- Sử thi Tây Nguyên) A. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU: Giúp hs: - Kiến thức: + Nắm được các đặc điểm cơ bản của sử thi, đặc biệt là sử thi anh hùng. + Nắm được nội dung sử thi Đăm Săn. + Nhận thức được vẻ đẹp hình tượng Đăm Săn trong cuộc quyết chiến với Mtao Mxây. - Rèn kĩ năng đọc văn bản sử thi, phân tích một văn bản sử thi anh hùng. - Giáo dục ý thức cộng đồng. B. CHUẨN BỊ CỦA THẦY VÀ TRÒ - Gv thiết kế dạy- học, sgk, sgv, một số tài liệu tham khảo. - Hs soạn bài theo các câu hỏi của sgk. C. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các phương pháp: đọc diễn cảm, vấn đáp- đàm thoại. D. NỘI DUNG VÀ TIẾN TRÌNH DẠY - HỌC 1. Ổn định tổ chức lớp. 2. Kiểm tra bài cũ. 3. Bài mới: Tiết 1 * Giới thiệu bài mới: Hoạt động của gv và hs Yêu cầu cần đạt Hs đọc phần Tiểu dẫn. - Từ khái niệm về sử thi (bài khái quát VH dân gian), em hãy cho biết sử thi có những đặc điểm gì? - Có mấy loại sử thi? - Đặc điểm nổi bật của mỗi thể loại? VD? - Hình thức diễn xướng? Hs học theo sgk. Gv lưu ý hs những sự kiện chính. - Giá trị nội dung của tác phẩm? Hs đọc phân vai đoạn trích. - Theo em, em sẽ phân chia đoạn trích thành các phần, các ý ntn để phân tích? - Trận quyết chiến giữa Đăm Săn- Mtao Mxây được miêu tả, kể qua những cảnh nào? - Mục đích của Đăm Săn trong trận quyết chiến với Mtao Mxây? - Tư thế của Đăm Săn trong trận quyết chiến với Mtao Mxây? - Trận quyết chiến giữa Đăm Săn- Mtao Mxây được miêu tả, kể qua những chặng nào? Hành động của chàng ở mỗi chặng đấu? - Ở chặng 1, Đăm Săn và Mtao được xây dựng trong thế đối lập ntn? Tìm các chi tiết, các ý cụ thể để lập bảng so sánh? Gv nêu câu hỏi gợi mở, khắc sâu: - Ai là người múa khiên trước? Tại sao tác giả sử thi lại miêu tả như vậy? Hs thảo luận trả lời. Gv chốt ý: Mtao là người múa khiên trước. Việc miêu tả tài của đối thủ trước tài của người anh hùng" lối so sánh, miêu tả đòn bẩy" đề cao hơn tài năng của người anh hùng. - Tìm các chi tiết miêu tả tài múa gươm của Đăm Săn? Hs tìm các dẫn chứng: Đăm Săn vượt đồi tranh, vượt đồi lồ ô, chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây. - Tìm các chi tiết miêu tả sự bị động, thế thua của Mtao? Hs tìm các dẫn chứng: Mtao bước thấp bước cao chạy hết bãi tây sang bãi đông, vung dao chém" chém trúng cái chão cột trâu. - Ý nghĩa của miếng trầu Hơ Nhị quăng cho Đăm Săn - Tài nghệ múa gươm của Đăm Săn bộc lộ qua lần múa gươm thứ 2? Ai là người tấn công trước? Tại sao Đăm Săn đâm trúng Mtao Mxây nhưng ko giết được y? Hs tìm các chi tiết: Đăm Săn càng múa càng nhanh, mạnh, hào hùng: Múa trên cao- như gió bão; Múa dưới thấp - như gió lốc, chòi lẫm đổ lăn lóc, ba quả núi rạn nứt, ba đồi tranh bật bay tung. "Những hình ảnh so sánh, phóng đại tạo ấn tượng mạnh, tràn đầy cảm hứng ngợi ca. - Các sự việc diễn ra ở hiệp đấu thứ 4? - Chi tiết ông Trời mách kế cho Đăm Săn nói lên điều gì? - Thần linh có phải là lực lượng quyết định chiến thắng của người anh hùng ko? Vì sao? Hs thảo luận, trả lời. Gv nhận xét, bổ sung, chốt ý - Nêu nhận xét về cuộc chiến và chiến thắng của Đăm Săn? Gợi mở: Cuộc chiến có gây cảm giác ghê rợn ko? Mục đích của nó? Sau khi giết Mtao Mxây, Đăm Săn có tàn sát tôi tớ, đốt phá nhà cửa, giày xéo đất đai của kẻ bại trận ko?... I. Tìm hiểu chung: 1. Thể loại sử thi: a. Đặc điểm của sử thi: - Là tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn. - Ngôn ngữ có vần, nhịp. - Hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng. - Kể về những biến cố lớn diễn ra trong đời sống cộng đồng thời cổ đại. b. Phân loại: Hai loại:- Sử thi thần thoại " Kể về sự hình thành thế giới và muôn loài, con người và bộ tộc thời cổ đại. VD: Đẻ đất đẻ nước (Mường), Ẩm ệt luông (Thái), Cây nêu thần (Mnông),... - Sử thi anh hùng " Kể về cuộc đời, chiến công của những nhân vật anh hùng. VD: Đăm Săn, Đăm Di, Xing Nhã, Khinh Dú (Êđê), Đăm Noi (Ba-na),... c. Hình thức diễn xướng: Kể- hát. 2. Sử thi Đăm Săn: a. Tóm tắt: - Đăm Săn về làm chồng Hơ Nhị và Hơ Bhị theo tục nối dây" trở nên một tù trưởng lừng lẫy và giàu có. - Các tù trưởng Kên Kên (Mtao Grư), Sắt (Mtao Mxây), thừa lúc Đăm Săn vắng nhà, bắt Hơ Nhị về làm vợ. Đăm Săn đánh trả và chiến thắng, giết chết chúng, giành lại vợ, đem lại sự giàu có và uy danh cho mình và cộng đồng. - Đăm Săn chặt cây Sơ-múc (cây thần vật tổ nhà vợ) khiến hai vợ chết" lên trời xin thuốc cứu hai nàng. - Đăm Săn đi cầu hôn nữ thần Mặt Trời " bị từ chối. Trên đường về, Đăm Săn bị chết ngập trong rừng sáp Đen. Hồn chàng biến thành con ruồi bay vào miệng chị gái Hơ Âng. Hơ Âng có thai, sinh ra Đăm Săn cháu. Nó lớn lên, tiếp tục sự nghiệp anh hùng của chàng. b. Giá trị nội dung: + Chiến tranh mở rộng bờ cõi, làm nổi uy danh của cộng đồng. + Khát vọng chinh phục tự nhiên. + Cuộc đấu tranh giữa chế độ xã hội mẫu quyền với phụ quyền. II. Đọc- hiểu văn bản: 1. Đọc. 2. Bố cục: 3 phần. - Phần 1: Từ đầu đến “cắt đầu Mtao Mxây đem bêu ngoài đường” " Cảnh trận đánh giữa hai tù trưởng. - Phần 2: Tiếp đến “Họ đến bãi ngoài làng, rồi vào làng” " Cảnh Đăm Săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng. - Phần 3: Còn lại " Cảnh Đăm Săn ăn mừng chiến thắng. 3. Tìm hiểu văn bản: a. Hình tượng Đăm Săn trong cuộc quyết chiến với Mtao Mxây: - Mục đích: + Đòi lại vợ. + Bảo vệ danh dự của tù trưởng anh hùng, của bộ tộc. + Trừng phạt kẻ cướp, đem lại sự yên ổn cho buôn làng. + Là cái cớ làm nảy sinh mâu thuẫn giữa các bộ tộc dẫn tới chiến tranh mở rộng bờ cõi, làm nổi uy danh cộng đồng. - Tư thế: chủ động, tự tin, đường hoàng. - Các chặng đấu: + Chặng 1: Đăm Săn khiêu chiến- Mtao buộc phải đáp lại. + Chặng 2: Diễn biến cuộc chiến: } Hiệp 1: Mtao múa khiên trước, Đăm Săn bình tĩnh, thản nhiên xem khả năng của đối thủ. } Hiệp 2: Đăm Săn múa trước- Mtao trốn chạy, chém trượt, cầu cứu Hơ Nhị quăng cho miếng trầu. } Hiệp 3: Đăm Săn múa khiên và đuổi theo Mtao nhưng ko đâm thủng được y. } Hiệp 4: Đăm Săn cầu cứu ông trời" giết được Mtao - Hành động: Æ Chặng 1: Đăm Săn Mtao Mxây - Đến tận cầu thang khiêu chiến (lần 1)" chủ động, tự tin. - Khiêu khích, đe dọa quyết liệt (lần 2), coi khinh Mtao Mxây, tự tin, đường hoàng. - Mtao Mxây bị động, sợ hãi nhưng vẫn trêu tức Đăm Săn. - Do dự, sợ hãi îí vẻ ngoài hung tợn. Æ Chặng 2: } Hiệp 1: Đăm Săn Mtao Mxây - Khích Mtao múa khiên trước. - Điềm tĩnh xem khả năng của kẻ thù. - Bị khích" giả đò khiêm tốn îí thực chất kiêu căng, ngạo mạn. - Múa khiên như trò chơi (kêu lạch xạch như quả mướp khô) "kém cỏi, hèn mọn. } Hiệp 2: Đăm Săn Mtao Mxây - Múa khiên trước " động tác nhanh, mạnh, hào hùng, vừa khỏe vừa đẹp " thế thắng áp đảo, oai hùng. - Nhận được miếng trầu của Hơ Nhị" sức khỏe tăng gấp bội. - Hoảng hốt, trốn chạy, chém trượt"thế thua, hèn kém. - Cầu cứu Hơ Nhị quăng cho miếng trầu" ko được. - Miếng trầu là biểu tượng cho sự ủng hộ, tiếp thêm sức mạnh cho người anh hùng của cộng đồng. } Hiệp 3: Đăm Săn Mtao Mxây - Múa khiên càng nhanh, càng mạnh và đẹp, hào hùng. - Tấn công đối thủ: đâm Mtao nhưng ko thủng áo giáp sắt của y. - Hoàn toàn ở thế thua, bị động. - Bị đâm. } Hiệp 4: Đăm Săn Mtao Mxây - Thấm mệt " cầu cứu thần linh. - Được kế của ông Trời " lấy cái chày mòn ném vào vành tai kẻ thù. - Đuổi theo kẻ thù. - Hỏi tội Mtao. - Giết chết Mtao. - Tháo chạy vì áo giáp sắt vô dụng. - Trốn chạy quanh quẩn. - Giả dối cầu xin tha mạng. - Bị giết. - Chi tiết ông Trời mách kế cho Đăm Săn thể hiện: + Sự gần gũi giữa con người và thần linh" dấu vết tư duy của thần thoại cổ sơ và thời kì xã hội chưa có sự phân hóa giai cấp rạch ròi. + Thần linh đóng vai trò cố vấn, gợi ý. Người anh hùng mới quyết định kết quả của cuộc chiến" Sử thi đề cao vai trò của người anh hùng. [Nhận xét: - Cuộc quyết đấu ko gây cảm giác ghê rợn mà người đọc, người nghe vui say với chiến thắng oai hùng, yêu mến, cảm phục Đăm Săn. - Mục đích của cuộc quyết đấu: Đòi lại vợ. " Bảo vệ danh dự của tù trưởng anh hùng, của bộ tộc. " Trừng phạt kẻ cướp, đem lại sự yên ổn cho buôn làng. " Là cái cớ làm nảy sinh mâu thuẫn giữa các bộ tộc dẫn tới chiến tranh mở rộng bờ cõi, làm nổi uy danh của cộng đồng. - Không nói đến chết chóc, ko có cảnh tàn sát, đốt phá,... mà phần tiếp lại là cảnh nô lệ của Mtao Mxây nô nức theo Đăm Săn về và họ cùng mở tiệc mừng chiến thắng. Tiết 2 Hoạt động của gv và hs Yêu cầu cần đạt Gv dẫn dắt, chuyển ý. - Cuộc đối thoại giữa Đăm Săn và dân làng (nô lệ) của Mtao Mxây diễn ra qua mấy nhịp hỏi- đáp? Qua đó, chúng ta hiểu gì về Đăm Săn, uy tín và tình cảm của dân làng đối với chàng? - Ý nghĩa của cảnh mọi người theo Đăm Săn về đông vui như hội? - Câu văn “Ko đi sao được!” được lặp lại mấy lần? Nó biểu hiện thái độ, tình cảm gì của nô lệ của Mtao Mxây đối với Đăm Săn? - Trong những lời nói (kêu gọi, ra lệnh nổi nhiều cồng chiêng lớn, mở tiệc to mời tất cả mọi người ăn uống vui chơi), Đăm Săn bộc lộ tâm trạng ntn? - Sức mạnh và vẻ đẹp dũng mãnh của Đăm Săn được miêu tả qua những chi tiết, hình ảnh cụ thể nào? Bút pháp miêu tả được sử dụng là gì? Cách nhìn, cách miêu tả của sử thi có gì đặc biệt? Yêu cầu hs đọc và học phần ghi nhớ trong sgk. b. Hình tuợng Đăm Săn trong cuộc đối thoại, thuyết phục tôi tớ của Mtao Mxây: - Gồm 3 nhịp hỏi- đáp. - Mục đích: Đăm Săn kêu gọi mọi người theo mình cùng xây dựng thành một thị tộc hùng mạnh. - Đăm Săn để dân làng tự quyết định số phận của mình" lòng khoan dung, đức nhân hậu của chàng. - Đăm Săn có uy tín lớn với cộng đồng. àNhững điều đó đã khiến tôi tớ của Mtao Mxây hoàn toàn bị thuyết phục và tự nguyện đi theo chàng. * Ý nghĩa của cảnh mọi người nô nức theo Đăm Săn về: - Lòng yêu mến, sự tuân phục của tập thể cộng đồng đối với cá nhân người anh hùng. - Sự thống nhất cao độ giữa quyền lợi, khát vọng của cá nhân người anh hùng và của cộng đồng. c. Hình tượng Đăm Săn trong tiệc mừng chiến thắng: - Đăm Săn tự bộc lộ qua lời nói với tôi tớ của mình: + Niềm vui chiến thắng. + Tự hào, tự tin vào sức mạnh và sự giàu có của thị tộc mình. - Sức mạnh và vẻ đẹp dũng mãnh của Đăm Săn: + Tóc: dài" hứng tóc là một cái nong hoa. + Uống: ko biết say; Ăn: ko biết no; Chuyện trò: ko biết chán. + Đầu đội khăn nhiễu, vai mang nải hoa,... + Bắp đùi: to bằng cây xà ngang, to bằng ống bễ. + Nằm sấp thì gãy rầm sàn, nằm ngửa thì gãy xà dọc. " Vẻ đẹp hình thể: có phần cổ sơ, hoang dã, mộc mạc và hài hoà với thiên nhiên Tây Nguyên. " Sức khoẻ: phi phàm, dũng mãnh, oai hùng, “vốn đã ngang tàng từ trong bụng mẹ”. " Bút pháp lí tưởng hoá và biện pháp tu từ so sánh - phóng đại đã khắc hoạ bức chân dung đẹp, oai hùng, kì vĩ của Đăm Săn. " Cách nhìn của tác giả sử thi: đầy ngưỡng mộ, sùng kính, tự hào. " Cách miêu tả: + Sử dụng nhiều hình ảnh so sánh trùng điệp +Biện pháp phóng đại +Giọng văn trang trọng, hào hùng, tràn đầy cảm hứng ngợi ca, lí tưởng hoá. III. Tổng kết bài học: 1. Nội dung: - Những tình cảm cao cả nhất thôi thúc Đăm Săn chiến đấu và chiến thắng kẻ thù: trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình, thiết tha với cuộc sống bình yên và hạnh phúc của thị tộc. - Sự thống nhất về lợi ích, vẻ đẹp của người anh hùng và cộng đồng. 2. Nghệ thuật: - Ngôn ngữ: có vần, nhịp. - Giọng điệu: trang trọng, chậm rãi. - Một số biện pháp nghệ thuật đặc sắc: so sánh, phóng đại, liệt kê, trùng điệp. E. CỦNG CỐ, DẶN DÒ Yêu cầu hs:- Học bài. - Tiếp tục hoàn thiện các bài luyện tập về văn bản.