Giáo án Ngữ văn Lớp 9 - Văn bản: Vượt thác

Ngày soạn: Tiết: Ngày giảng: Văn bản VƯỢT THÁC - Võ Quảng - 1. MỤC TIÊU 1.1. Về kiến thức: - Hiểu được tình cảm của tác giả đối với cảnh vật quê hương, với người lao động. - Phát hiện và phân tích một số biện pháp tu từ được sử dụng trong văn bản nhằm miêu tả thiên nhiên và con người. 1.2. Về kĩ năng: - Rèn luyện kỹ năng đọc diễn cảm: giọng đọc phải phù hợp với sự thay đổi trong cảnh sắc thiên nhiên. - Cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng con người và thiên nhiên trong đoạn trích. * Giáo dục kĩ năng sống: - Tự nhận thức và xác định cách ứng xử: tự hào về cảnh sắc thiên nhiên đất nước; kiên cường vượt qua khó khăn, gian khổ. - Giao tiếp: phản hồi/ lắng nghe tích cực, trình bày suy nghĩ/ ý tưởng, cảm nhận của bản thân về những giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản. 1.3. Về thái độ: - Yêu thích truyện hiện đại. - GD đạo đức: Giáo dục phẩm chất yêu quê hương đất nước, yêu cảnh đẹp thiên nhiên. Rèn luyện phẩm chất tự lập, tự chủ, có trách nhiệm với cộng đồng => GD giá trị sống: YÊU THƯƠNG, TÔN TRỌNG, TRÁCH NHIỆM, TRUNG THỰC. - Giáo dục ANQP : Giới thiệu các thác nước ở nước ta; Nêu biểu hiện của ý chí, tinh thần vượt khó của người lao động. 1.4. Phát triển năng lực: * Các phẩm chất: - Yêu quê hương, đất nước - Tự lập, tự tin, tự chủ, có tinh thần vượt khó khăn. * Các năng lực: - Năng lực chung: tự học, giải quyết vấn đề, giao tiếp, sử dụng ngôn ngữ, sáng tạo. - Năng lực riêng: giải quyết vấn đề, giao tiếp tiếng Việt, thưởng thức văn học thưởng thức văn học/cảm thụ thẩm mĩ, tự quản bản thân. - Năng lực đọc-hiểu, trình bày vấn đề 2. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH - Giáo viên: sgk, giáo án theo chuẩn KT-KN, tài liệu tham khảo, bảng phụ, máy chiếu. - Học sinh: sgk, vở ghi, soạn bài theo câu hỏi sgk 3. PHƯƠNG PHÁP - Phương pháp: Đọc sáng tạo, trực quan sinh động, thuyết trình, phát vấn, bình giảng. - Kĩ thuật dạy học: trình bày một phút, hỏi và trả lời, đặt câu hỏi. 4. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP 4.1. Ổn định và tổ chức lớp (1 phút) 6D6H. 4.2. Kiểm tra bài cũ (3 phút) ? Kể tóm tắt truyện Bức tranh của em gái tôi. Qua truyện cần ghi nhớ những bài học gì? Gợi ý - Ghen ghét, đố kỵ là tính xấu, đáng trách - Tự ái, mặc cảm là những nhược điểm cần khắc phục - Cần phát huy lòng nhân ái, độ lượng, bao dung - Tài năng là hiếm hoi. Nhưng tài năng phải luôn đi cùng sự khiêm tốn, giản dị, hồn nhiên thì mới vững bền và phát triển - Cần sống, sinh hoạt ngăn nắp, sạch sẽ, nề nếp 4.3. Bài mới Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt KHỞI ĐỘNG (1 phút) Ở Sông nước Cà Mau, các em đã được tiếp xúc với thiên nhiên hoang dã, phong phú, độc đáo và cuộc sống con người ở vùng đất cực Nam Tổ quốc. Bài Vượt thác sẽ cung cấp cho chúng ta cảnh quan của một khúc song Thu Bồn của miền Trung Việt Nam với vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội của thiên nhiên và những con người lao động dũng cảm. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC A. GIỚI THIỆU CHUNG * Hoạt động 1: tìm hiểu tác giả, tác phẩm - Mục đích: HS nắm được một vài nét cơ bản về tác giả, tác phẩm - Phương pháp: Phát vấn, trình bày một phút - Thời gian: 5 phút - Cách thức tiến hành: ? HS đọc chú thích sgk. ? Cho biết những nét chính về tác giả Võ Quảng? ? Nêu xuất xứ tác phẩm? CHỐT: Tác phẩm viết về cuộc sống ở một làng quê ven sông Thu Bồn trong những ngày sau Cách mạng tháng Tám 1945 và những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. 1. Tác giả - (1920-2007) - Quê ở Quảng Nam - Chuyên viết truyện cho thiếu nhi. 2. Tác phẩm - Xuất xứ: Trích chương XI, truyện ngắn Quê nội B. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN * Hoạt động 2: Đọc-hiểu văn bản BƯỚC 1: Đọc, chú thích - Mục đích: HS biết cách đọc một tác phẩm truyện ngắn hiện đại, bước đầu tìm hiểu về thể loại, phương thức biểu đạt và ngôi kể - Phương pháp: đọc sáng tạo, trực quan sinh động, thuyết trình, phát vấn - Thời gian; 8 phút - Cách thức tiến hành: GV đọc mẫu, HS đọc tiếp các đoạn còn lại HD: Chú ý thay đổi giọng điệu cho phù hợp với nội dung của từng đoạn: nhẹ nhàng, sôi nổi, mạnh mẽ, êm ả, thoải mái. Gv nhận xét cách đọc -> Nhận xét và rút kinh nghiệm ? Văn bản được sáng tác theo thể loại nào? ? Xác định phương thức biểu đạt của văn bản? ? Tác giả chọn kể ngôi thứ mấy? 1. Đọc, chú thích * Thể loại: truyện dài * Phương thức biểu đạt: Tự sự kết hợp miêu tả. * Ngôi kể: thứ nhất, xưng tôi. BƯỚC 2: Kết cấu, bố cục - Mục đích: HS chia được bố cục tác phẩm, hiểu được kết cấu của truyện - Phương pháp: thuyết trình, phát vấn - Thời gian: 3 phút - Cách thức tiến hành: HS tự trình bày cách chia bố cục văn bản và nêu giới hạn, nội dung của mỗi phần. Các HS khác nhận xét, GV rút kinh nghiệm. 2. Kết cấu, bố cục: 3 phần (1) thuyền chuẩn bị vượt nhiều thác nước: Cảnh đẹp êm đềm ở những vùng đồng bằng (2) thuyền vượt qua khỏi thác Cổ Cò: Dượng Hương Thư chỉ huy thuyền vượt thác. (3) Còn lại: khúc sông phẳng lặng sau ghềnh thác. BƯỚC 3: Phân tích - Mục đích: HS phân tích được sự thay đổi của cảnh sắc đôi bờ và dòng sông; vẻ đẹp của sức lao động qua hình ảnh dượng Hương Thư. - Phương pháp: thuyết trình, phát vấn, bình giảng - Thời gian: 17 phút - Cách thức tiến hành ? Xác định vị trí quan sát để miêu tả của người kể chuyện? - Trên thuyền ? Theo em, vị trí quan sát đó có phù hợp không? Vì sao? - Có, vì sẽ quan sát và miêu tả được những gì đã diễn ra. ? Nhận xét về trình tự miêu tả? - Theo hành trình của con thuyền ngược dòng, theo trật tự không gian. ? Ở đoạn đầu, cảnh sắc dòng sông và đôi bờ sông có gì đáng chú ý? - Đồng bằng: êm đềm, hiền hòa, thơ mộng, thuyền bè tấp nập. ? Chi tiết nào trong văn bản cho em thấy điều đó? Gạch chân dưới chi tiết đó trong sgk. ? Sắp đến đoạn có nhiều thác ghềnh, cảnh được miêu tả như thế nào? ? Hình ảnh chòm cây cổ thụ được tả như thế nào? - Bằng biện pháp nhân hóa: dáng đứng mãnh liệt, trầm ngâm, lặng nhìn xuống nước thể hiện vẻ đẹp của thiên nhiên hùng vĩ, oai nghiêm, lặng lẽ từ ngàn đời. ? Cảnh núi chắn báo hiệu điều gì? - Báo hiệu đoạn sông lắm thác ghềnh đang đợi đón. ? Đến đoạn sông có nhiều thác dữ, tác giả miêu tả như thế nào? ? Tìm câu văn miêu tả cảnh thác dữ trong văn bản? ? Để miêu tả các cảnh thiên nhiên, tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? ? Em nhận xét như thế nào về sự thay đổi cảnh quan từng vùng? ? Theo em, vì sao cảnh lại thay đổi như vậy? - Do địa lý ở vùng miền Trung, nước ta có dải đồng bằng hẹp tiếp liền với núi, vì vậy phần lớn các dòng sông không dài lắm, độ dốc lớn, có nhiều thác và dòng chảy thay đổi rõ rệt qua từng vùng. ? Đất nước chúng ta có rất nhiều thác, em biết những thác nào? Ở đâu? GV chiếu video các thác đẹp, nổi tiếng của Việt Nam. ? HS đọc thầm đoạn văn ? Cảnh con thuyền vượt thác được miêu tả như thế nào? ? Tìm các chi tiết thể hiện trong văn bản? B: Động từ trụ, ghì, phóng, uốn được dùng rất phù hợp miêu tả công việc nặng nhọc, khẩn trương của người lái, người chèo, người phóng sào. - Đặc biệt từ vùng vằng dùng rất hay, nó diễn tả được sự cố gắng chống chọi của con người, sự ngang ngược của dòng thác, sự khó bảo của con thuyền. ? Người chỉ huy thuyền vượt thác là ai? ? Tìm các chi tiết miêu tả dượng Hương Thư trong vượt thác? ? Về ngoại hình? - như một pho tượng đồng đúc - Các bắp thịt cuồn cuộn - Hai hàm răng cắn chặt - Quai hàm bạnh ra - Cặp mắt nảy lửa ? Nêu nhận xét của em về ngoại hình của dượng Hương Thư? ? Động tác? Co người phóng chiếc sào xuống lòng sông Ghì chặt đầu sào Cắn răng Thả sào, rút nhanh sào như cắt ? Nêu nhận xét khái quát của em về dượng Hương Thư? ? Qua hình ảnh vượt thác của dượng Hương Thư, em có nhận xét như thế nào về những khó khăn của người dân lao động? ? Em còn biết những câu chuyên nào về những tấm gương vượt qua khó khăn trong lao động không? Hãy chia sẻ cùng các bạn các câu chuyện đó? 3.Phân tích 3.1. Sự thay đổi cảnh sắc đôi bờ và dòng sông - Đoạn sông ở đồng bằng: êm đềm, hiền hòa, thơ mộng, thuyền bè tấp nập. - Sắp đến đoạn thác ghềnh: + vườn tược um tùm + những chòm cổ thụ đứng trầm ngâm lặng nhìn xuống nước, núi cao như đột ngột hiện ra trước mặt. - Đoạn sông có nhiều thác dữ: hiểm trở, dữ dội với vách đá dựng đứng chảy đứt đuôi rắn. - Đoạn cuối: bớt hiểm trở, trở lại hiền hòa. -> Nghệ thuật: So sánh, nhân hóa. -> Cảnh dòng sông và hai bên bờ thay đổi theo từng chặng đường của con thuyền, vừa thơ mộng, vừa dữ dội. 3.2. Cảnh dượng Hương Thư chỉ huy con thuyền vượt thác a. Cảnh con thuyền vượt thác - Ba chiếc sào bằng tre đầu bịt sắt đã sẵn sàng. - phóng chiếc sào xuống lòng sông - Sào: cong lại - thuyền vùng vằng trực trụt xuống,, quay đầu chạy về lại Hòa Phước. - Thuyền cố lấn lên b. Dượng Hương Thư trong vượt thác - Ngoại hình: khỏe, đẹp, rắn chắc -> Thể hiện sức mạnh, sự cố gắng sức, tập trung tất cả tinh thần, nghị lực để chiến đấu với thác. - Động tác: nhanh nhẹn, quyết liệt. -> Người chỉ huy vượt thác dày kinh nghiệm, đồng thời khiêm nhường, nhu mì trong cuộc sống gia đình. Một HS lên bảng điều khiển phần tổng kết. HS đặt câu hỏi khái quát về phần Nội dung, Nghệ thuật và Ý nghĩa của văn bản. ? Chúng ta đã phân tích những nội dung nào? ? Khái quát các biện pháp nghệ thuật được sử dụng? HS đọc ghi nhớ. ? Em hãy nêu ý nghĩa của văn bản sau khi phân tích? 4. Tổng kết 4.1. Nội dung - Bức tranh thiên nhiên trên sông Thu Bồn được miêu tả theo hành trình vượt thác là: + Cảnh đẹp êm đềm ở những vùng đồng bằng. + Cảnh đẹp uy nghiêm của vùng núi rừng. - Hình ảnh quả cảm của dượng Hương Thư trong cuộc vượt thác, qua đó, làm nổi bật vẻ hùng dũng và sức mạnh của con người lao động trên nền cảnh thiên nhiên rộng lớn, hùng vĩ. 4.2. Nghệ thuật - Phối hợp miêu tả cảnh thiên nhiên và miêu tả ngoại hình, hành động của con người. - Nhân hóa, so sánh phong phú và có hiệu quả. - Lựa chọn các chi tiết miêu tả đặc sắc, chọn lọc - Ngôn ngữ giàu hình ảnh, biểu cảm và gợi liên tưởng 4.3. Ghi nhớ: SGK.24 * Ý nghĩa: Bài ca về thiên nhiên, đất nước quê hương, lao động; từ đó kín đáo nói lên tình yêu đất nước, dân tộc của nhà văn. C.LUYỆN TẬP * Hoạt động 3: Luyện tập - Mục đích: HS cảm nhận và hiểu sâu thêm về một số chi tiết trong văn bản - Phương pháp: Phát vấn, thuyết trình, trìn bày một phút - Thời gian: 5 phút - Cách thức tiến hành: Hãy nêu những nét đặc sắc của phong cảnh thiên nhiên được miêu tả ở bài Sông nước Cà Mau và Vượt thác? * Những nét đặc sắc về cảnh - Thiên nhiên sông nước Cà Mau có vẻ đẹp rộng lớn, hùng vĩ, hoang dã và cuộc sống tấp nập của chợ Năm Căn. - Vượt thác: phong cảnh thiên nhiên thay đổi từ êm đềm đến dữ dội và hình ảnh con người trong vượt thác. * Nghệ thuật miêu tả - Tả cảnh sông nước từ ấn tượng chung, cái nhìn khái quát đến cụ thể. - Nghệ thuật tả cảnh đan xen tả người với điểm nhìn trên con thuyền trong hành trình vượt thác. 4.4. Củng cố (3 phút) - Tóm tắt nội dung của truyện. 4.5. Hướng dẫn học và chuẩn bị bài (5 phút) * Hướng dẫn học bài: Học thuộc phần phân tích, hoàn thiện bài tập. * Hướng dẫn chuẩn bị bài mới: So sánh(tt) - Trả lời các câu hỏi trong sách, theo đề mục. 5. RÚT KINH NGHIỆM